ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 15

GECF’e üye olan ülkelerin başında Rusya, İran, Katar ve Venezuela gelmektedir. Diğer üyeler ise Cezayir, Bolivya, Mısır, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya ve Trinidad-Tobago’dır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

GECF’e üye olan ülkelerin başında Rusya, İran, Katar ve Venezuela gelmektedir. Diğer üyeler ise Cezayir, Bolivya, Mısır, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya ve Trinidad-Tobago’dır. Forum toplantılarına ayrıca Norveç ve Kazakistan’da gözlemci olarak katılmaktadırlar (GECF. 2012). 

Doğru cevap D şıkkıdır.

Körfez ülkelerinde yabancı göçmenler arasında birinci sırayı Hindistan kökenli göçmenler tutmaktadır.

Doğru Cevap C şıkkıdır.

Enerji rezervi zengini Basra Körfezi ülkelerinin siyasal yapılarına gelince, İran ve Irak dışındaki rejimlerin geleneksel krallık veya emirlikle yönetilen bu ülkelerde devlet yönetimi belli ailelerin elindedir. İran bir Cumhuriyet olmasına karşın dini seçkinlerin rejim üzerindeki kontrolü sürmektedir. Öte yandan Suudi Arabistan’da Suud ailesi, Katar’da Tani ailesi, BAE’de Nahyan, Kuveyt’te Sabah ailesi, Bahreyn’de Halifa ailesi ve Umman’da Sa’id ailesi iktidarı elinde tutmaya devam
etmektedirler. Arap Baharı’ndan kaynaklanan gösteri ve eylemlere rağmen yönetimlerini 2012 yazında da sürdürmeyi başarmışlardır. Söz konusu ailelerin Osmanlı döneminden beri bölgede etkin oldukları bilinmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Suudi Arabistan’da toplam 7 rafineri bulunmaktadır. 5 ulusal rafinerinin yanında biri Mobil ve diğeri de Shell şirketi ile yarı ortaklı iki rafineri bulunmaktadır. Dolayısıyla ülke ham petrol satıcısı
konumundadır ve ekonomisi ham petrol ihraç gelirlerine dayanmaktadır (Ayhan, 2009:110).

Doğru cevap A şıkkıdır.

Bir devlet şirketi olan ve Musaddık’tan miras kalan NIOC (National Iranian Oil Company) petrol üretimini ve satışını kontrol etmektedir. 

Doğru cevap E şıkkıdır.

Bir devlet şirketi olan Kuveyt Petrol Corporation bünyesinde, Kuveyt
Petrol Şirketi ( (KOC-petrol ve gaz araştırma ve üretimi safhalarını üstlenmiş);
Kuveyt Ulusal Petrol Şirketi (KNPC- rafine ve nakliye görevini üstlenmiş) Uluslararası Kuveyt Petrol (Kuwait Petroleum International- KPI- iç piyasaya yönelik
rafine ve üretimi üstlenmiş) Petrochemical Industries Company -PIC- kimyasal
ürünlerin üretimini ve satışını üstlenmiş; Kuwait Foreign Petroleum Exploration
Company (KUFPEC) - ülke dışı petrol aramalarını; Kuwait Oil Tanker Corporation (KOTC) - tanker faaliyetlerini üstlenmişlerdir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Sonuç olarak Orta Doğulu petrol üreticisi ülkeler dünyanın en stratejik enerji
kaynaklarından en az ikisine sahip konumdadırlar. Son yıllarda, özellikle 11 Eylül
saldırıları, Arap Baharı, Afganistan Savaşı ve Irak Savaşı sonrası Arap yöneticileri, ABD’nin siyasi ve askerî baskısı altında petrol üzerindeki devlet kontrolünü
gevşetmeye zorlanmaktadır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

1956 Süveyş Krizi / İsrail’in Mısır’a Saldırı
1967 Savaşı’na kadar Orta Doğu’da en önemli gelişme 1952’de Mısır’da darbeyle monarşiye son verilmesinin ardından 1954’te bütün denetimi ele geçiren
Nâsır’ın darbenin yıl dönümü olan 26 Temmuz 1956’da Süveyş Kanalı Şirketini
millîleştirdiğini açıklaması olmuştur.
Asvan Barajı projesinin finansmanı için gerekli olan 1.3 milyar doların yaklaşık 400 milyon dolarlık kısmının ABD ve Dünya Bankası tarafından finanse edilecek olmasına karşılık Nâsır’ın bağlantısızlık politikasına kayması, Doğu
Bloku’yla yakın bir ilişki içinde olması, 1955 Eylül’ünde yapılan bir anlaşmayla
Çekoslovakya’dan silah satın alması ve 1956 Mayıs’ında Çin’i tanıması dolayısıyla
19 Temmuz’da İngiltere 20 Temmuz’da ABD yaptıkları açıklamada Asvan Barajı
projesinin mevcut şartlar altında finansmanının mümkün olmadığını belirtmişlerdir. Bu gelişme üzerine Nâsır, barajın inşası için gerekli finansmanı sağlamak
amacıyla uluslararası krize yol açan Kanal Şirketini millîleştirme yoluna gitmiştir.
1956 Ekim’ine kadar söz konusu uluslararası girişimlerden bir sonuç alınmaması
üzerine İsrail, Fransa ve İngiltere 29 Ekim’den itibaren başta Kanal bölgesi olmak
üzere Mısır’ın önemli noktalarını işgal ettiler. Ancak Sovyetler Birliği’nin oldukça
sert tepki göstermesi üzerine bu devletin bölgede politik bir üstünlük elde etmesinden çekinen ABD’nin İngiltere ve Fransa’ya baskı yapması üzerine bu devletler BM kararlarına uyarak 6 Kasım’da güçlerini işgal ettikleri bölgelerden çektiler.
Savaştan askerî anlamda başarısızlıkla çıkmasına rağmen Nâsır, tüm Arap dünyasında büyük bir prestij elde etmişti.

Doğru cevap A şıkkıdır.

1967 Savaşı/ 6 Gün Savaşı
İsrail’in 5 Haziran 1967’de saat 7:45’teki saldırısıyla başlayan ve Altı Gün Savaşı
olarak bilinen savaş Mısır tarafından fark edildiğinde saatler 10:35’i göstermekteydi. Mısır’ın hava gücü daha henüz yerde iken etkisiz hâle getirilmiş ve devre
dışı bırakılmıştı. Bundan sonra söz konusu olacak olan bir kara harekâtı bir hava
savunmasından yoksun ve İsrail saldırılarına karşı korumasız hâlde yürütülecekti.
Bu da özellikle Sina gibi coğrafik konumu dolayısıyla savunma imkânlarının daha
kısıtlı olduğu bir bölgede yürütülen savaşta Mısır askerî kuvvetlerinin ağır kayıplar vererek geri çekilmesini beraberinde getirecekti. Daha ilk saatlerde Mısır hava
kuvvetlerinin bu denli ağır kayıplar verdiğinden Suriye, Irak ve Ürdün’ün haberi
yoktu. Hatta Nâsır’ın kendisinin bile saatler sonra haberi olmuştu.
Hem ilk hava saldırısını gerçekleştirirken hem de İsrail’e yapılacak olası bir saldırıyı caydırmak amacıyla İngiliz ve Amerikan güçleri İsrail açıklarında bekletilerek bu ülkenin rahatça bütün hava ve kara gücünü saldırı amacıyla kullanmasına
olanak sağlanmıştı.

Doğru cevap E şıkkıdır.

2000’li yıllarda, “komşularla sıfır sorun” ve “ekonomik iş birliği yoluyla karşılıklı bağımlılığın artırılması” gibi ilkelere dayalı yeni dış politika anlayışının
Türkiye’nin İran politikasına da yansıması sonucunda bu ülke ile oluşturulan
“güvene dayalı ilişki” sonucunda, ideolojik farklılıkların geriye atılması mümkün
olmuştur. Bunun neticesinde artık ideolojik kavgalarla zehirlenmeyen yeni temiz
atmosferde daha sağlıklı ilişkilerin geliştirilmesi mümkün olmuş ve böylece güvenlik konusu çatışmadan iş birliği alanına dönüşürken bunlardan doğan gerginlikler nedeniyle bir türlü geliştirilemeyen ekonomik ilişkiler hız kazanmıştır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Türkiye, İran yönetimini PKK’ye destek vermekle suçlayıp misilleme tehdidinde bulunurken Tahran da Türkiye’nin İran’ın güvenliğine karşı silahlı saldırılarda bulunan Halkın Mücahitleri Örgütüne destek verdiğini iddia ediyordu.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Şeyh Sait İsyanı (1925) ile başlayan Kürt ayaklanmaları çerçevesinde, isyancıların Ağrı Dağı bölgesinde sınırın İran topraklarında kalan kısmını kullanmaları ve Türk güvenlik kuvvetlerine saldırıları sonrasında İran topraklarına kaçmaları sonrasında Türk askerlerinin bu bölgede gerçekleştirdikleri operasyonlarda İran topraklarına girmeleri üzerine iki ülke arasındaki sınırın nihai olarak netleştirilmesi gündeme gelmiş, 1932 ve 1937 yıllarında imzalanan anlaşmalarla Türkiye-İran sınırı günümüzdeki hâlini almıştır (Akdevelioğlu-Kürkçüoğlu, 2001: 363). 1937 yılında imzalanan Sadabad Paktı ile Türkiye-İran ilişkileri o zamana kadarki en iyi noktalardan birine ulaşmış oldu. Bu Paktı imzalayan Türkiye, İran, Irak ve Afganistan, birbirlerinin sınırlarını ihlal etmemeyi, iç işlerine karışmamayı ve ortak menfaatlerini ilgilendiren uluslararası konularda görüş teatisinde bulunmayı taahhüt ediyorlardı (Türkmen, 2010: 12-13).

Doğru cevap A şıkkıdır.

Bağdat Paktı, 1955 yılında Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan güvenlik ve savunma örgütüdür. Amacı Sovyetler Birliği’nin Orta Doğu’ya nüfuzunu engellemekti. 1958’de Irak’ın Paktan ayrılması üzerine merkezini Ankara’ya taşıyarak Merkezi Antlaşma Örgütü (CENTO) adını almıştır. 1979’a kadar devam eden Bağdat Paktı 1979’da İran ve Pakistan’ın ayrılmasıyla varlığı sona
ermiştir.

Doğru cevap C şıkkıdır.

D-8 (Developing Eight), Gelişmekte olan 8 ülke anlamındaki D-8 Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş,
Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya arasında N. Erbakan’ın önderliğinde oluşturulan bir organizasyondur. 15 Haziran 1997’de İstanbul’daki Devlet ve Hükümet başkanları toplantısında kuruluşuna karar verildi. Ekonominin bütünü alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi ve koordine
edilmesi amaçlanmıştır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Türkiye’nin 1950’li yıllardaki planların ardından 1964 yılında Fırat Nehri üzerinde Keban Barajı’nın inşasına başlaması Suriye tarafından kendi su kaynaklarını tehdit eden bir gelişme olarak algılanmış ve iki ülke arasında gerginliğe yol açmıştı.

Doğru cevap D şıkkıdır.

1973 Ekim Savaşı
Suriye ve Mısır’ın ortaklaşa kararlaştırdıkları bir savaş planı uyarınca 6 Ekim
günü saat 14.00’te biri Suriye cephesinde diğeri Sina cephesinde olmak üzere iki
cephede başlatılan bir sürpriz saldırı ile 1973 Ekim Savaşı başlamıştır. Savaşın ilk
dört günü yani 10 Ekim’e kadar güneyde Mısır Sina’nın doğusuna zorlanmadan
geçer ve Bar Lev Hattı’na kadar olan toprak parçasını kontrol altına alırken kuzeyde Suriye de 1967’de kaybettiği toprakları geri aldığı gibi daha da ileriye geçmiş
ve her iki cephede İsrail’e ağır kayıplar verdirilmişti. Daha ilk gün Mısır Kanal’ın
doğusuna 200.000 asker geçirirken sadece 200 asker kaybetmişti. Aslında bu ilk
göstergelere bakıldığında Mısır, İsrail karşısında şaşırtıcı bir başarı göstermişti.
Ayrıca Mısır’ın amacı daha ileriye gitmekten ziyade belli bir hatta durarak İsrail’i
barışa zorlamaktı. Kanal’ın doğusuna geçerek 13 km’lik bir hat boyunca sınırlı
bir bölgeyi denetimi altına alarak burada durumunu sağlamlaştırmayı düşünen
Mısır, bir kısım toprakların geri alınmasını kendi prestiji için de yeterli görmekte ve uluslararası diplomasinin harekete geçmesini bekleyerek daha ileri gitmeyi gerekli görmemekteydi. Suriye’nin amacı Mısır’ınkinden farklı olmuş 1967’de
kaybettiği bütün toprakları geri almayı amaçlamış ve bu hedefine de ulaşmıştı.
İsrail’in 8 Ekim’de kuzeyde Suriye’nin ilerlemesini durdurması üzerine gelişmeler
hiç de Mısır’ın düşündüğü gibi olmamış ve Mısır’ın bu politikasından dolayı da
zaman kazanan İsrail kuvvetleri 10 Ekim’den itibaren toparlanarak önce kuzey
cephesinde dengeyi sağlamış, ağır kayıplar vermesine karşılık 11 Ekim’de hava üstünlüğünü tekrar ele geçirmesiyle beraber aynı gün karadan ilerleyerek Golan’ı almış, Hermon dağını aşarak Şam’ın 20 km yakınlarına kadar gelmiştir. 13 Ekim’de
Mısır cephesine dönen General Ariel Şaron komutasındaki İsrail kuvvetleri 16
Ekim’den itibaren Sina’nın kuzeyinden Süveyş’in batı yakasına geçmeyi başararak
güneye yönelmiş ve Mısır III. Ordusunu kuşatma altına alarak Kahire’yle bağlantısını kesmiştir. ( Cleveland; 1994: 337; Diller ve Moore, 1994: 32-33)
Diğer taraftan, 10 Ekim’de Irak, 13 Ekim’de ise Ürdün ve Suudi Arabistan savaşa katıldıklarını açıklamışlarsa da bunların savaşa girmeleri savaştaki cephe durumunda Araplar lehine bir değişiklik yapmamıştır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

CAMP DAVİD SONRASI GELİŞMELER
Camp David Anlaşması’yla, 1967’de İsrail’e kaptırdığı topraklarını (Sina’yı) geri almayı garanti eden Mısır, bu defa Arap dünyasının tepkisiyle karşılaşmıştır. Özellikle 1979 Martında Mısır ile İsrail arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasını
ve İsrail’in Sina’dan 1982’ye kadar aşamalı bir şekilde çekilmesini öngören barış
antlaşmasının imzalanması üzerine Mısır’ın Arap Birliğine üyeliği askıya alınmış
ve Arap Birliği’nin merkezi Kahire’den Tunus’a taşınmıştır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Fez Planı’nda ise şu noktalar üzerinde durulmuştu:
1. Kudüs dâhil, İsrail’in 1967’de işgal ettiği tüm topraklardan çekilmesi,
2. 1967’den sonra işgal edilen yerlerde kurulan yerleşim yerlerinin kaldırılması,
3. Kutsal yerlerde üç dinin dinsel törenlerinin özgürce yapılabilmesi,
4. Filistin halkının kendi kaderini belirleme hakkını ve tek meşru temsilcisi FKÖ önderliğinde ulusal haklarının vurgulanması,
5. Batı Şeria ve Gazze’nin altı aydan fazla süreyle BM gözetimi altında kalması,
6. Kudüs başkent olmak üzere bağımsız Filistin devletinin kurulması,
7. BM Güvenlik Konseyinin bölgedeki bütün devletlere bağımsız Filistin devleti dahil,
barışı garanti etmesi,
8. BM Güvenlik Konseyinin yukarıdaki kararların uygulanmasını garanti etmesi.

Doğru cevap C şıkkıdır.

FKÖ tarafından değerlendirilen bu kararın arkasından 12-15 Kasım 1988’de
Cezayir’de toplanan FKÖ, Filistin Ulusal Konseyi 1948 bölünme sınırlarını esas
alan ve başkenti Kudüs olan sürgünde bağımsız bir Filistin Devleti’nin kurulduğunu açıklarken geçici Filistin hükûmetinin Devlet Başkanının FKÖ Genel Sekreteri ve Yürütme Komitesi Başkanı Yaser Arafat ve Dışişleri Bakanının FKÖ’nün
Siyasal Bölüm Başkanı Faruk Kaddumi olması, geçici hükûmet üyelerinin, FKÖ
Yürütme Komitesi üyeleri ile Nayif Hawatmeh ve George Habbash’dan, yasama organının ise işgal altındaki kişilerin de katılımının sağlanması ile Filistin Ulusal Konseyi üyelerinden oluşması öngörülmüştü.

Arafat’ı dışlamaya çalışan Bush, 14 Mart’ta yaptığı açıklamada yakında tüm ayrıntılarıyla kamuoyunun bilgisine sunulacak olan “Yol Haritası” öncesi Filistin yönetimini müzakerelerde yer alması için yeni başbakanını belirlemesi ve “terörü”
durdurması konusundaki baskısını arttırmıştır. Başbakanlık makamı dörtlülerin
hazırlık toplantılarında da Filistin yönetiminin gerçekleştirmesi gereken reformların ana unsurlarından biri olarak belirlenmişti. Arafat, bu doğrultuda 19 Mart’ta
yeni başbakan adayı olarak FKÖ Yürütme Komitesi Başkanı Mahmud Abbas’ın
(Ebu Mazen) belirlendiğini duyurdu.

Doğru cevap A şıkkıdır.