ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 13

Birleşik Devletlerin 2000li yılların başında izlemekte olduğu Orta Doğu politikalarını etkileyen ve bu politikaları kökünden değiştiren olay 11 Eylül 2001 tarihinde Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon’a yolcu uçaklarıyla gerçekleştirilen terör saldırılarıdır.

11 Eylül 2001’de New York’a yapılan saldırılar çoğunluğu yeni muhafazakârlardan oluşan Bush Yönetimi’nin bölgeye bakışını değiştirmiştir. Yeni yaklaşım dâhilinde Kuzey Kore, İran, Irak haydut devletler olarak ilan edilmiştir.

Askerî Birliklerin Durumu Antlaşması’nın “Amerika’nın Irak’tan çekilmesi” başlıklı hükmünde şu ifade yer almaktadır: “2011’in 31 Aralık günü tüm Amerikan kuvvetleri Irak kara, deniz ve hava sahasından çekilmiş olmalıdır.” Bu antlaşma 27 Kasım 2008 tarihinde geçerlilik kazanmıştır.

Sadabat Paktı, 8 Temmuz 1937’de Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında imzalanan dörtlü saldırmazlık paktı olup Tahran’da Sadabat Sarayında imzalandığı için bu ismi almıştır. İmzacı devletler arasındaki sınır sorunlarının kalıcı şekilde çözülmesi ile ülkelerin bağımsızlıklarını vurgulama istekleri öne çıkmıştır. Taraflar birbirlerinin içişlerine karışmama, ortak çıkarları ilgilendiren konularda danışma, saldırıda bulunmama ve sınırlara saygı göstermeyi kabul etmişlerdir. Sadabad Paktı, 1979’da İran’daki yeni rejimin paktı feshettiğini ilan edene kadar hukuki varlığını korunmuştur.

Bağdat Paktı, 1955 yılında Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan güvenlik ve savunma örgütüdür. Amacı Sovyetler Birliği’nin Orta Doğu’ya nüfuzunu engellemekti. 1958’de Irak’ın Paktan ayrılması üzerine merkezini Ankara’ya taşıyarak Merkezi Antlaşma Örgütü (CENTO) adını almıştır. 1979’a kadar devam eden Bağdat Paktı 1979’da İran ve Pakistan’ın ayrılmasıyla varlığı sona ermiştir.

D-8 (Developing Eight), Gelişmekte olan 8 ülke anlamındaki D-8 Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya arasında N. Erbakan’ın önderliğinde oluşturulan bir organizasyondur. 15 Haziran 1997’de İstanbul’daki Devlet ve Hükümet başkanları toplantısında kuruluşuna karar verildi. Ekonominin bütünü alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi ve koordine edilmesi amaçlanmıştır.

RCD (Ragional Cooperation for Development) Türkiye, İran, Pakistan arasında bölgesel işbirliğini güçlendirmek amacıyla, 1964’te İstanbul’da kurulmuştur. Ticarette Serbestliğin sağlanması, yakın işbirliğinin kurulması, posta tarifelerin indirilmesi, taşımacılığın geliştirilmesi; ulaştırma alanında işbirliği ve ortak yatırımların geliştirilmesi gibi amaçları vardı. Bazı karma işletmeler kurulmuşsada başarılı olamamıştır. 1980’de CENTO’nun feshi ile sona ermiştir.

D-8 (Developing Eight), Gelişmekte olan 8 ülke anlamındaki D-8 Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya arasında N. Erbakan’ın önderliğinde oluşturulan bir organizasyondur. 15 Haziran 1997’de İstanbul’daki Devlet ve Hükümet başkanları toplantısında kuruluşuna karar verildi. Ekonominin bütünü alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi ve koordine edilmesi amaçlanmıştır.

Tahran Anlaşması: 17 Mayıs 2010 tarihinde uzun görüşmeler sonunda Türkiye, İran ve Brezilya arasında imzalanan Tahran Anlaşması ile İran nükleer sorununun çözümü konusunda bir fırsat doğuyordu. Türkiye ve Brezilya’nın ara buluculuğunda Tahran yönetimi, kendi çalışmaları için ihtiyaç duyduğu 120 kilogram daha yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum karşılığında, kendi sahip olduğu düşük oranda zenginleştirilmiş 1200 kilogram uranyumu aracı Türkiye’ye teslim etmeyi kabul ediyordu.

İslam Konferansı Örgütü, Eylül 1969’da Fas’ın Başkenti Rabat’ta toplanan İslam ülkeleri tarafından kurulan uluslararası bir kuruluştur. Örgütün adı 38. Dışişleri Bakanları Toplantısında alınan kararla adı İslam İşbirliği Teşkilatı (IIT) olarak değiştirilmiştir. Türkiye’nin kurucuları arasında yer aldığı örgütün 57 üyesi vardır. Merkezi Cidde’de bulunmaktadır. Zirve, dışişleri bakanları konferansı, genel sekreterlik, daimi komiteler, bağlı kuruluşlar ve destekleyici kuruluşlar şeklinde bir yapıya sahiptir. 2005’ten bu yana Genel Sekreterliğini Türkiye’den Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu yürütmektedir. 13. Zirvenin 2016’da Türkiye’de yapılması kararlaştırılmıştır.

Türkiye’nin artan baskıları karşısında, özellikle Mısır ve İran’ın ara buluculuk çabaları sonucu Şam yönetimi taviz vermeye yanaşmış ve 20 Ekim 1998 tarihinde “Ekim Krizi” olarak adlandırılan Türkiye-Suriye krizini sona erdiren Adana Mutabakatı imzalanmıştır.

Türkiye’nin 1973 yılında Fırat üzerinde Karakaya Barajı’nın inşasına başlaması ve 1980’lerin başında ise Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) çerçevesinde Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde çok daha büyük baraj ve sulama projeleri geliştirmesi, özellikle alternatif su kaynakları Irak kadar fazla olmayan Suriye ile ilişkilerin iyice bozulmasına yol açmıştır. Şam yönetimi, Türkiye’nin bu projelerde fazla ilerleme kaydedip Fırat sularından çok fazla bir kısmını kullanmaya başlamasından önce Ankara ile suların paylaşımı konusunda bir anlaşma imzalamak suretiyle kendi payına düşecek miktarı garanti altına almayı amaçlamaktaydı. Türkiye ise bu nehrin sularına duyduğu ihtiyacın gelecekteki nüfus artışı ve yeni projelerle artacağı düşüncesiyle Suriye ile bir paylaşım anlaşması yaparak “kendi suyu” üzerindeki haklarından vazgeçmek istemiyordu. Suriye’nin bu konudaki temel tezi “taksim” (sharing) anlayışına dayanmakta iken, Türkiye tezini “tahsis” (allocation) ilkesi üzerine oturtmaktaydı.

1990’lı yılların ikinci yarısında Suriye’nin PKK’ye olan desteğini sona erdirmeye kararlı olan Türkiye, Şam yönetimine baskısını artırmış, 1998 Ekim ayına gelindiğinde bu baskılar iki ülke arasında ciddi bir savaş riskine yol açmıştır. Bu tarihlerde Ankara’dan cumhurbaşkanı, başbakan ve genelkurmay başkanı ağzından gelen, “Türkiye’nin sabrının taştığı, artık boş sözlerle kaybedecek vakti olmadığı ve Suriye’ye karşı misilleme hakkını her an kullanabileceği” yönündeki açıklamalar artık yolun sonuna gelindiğini gösteriyordu (İnat, 2000: 82-89) Türkiye’nin artan baskıları karşısında, özellikle Mısır ve İran’ın ara buluculuk çabaları sonucu Şam yönetimi taviz vermeye yanaşmış ve 20 Ekim 1998 tarihinde “Ekim Krizi” olarak adlandırılan Türkiye-Suriye krizini sona erdiren Adana Mutabakatı imzalanmıştır.Üç bölümden oluşan mutabakatın, Suriye’nin henüz Türkiye ile ikili görüşmelerden önce Mısır kanalıyla Ankara’ya iletmiş olduğu sözlerin yer aldığı ilk kısmında, Öcalan’ın artık Suriye’de olmadığı ve bir daha ülkeye girişine izin verilmeyeceği, Suriye’deki PKK kamplarının artık aktif olmasına izin verilmeyeceği ve ülkede tutuklanan çok sayıda PKK teröristinin listesinin Türkiye’ye verileceği ifade edilmekteydi. İkinci kısımda Türk ve Suriyeli yetkililerin 19-20 Ekim’de yaptıkları ikili görüşmelerde kararlaştırdıkları hususlar yer almıştır. Buna göre, Suriye’nin artık hiçbir şekilde topraklarını Türkiye’nin güvenliği ve istikrarına karşı eylemlerde kullanılmasına izin vermeyeceği, Suriye’nin PKK’yi bir terörist örgüt olarak tanıdığı ve hem PKK’nin hem de onun yan örgütlerinin topraklarında faaliyet göstermesine izin vermeyeceği karara bağlanmıştır. Mutabakatın üçüncü bölümünde ise önceki bölümlerde kararlaştırılan hususların denetimine ilişkin düzenlemeler yer almıştır. Bu çerçevede, hızlı bir şekilde iki ülkenin yüksek düzeyli güvenlik otoritelerini birbirine bağlayan bir doğrudan telefon hattı oluşturulması, konuyla ilgili olarak karşılıklı iki özel temsilci atanması ve PKK’ye karşı alınan tedbirlere Lübnan’ın da dahil edilmesi kararlaştırılmıştır (İnat, 2000: 90-91)

Kuveyt, Irak, Suudi Arabistan ve Umman'da da petrol rezervleri olsa da petrol açısından en yoğun bölge İran Körfezi'dir. Doğru yanıt 'D'.

Ortadoğu dışında miktar olarak en fazla doğalgaz rezervi olan ülke sorulmaktadır. Bu ülke yaklaşık 44 trilyon metreküp rezerv ile rusyadır. Onu Ortadoğu ülkeleri (tek tek olamk üzere İran, Katar, Suudi Arabistan, Irak..) takip etmektedir. Orta doğu ülkelerinde toplamda daha fazla rezerv olsa da, bu bölge haricinde en çok rezerv Rusya'dadır. Eski Sovyet ülkelerinde ve Türki Cumhuriyetler'de de hatırı sayılır bir gaz rezervi mevcuttur. Doğru cevap 'B'.

Kazakistan ve Norveç gaz ihraç eden ülkelerin toplantılarına  gözlemci olarak katılmaktadırlar. Üye olan ülkeler Rusya, İran,Katar, Venezuella, Bolivya, Mısır, Ekvator Ginesi, Libya, Nijerya ve Trinidad Tobaggo'dur. Doğru yanıt 'E'.

Opec ilk olarak 1990 yılında Irak'da kurulmuş olup temel görevlerinden en önemlisi petrol üretimi ve petrol fiyatlarını düzenlemektir. Doğru yanıt 'D'.

Gabon OPEC üyelerinden birisi değildir. Bu ülke 1975'te üye olmuş idiyse de 1995 senesinde iç çekişmeler yüzünden birlikten ayrılmıştır. Doğru yanıt 'C'.

Amerika dünyadaki önemli petrol kaynaklarına gerek Çin ve Japonya gibi pasifik ülkeleri, gerek İngiltere, Almanya gibi Avrupa ülkeleri ve Rusya'dan daha kolay ulaşabilmektedir. Amerika kıtasında Venezuela, Kanada ve Meksika'da da Kuzey Amerika'daki gibi Petrol kaynakları vardır. Bu avantajı sebebiyle Amerika diğer devletlere enerji açısından üstünlük sağlayabilmiştir. Doğru yanıt 'C'.

OPEC ülkelerinin toplam petrol üretimi, tüm petrol üretiminin yüzde 60'ına tekabül eder. Doğru yanıt 'D'.