ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 1

Kitaba göre Katar’ın bölgede artan politik etkisini ülkenin son yıllarda artan doğal gaz ve petrol gelirlerinden bağımsız değerlendirmemek gerekir. Katar hükûmeti, petrol
ve özellikle doğal gaz konusunda çok sayıda uluslararası firmayla yapılan sözleşmelerle ülkede yabancı sermaye yatırımlarını artırma çabası içindedir. Katar ekonomisini çeşitlendirmeye yönelik olarak ham petrol ihracından ziyade rafine petrol ihraç kapasitesini geliştirmeye çalışmaktadır. Ülkenin ihraç gelirlerinin yaklaşık % 70-75’i petrol ihracına dayanmaktadır. Dünyada doğal gaz rezervleri bakımından Rusya ve İran’dan sonra üçüncü büyük rezerve
sahiptir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Kitaba göre Suudi Arabistan’da Suud ailesi, Katar’da Tani ailesi, BAE’de Nahyan, Kuveyt’te Sabah ailesi, Bahreyn’de Halifa ailesi ve Umman’da Sa’id ailesi iktidarı elinde tutmaya devam etmektedirler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Öte yandan salt Orta Doğu’daki ham petrol rezervi miktarı ise yaklaşık 797 milyar varildir. Bu rezervlerin önemli bir kısmı 265 milyar varili S. Arabistan, 141 milyar varili İran, 141 milyar varili Irak, 98 milyar varili BAE, 101 milyar varili Kuveyt, 5.5 milyar varili Umman, 2.5 milyar varili Suriye, 25 milyar varili Katar ve diğer Orta Doğu ülkelerinde de toplamda yaklaşık 3 milyar varillik bir rezerv bulunmaktadır.

Orta Doğu ülkeleri günde yaklaşık 7.5 milyon varil bir tüketim gerçekleştirirken, ABD 19 milyon varil ve Batı Avrupa ülkeleri de yaklaşık 13.6 milyon varillik bir tüketime sahiptir. Diğer yandan tüketimleri sürekli artan Asya Pasifik ülkeleri ise günde yaklaşık 28 milyon varillik bir tüketim gerçekleştirmektedirler. Bunlar arasında Çin günde yaklaşık 9.4 milyon varille başı çekerken, Çin’in ardından Japonya 4.5 milyon varil ve Hindistan’da 3.5 milyon varillik bir tüketim gerçekleştirmektedirler.

1 Ocak 2007’de Angola’nın da OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) üyesi olmasıyla birlikte OPEC üyesi 12 ülke toplam ham petrol rezervinin %81’ini elinde tutmaktadır.

Bununla birlikte ülkeler bazında, dünya rezervinin yaklaşık %22’sini elinde bulunduran Rusya, sahip olduğu 44.6 trilyon m3 ile en fazla doğal gaz rezervine sahip ülkesidir.

OPEC, (Organization of Petroleum Exporting Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) 1960 Eylül’ünde Irak’ta kurulmuştur. Kuruluşundaki temel amaç petrol fiyatlarına istikrar kazandırmak gelmekteydi. Ancak 1970’lerden sonra OPEC petrol fiyatlarının yanı sıra üretim ve üye ülkeler arasında petrol piyasasının istikrarını sağlamak için eş güdüm sağlama amacına yönelmiştir. Kurucu üyeler arasında İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela bulunmaktaydı.

Öte yandan Suudi Arabistan’da Suud ailesi, Katar’da Tani ailesi, BAE’de Nahyan, Kuveyt’te Sabah ailesi, Bahreyn’de Halifa ailesi ve Umman’da Sa’id ailesi iktidarı elinde tutmaya devam etmektedirler.

Körfez ülkelerinde yabancı göçmenler arasında birinci sırayı Hindistan kökenli göçmenler tutmaktadır.

Bir devlet şirketi olan ve Musaddık’tan miras kalan NIOC (National Iranian Oil Company) petrol üretimini ve satışını kontrol etmektedir

BAE’yle sınır sorunlarını çözen Körfez ülkelerinden Umman ise hem OPEC hem de OAPEC’e üye olmamasına rağmen ekonomisi, büyük ölçüde petrol üretimi ve ihracatına dayanmaktadır.

Şeyh Thani Doha’yı Orta Doğu’nun uluslararası eğitim, toplantı ve konferans merkezi hâline getirmek için yoğun bir çaba harcamaktadır. Bu kapsamda Doha’da inşa edilen Education City’de dünyanın en seçkin üniversitelerinin şubeleri açılmıştır. Bunlar arasında en dikkat çekenleri arasında Carnegie Mellon University, Georgetown University (isim hakkı için 20 milyon dolar ödenmiştir), Texas A&M University ve Weill Cornell Medical College gelmektedir. Öte yandan basın yayın alanında da El Jazeera kanalının faaliyetlerine ekonomik ve politik olarak destek verilmektedir.

Kitaba göre Sadabat Paktı, 8 Temmuz
1937’de Türkiye, İran, Irak ve
Afganistan arasında imzalanan
dörtlü saldırmazlık paktı olup
Tahran’da Sadabat Sarayında
imzalanmıştır. Taraflar birbirlerinin
içişlerine karışmama, ortak
çıkarları ilgilendiren konularda
danışma, saldırıda bulunmama
ve sınırlara saygı göstermeyi
kabul etmişlerdir. Sadabad
Paktı, 1979’da İran’daki yeni
rejimin paktı feshettiğini ilan
edene kadar hukuki varlığını
korumuştur. Sadabad Paktı ile Türkiye-İran ilişkileri o zamana kadarki en iyi noktalardan birine ulaşmış oldu. Bu yüzden doğru cevap E şıkkıdır.

Kitaba göre Bağdat Paktı, 1955 yılında Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan güvenlik ve savunma
örgütüdür. Amacı Sovyetler Birliği’nin Orta Doğu’ya nüfuzunu engellemekti. 1958’de Irak’ın Paktan ayrılması üzerine merkezini Ankara’ya taşıyarak Merkezi Antlaşma Örgütü (CENTO) adını almıştır. 1979’a kadar devam eden Bağdat Paktı 1979’da İran ve Pakistan’ın ayrılmasıyla varlığı sona
ermiştir. Bu sebeple doğru cevap D seçeneğidir.

Kitaba göre Türkiye-İran arasında “karşılıklı güven”e dayalı bir iş birliği ilişkisi geliştirilebildiği dönemler çok az olmuştur. İran-Irak Savaşı’nın yaşandığı 1980’li yıllarda tarafsızlığını ilan edip buna uygun politikalar izleyen Türkiye, bölgedeki birçok diğer Müslüman ülke gibi İran’ın devrimden sonraki ilk dönemde izlediği “rejim ihracı” politikasından rahatsız olmuştur. Ticaretin artırılması yönünde politikalar geliştiren Turgut Özal’ın ölümünün ardından İran’la yaşanan sorunlar artmıştır. 2000’li yıllarda İran ile yaşanan sorunlar “komşularla sıfır sorun” politikasının bir sonucu olarak hızlı bir şekilde ortadan kaldırılmıştır. Bu sebeple doğru cevap 'E' şıkkıdır. Doğru cevap 220. sayfadaki bölüm özetinde de belirtilmiştir.

Kitaba göre, 1932’ye kadar İngiltere’nin vesayet yönetimi altında kalan Irak ile Musul sorunu, İngiltere’nin Milletler Cemiyetindeki ağırlığını kullanması sonucu Türkiye’nin aleyhine olacak şekilde çözülmüştür. Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Batı Bloku’na yakın olan Türkiye ve Irak ABD tarafından desteklen Bağdat Paktı çatısı altında sıkı güvenlik ilişkilerine sahip olmuşlar, Irak’ta yaşanan 1958 Darbesi sonrasında bu ülkenin Sovyetler Birliği’ne yanaşmasıyla birlikte bu güvenlik iş birliği yerini rekabet ve sürekli gerginliğe bırakmıştır. Ancak iki ülke sınır bölgelerinde yaşayan Kürtlerin zaman zaman çıkarmış oldukları isyanlarda sınırın karşı tarafını üs olarak kullanmaları Ankara ve Bağdat’ı iş birliğine zorladığı için bu gerginlik sıcak çatışmaya dönüşmemiştir. 1980’li yıllarda iki ülkenin güvenliğine karşı terörist eylemlerde bulunan gruplara karşı birbirlerine “sıcak takip” imkânı tanımışlardır. Bu şekilde doğru cevap 'E' seçeneğidir.

Kitaba göre Birinci Dünya Savaşı sonrası Orta Doğu’sunun
sınırları çizilirken gündeme gelen anlaşmazlıklardan birisi olan Sancak/Hatay meselesi etrafında Türkiye-Suriye sınırına ilişkin yaşanan sorunların 1939 yılına kadar uzaması ve hatta Hatay’ın Türkiye topraklarına katılması sonrasında bile Şam yönetiminin bu konudaki taleplerini zaman zaman tekrarlaması iki ülke arasındaki ilişkilerin olumsuz gelişmesinin en önemli gerekçeleri arasında gösterilebilir. Türkiye-Suriye ilişkilerinin olumsuz şekilde gelişmesinin nedenlerinden bir başkası ise bölge dışı güçlerin iki ülkenin birbirlerine karşı politikalarının şekillenmesinde çok etkili olmasıdır.  Soğuk Savaş döneminin iki kutuplu sisteminde Türkiye ve Suriye’nin farklı bloklarda yer almaları birbirlerine karşı düşmanca politikalar izlemeleri sonucunu doğurmuştur. 1964 yılında Fırat Nehri üzerinde Keban Barajı’nın inşasına başlaması Suriye tarafından kendi su kaynaklarını tehdit eden bir gelişme olarak algılanmış ve
iki ülke arasında gerginliğe yol açmıştı. Soğuk Savaş’ın ideolojik atmosferinden beslenen düşmanlık bu meselenin Ankara ve Şam arasında görüşülüp diyalog yoluyla çözülmesini engellemiş, iki ülke sorunu karşı tarafa güç uygulamak yoluyla çözmeye yönelik politikalar izlemiştir. 2000’li yıllarda iki ülke arasında ekonomik, siyasi ve güvenlik alanında geliştirilen iyi ilişkiler, Suriye yönetiminin, Arap Devrimleri çerçevesinde yaşanan halk hareketlerine karşı yanlış tepki vermesi sonucu yeniden bozulmuştur. Bu sebeple doğru cevap 'E' şıkkıdır.