ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 14

Nihai Statü Konuları: Kudüs’ün statüsü, sınır sorunu, Yahudi yerleşimleri ve mülteciler sorunudur.

Doğru cevap B şıkkıdır.

28 Eylül 2000, Filistin sorununun tarihi dönüm noktalarından biri olmuştur. Camp David’deki başarısızlığın neden olduğu olumsuz ortamda, Benjamin
Netanyahu’nun ardından dönemin ana muhalefet partisi Likud’un Genel Başkanı
Ariel Şaron, yaklaşık 1.000 askerle birlikte provokasyon niteliğindeki Harem-i
Şerif (el-Aksâ Camii) ziyareti Filistinlilerin protesto gösterilerine yol açmış ve
kısa süre içinde El-Aksâ İntifadası olarak da bilinen İkinci İntifadayı başlatmıştır.
Bu süreçte bir tarafta İsrail’in artan şiddet ve sindirme girişimi diğer tarafta
İslâmi Cihad, El-Aksâ Şehitleri Tugayı, Filistin Halk Kurtuluş Cephesi (FHKC) ve
HAMAS’ın üstlendiği intihar saldırıları devreye girmiştir.

Doğru cevap D şıkkıdır.

11 Eylül sonrasında Filistin halkına karşı uyguladığı şiddeti tırmandırma politikasının Amerikan hükûmetinin Afganistan’a karşı açtığı terör savaşıyla ilişkilendiren Şaron hükûmetinin yaklaşımı gerçekten kabul edilemez nitelikte olmuştur.
Şaron, ortaya çıkan yeni uluslararası konjonktürü Filistinlileri sindirmek için kullanmak istemekteydi. İsrail Filistin kentlerini tanklarla ve uçaklarla bombalamakta ve Filistin köyleri tahrip edilmekte; bu saldırılarda her geçen gün çok sayıda
masum insan ve çocuk ölmekte ya da sakat kalmaktaydı. İsrail, bu saldırılarında
F-16 savaş uçakları, saldırı helikopterleri ve roketler kullanmaktaydı.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek ve Ürdün Kralı II. Abdullah gibi sorunun birinci derecede tarafı olan liderlerden yoksun olarak 26-28 Mart 2002’de
Beyrut’ta yapılan 22 ülkenin katıldığı Arap Birliğinin dördüncü zirvesine İsrail’in
tekrar Batı Şeria’ya dönmesine izin vermeyebileceği korkusuyla Arafat da katılmamıştı. Zirvede büyük ölçüde Suudi Prensi Abdullah’ın Şubat ortasından itibaren tartışılan önerileri ele alınmıştır. Prens Abdullah bin Abdül Aziz’in planı aslında ABD, Rusya, AB ve Arap ülkeleri tarafından olumlu bulunmuştu. 28
Mart’taki sonuç bildirisi esas olarak Prens Abdullah tarafından ileri sürülen teklif
doğrultusunda hazırlanmıştır. Sonuçta Suudi Arabistan Veliaht Prensi Abdullah
tarafından sunulan, özü itibariyle İsrail’in 1967’deki sınırlara çekilmesinin yanı
sıra Filistinli mültecilerin dönüşü sorununun çözülmesi karşılığında, İsrail ile ilişkilerin normalleşmesini öngören teklifi Beyrut’ta bir araya gelen Arap temsilciler
tarafından kabul edilerek Beyrut zirvesinin ortak kararı hâline dönüştürülmüş
ve bundan sonraki süreçte Arap Planı olarak anılmıştır. Söz konusu plan ilk kez
İsrail’e, bütün Arap ülkeleriyle ve bütün komşularıyla aynı anda bir barış anlaşması imzalayarak güvenlikli sınırlar içinde varlığının tanınmasını öngörmekteydi.

Doğru cevap C şıkkıdır.

TÜRKİYE’NİN İSRAİL-FİLİSTİN POLİTİKASI
İsrail’in, ABD’nin ve birçok başka Batılı ülkenin diplomatik ve askerî desteğini almış
bir bölgesel güç olarak Orta Doğu sorunlarının çoğunda doğrudan ya da dolaylı
etkisi olan bir ülke olduğu dikkate alınırsa Türkiye’nin İsrail-Filistin politikalarının
incelenmesine bu konunun, Ankara’nın bütün Orta Doğu politikasının şekillenmesini temelden ilgilendiren bir özelliğe sahip olduğu tespitiyle başlamak doğru
olacaktır. Türkiye’nin İsrail ile ilişkileri ve Filistin sorununa yaklaşımı, onun İran
ve Mısır’la ilişkilerini, Irak ve Suriye’yle arasındaki sorunları, Suudi Arabistan ve
Körfez’deki diğer zengin Arap ülkeleriyle iş birliği imkânlarını ve Lübnan’daki ara
buluculuk çalışmalarını doğrudan etkilemektedir. Türkiye’nin İsrail-Filistin sorununa yönelik politikasının temel özellikleri olarak aşağıdaki unsurlar sıralanabilir:
1. Türkiye’nin İsrail devletiyle ilişkileri ve bu bağlamda İsrail ile Filistinliler ve
diğer Arap devletleri arasındaki sorunlara yaklaşımında önemli inişler ve
çıkışlar yaşanmıştır. Bazı dönemlerde İsrail yanlısı denebilecek politikalar
izleyen Ankara bazen de açık bir şekilde Arap ülkelerinden ve Filistin’den
yana bir tavır içerisinde olmuştur.
2. Türk-İsrail ilişkilerindeki bütün bu iniş-çıkışlara rağmen, Ankara 1949 yılında resmen tanıdığı İsrail ile diplomatik ilişkileri hiçbir zaman tamamen
kesmemiştir. İlişkilerin en sorunlu olduğu dönemlerde bile, bazı İslam ülkelerinin ısrarlı taleplerine rağmen İsrail devletiyle Türkiye arasındaki diplomatik ilişkiler düşük düzeyde de olsa devam etmiştir.
3. Türkiye’nin İsrail devletiyle ilişkileri ve bu çerçevede Filistin sorununa yaklaşımı çok kuvvetli bir şekilde ABD’nin etkisi altında kalmıştır. İsrail devletinin
kuruluşundan günümüze kadar geçen dönem, İkinci Dünya Savaşı sonrasında
bir süper güç olarak ortaya çıkan ABD’nin Orta Doğu’daki siyasal gelişmelerin şekillenmesinde çok etkin olduğu bir zaman aralığına karşılık gelmektedir.
Bu ülkedeki giderek etkinliğini artıran Yahudi lobisinin etkisi altında şekillenen
ABD’nin Orta Doğu politikaları, Washington’un bölgedeki müttefiklerinin görmezden gelemeyeceği ve kendi politikalarını şekillendirirken hesaba katmaları
gereken bir faktör olmuştur. Orta Doğu’daki müttefiklerinden İsrail yanlısı politikalarına uyum bekleyen Amerikan yönetimi, Ankara’nın İsrail-Filistin sorununa yaklaşımının da kendi beklentileri doğrultusunda olmasını sağlamaya
çalışmış ve Türkiye’yi İsrail ile ilişkilerini geliştirme konusunda teşvik etmiştir.
4. Türkiye, İsrail konusunda, ABD etkisi altında olmayan, kendi bağımsız politikalarını izlediği ölçüde Arap ülkelerinin çoğu ve İran tarafından “güvenilebilecek” ve iş birliği yapılabilecek bir partner olarak görülmüştür. Buna karşılık, Ankara’nın İsrail-Filistin sorununa yaklaşımı ABD ile paralel olduğu
dönemlerde bölgedeki Müslüman ülkelerinin Türkiye’ye yönelik politikaları
“şüpheci” olmuştur. Türkiye’nin, ABD politikalarına ters olarak, İsrail’in saldırgan politikalarına karşı çıkması, yayılmacı yerleşim politikalarına yönelik sert eleştirileri, Batılı ülkelerin terörist örgüt olarak gördüğü Hamas ile
görüşüp onu El-Fetih ile barışa teşvik etmesi ve İsrail’in Gazze ablukasına karşı eylemlere destek vermesi ise onu bölgedeki Müslüman halklar ve yönetimlerin çoğu nezdinde, Orta Doğu politikalarını kendi bağımsız iradesiyle belirleyen “güvenilir” ülke kılmıştır.
Türkiye’nin İsrail ve Filistin’e yönelik politikasının temel niteliklerini yansıtan
bu genel tespitlerin ardından bu politikanın tarihsel gelişiminin incelenmesine
geçildiğinde, ilk olarak Ankara’nın İsrail devletinin kurulması sırasında izlediği
politikaya bakmak gerekir. 1947 yılındaki Filistin’in bölünmesini öngören BM
Genel Kurulu kararına Arap ülkeleriyle birlikte ret oyu kullanan Türkiye, Soğuk
Savaş’ın getirdiği güvensiz ortamda ABD’ye yakınlaşmasının bir sonucu olarak İsrail-Filistin sorunu konusundaki politikasını bu ülkenin çizgisine getirmiştir. Bu
çerçevede 1948 yılında kurulan İsrail devletini 28 Mart 1949 tarihinde tanıyarak
bu devletin meşruiyetini kabul eden ilk Müslüman devlet olmuş, bundan yaklaşık
bir yıl sonra, 1950 yılının Mart ayında iki ülke arasında elçiler düzeyinde diplomatik ilişki kurulmuştur.

Doğru cevap D şıkkıdır.

İslam Konferansı Örgütü, Eylül 1969’da Fas’ın Başkenti Rabat’ta toplanan İslam ülkeleri tarafından kurulan uluslararası bir kuruluştur. Örgütün adı 38. Dışişleri Bakanları Toplantısında alınan kararla adı İslam İşbirliği Teşkilatı (IIT) olarak değiştirilmiştir. Türkiye’nin kurucuları arasında yer aldığı örgütün 57 üyesi vardır. Merkezi Cidde’de bulunmaktadır. Zirve, dışişleri bakanları konferansı, genel sekreterlik, daimi komiteler, bağlı kuruluşlar ve destekleyici kuruluşlar şeklinde bir yapıya sahiptir.
2005’ten bu yana Genel Sekreterliğini Türkiye’den Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu yürütmektedir. 13. Zirvenin 2016’da Türkiye’de yapılması kararlaştırılmıştır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

1979 yılında dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in resmî davetlisi olarak Türkiye’ye gelen FKÖ Lideri Yaser Arafat Ankara’daki FKÖ Temsilciliğini resmen açmıştır (SDE, 2011: 9).

Doğru cevap E şıkkıdır.

ABD yanlısı politikaları nedeniyle Irak’taki darbeyi ciddi bir tehdit olarak algılayan Türkiye, General Kasım yönetimini Sovyetler Birliği’nin bölgedeki nüfuzunu artırma yönünde bir girişim olarak değerlendirmiştir. Bu çerçevede ABD’ye daha da yakınlaşan Ankara, Irak’ın ayrılmasının Bağdat Paktı’nın sona ermesine yol açmaması için çaba sarf etmiş ve bu ittifakın adı CENTO’ya dönüştürülerek merkezi Ankara’ya taşınmıştır (Bağcı, 1990: 96-99).

Doğru cevap B şıkkıdır.

“Çekiç Güç” adıyla da bilinen ancak resmî ismi 1996 yılına kadar Operation Provide Comfort (OPC) olan ve İncirlik üssünden havalanan Amerikan ve İngiliz uçaklarıyla denetlenen bu misyon, Irak merkezi hükûmetinin ülkenin kuzeyine hâkim olmasını engellemiş ve bölgede fiili bir Kürt devletinin oluşması sonucunu doğurmuştur.

Türkiye’nin 1950’li yıllardaki planların ardından 1964 yılında Fırat Nehri üzerinde Keban Barajı’nın inşasına başlaması Suriye tarafından kendi su kaynaklarını tehdit eden bir gelişme olarak algılanmış ve iki ülke arasında gerginliğe yol açmıştı.

1948 yılında kurulan İsrail devletini 28 Mart 1949 tarihinde tanıyarak bu devletin meşruiyetini kabul eden ilk Müslüman devlet olmuş, bundan yaklaşık bir yıl sonra, 1950 yılının Mart ayında iki ülke arasında elçiler düzeyinde diplomatik ilişki kurulmuştur.

1969’da Mescid-i Aksa’nın bir Yahudi fanatik tarafından yakılması diğer İslam ülkelerinde olduğu gibi Türkiye kamuoyunda da İsrail karşıtı havayı artırmıştı. Bu yangın sonrasında İslami kutsal mekânların korunması için Suudi Arabistan ve Fas’ın başlattığı girişimleri Türkiye de desteklemiş ve bu girişimler sonrasında İslam Konferansı Örgütü kurulmuştur.

1980 yılında İsrail’in, Doğu Kudüs’ü ilhak ederek Kudüs’ü başkent ilan ettiğini açıklaması üzerine bu şehirdeki başkonsolosluğunu kapatan Türkiye, İsrail ile diplomatik temsil düzeyini maslahatgüzar seviyesinden ikinci kâtip derecesine indirmiştir.

İnsani Yardım Vakfı (İHH) tarafından organize edilen, aralarında Avrupa Parlamentosundan 15 milletvekilinin de bulunduğu 36 ülkeden 700’den fazla gönüllüyü ve 10 bin tonun üzerinde insani yardım malzemesini taşıyan 8 gemiden oluşan Gazze’ye Yardım Filosu’na 31 Mayıs 2010 tarihinde İsrail askerlerinin müdahalesi Türkiye ile İsrail arasında yeni bir krizin ortaya çıkmasına yol açmıştır. İsrail askerlerinin, uluslararası sularda bu gemiler arasında yer alan Mavi Marmara gemisine orantısız bir şekilde güç kullanmak suretiyle saldırması sonucu 9 Türk’ün şehit olması Türkiye’de çok büyük öfkeyle karşılanmıştır.

Sovyetler döneminde Orta Doğu bölgesindeki hâkimiyet politikasını doktrin olarak “Sömürge ve Yarı Sömürge Halkların Özgürleştirilmesi”ne dayandırmıştır. Buna göre, emperyalist Batı Sömürgeciliğinden kurtulmak için Marksist-Leninist ideolojiye dayalı bağımsızlık savaşlarının işçi sınıfı tarafından gerçekleştirilmesi gerektiğini ileri sürmüştür.

Sovyetler döneminde Orta Doğu bölgesindeki hâkimiyet politikasını doktrin olarak “Sömürge ve Yarı Sömürge Halkların Özgürleştirilmesi”ne dayandırmıştır. Buna göre, emperyalist Batı Sömürgeciliğinden kurtulmak için Marksist-Leninist ideolojiye dayalı bağımsızlık savaşlarının işçi sınıfı tarafından gerçekleştirilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Bu maksatla, 1928’de gerçekleştirilen 6. Komintern Toplantısı ve sömürgeci emperyalist güçlere karşı “Birleşik Cephe” oluşturulmasına karar verilmiştir.

SSCB yönetimi ayrıca Mısır’a askerî silah yardımını başlatmış ve Orta Doğu dengelerinin şekillenmesinde Arap ülkeleri yanında yer almıştır. Bu noktadan hareketle İngiltere, Fransa ve İsrail’in ortaklaşa organize ettikleri 1956 Süveyş Kanalı harekatında, Mısır’ın yanında yer alarak bu ülkeye askerî ve siyasal destek sağlamıştır. Sovyetler aynı zamanda Cezayir’in bağımsızlığını kazanmasında, Irak ve Suriye’de Baas partisinin iktidarı ele geçirmesinde önemli rol oynamıştır.

ABD’yi endişeye sevk etmiştir. Rusya’nın Orta Doğu politikasının en önemli amaçları şu şekilde özetlenebilir:

• Bölgedeki ABD etkisinin kırılarak Rusya etkisinin artırılması,

• Rusya’nın bölge ülkelerinin askerî savunma pazarını sahip olduğu yüksek askerî teknoloji ile kontrol edilmesinin sağlanması,

• Orta Doğu ticari pazarında ham madde ve nükleer enerji gibi alanlarında ön alınması,

• Dünya enerji pazarında monopolist hâkimiyetin güçlendirilmesi ve bu suretle geçmişte nükleer silahlar ve komünist ideolojinin araç olarak kullanılması yerine Rusya’nın enerji silahı ile dünya politikalarında yeniden söz sahibi olması için OPEC ile yakın politikalar yürütülmesi,

• Bu maksatla Orta Doğu bölgesinde gaz ve petrol rezervlerinin pazarında Rus şirketlerinin ve mühendislerin yer almasının temin edilmesi ile Rus vatandaşlarına yeni istihdam alanları yaratılması,

• ABD ve AB’den farklı olarak bölgede istikrarın sağlanması,

• Kremlin’in değişen konjonktüre bağlı olarak Orta Doğu’da ABD hegemonyasını kırmak, bu konuda gerekirse Çin ile kısıtlı ortaklıklar yürütülmesi, • ABD’nin Körfez ülkeleri ile Suudi Arabistan’a yüksek teknolojiye sahip silah satışları ile güç dengesini bozmasına karşı tedbirler geliştirmek

• Arap Baharı’nda Suriye Krizi ile tırmanan Sünni-Şii ihtilafında, ABD’nin Suudi Arabistan,-Körfez ülkeleri, Mısır ile kurduğu ortaklığa karşı, İran-Irak ve Suriye ile Şii İttifakı derinleştirmek, bu konuda özelikle Irak Savaşı sonrası yükselen ABD karşıtlığına destek vermek,

• Kültürel açıdan ılımlı Arap devletleri ile iş birliği sayesinde Rusya sınırları içinde yaşayan Müslüman nüfus ile iletişimin derinleştirilmesi,

• Orta Doğu’daki güvenlik sorunlarının Kafkasya ve Orta Asya bölgesine sıçramasının önlenmesi maksadı ile İslami radikalizmin neden olduğu yayılan terörizmin Rusya ulusal güvenliğini tehlikeye düşürmesinin etkisiz hâle getirilmesi,

• İsrail ile dengeli ekonomik ve siyasal iş birliği geliştirilmesi, bu maksatla Rus Yahudileri ve İsrail’e göç eden Yahudiler arasında yeni ortaklıklar kurulması,

• Filistin sorunu ve Orta Doğu Barış Süreci’nde Moskova’nın etkinliğinin muhafazası,

• Orta Doğu’da Ortodoks halkların hamiliğinin Moskova ve Kudüs Patrikliği ile yürütülmesi.

Rusya, İran’ın nükleer programı ile ilgili problemlerin diplomatik yollarla çözülmesinden yana tavır almaktadır. Rusya, hâlen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi daimi üyesi sıfatı ile sorunun çözümüne yönelik kurulan, 5 daimi üye ve Almanya’dan oluşan (5+1) grup çalışmaları çerçevesinde çabalarını sürdürmektedir.

1957’de yayımlanan Eisenhower Doktrini âdeta ABD’nin bölgedeki yeni rolünün altını çizmektedir. Doktrine göre kendini tehdit altında hisseden her ülke Amerikan ekonomik ve askerî yardımına başvurabilecektir. Buradaki asıl amaç ise Mısır ve Suriye gibi ülkelerin SSCB ile yakınlaşmalarını engelleyerek, uluslararası komünizmin Orta Doğu’da etkisini arttırmasının önüne geçmektir. Doktrinin hayata geçirilmesi sürecinde ilk deneme ise Lübnan’da olmuştur.