ORTA DOĞUDA SİYASET - Deneme Sınavı - 18

Orta Doğu’nun siyasi coğrafyası, özellikle modern çağda, devamlı değişiklik göstermiştir. Birinci Dünya Savaşı’na kadar bölgenin büyük bir bölümü Osmanlı Devleti’nin siyasi hâkimiyeti altında olmakla birlikte bölge hiçbir zaman tek devletin hâkimiyetine girmemiştir. Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde bölgede farklı siyasi yapılanmalar da yaşama imkânı bulmuştur. Osmanlı Devleti ile birlikte Safeviler, 16.yüzyıl başlarına kadar Memlüklüler ve Körfez Bölgesi’ndeki bazı şeyhlikler etkin olmuşlardır. Doğru cevap B’dir.

Orta Doğu ülkelerinden Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Ürdün, Kuveyt ve Umman feodal aileler tarafından yönetilen monarşilerdir. Suudi Arabistan’da Suudi ailesi, Bahreyn’de el-Halife ailesi, Katar’da es-Sani ailesi, Ürdün’de Haşimi ailesi, Kuveyt’te es-Sabah ailesi ve Umman’da da Kabus ailesi iktidarı elinde tutmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Arap Baharı, Tunus, Mısır, Libya, Suriye, Bahreyn, Cezayir, Ürdün ve Yemen başta olmak üzere Arap Dünyasında siyasi iktidarların politikalarına karşı baş gösteren protestolar ve halk ayaklanması hareketleri. Protestolar, işsizlik, siyasi yozlaşma, baskıcı yönetim, yolsuzluklar ve ağır ekonomik şartlar gibi çeşitli sorun sonucunda patlak vermiştir. Önce Tunus’ta patlak veren iktidara karşı protesto ve gösteriler bir tür domino etkisi göstererek diğer Arap ülkelerine de yayılmıştır. Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de iktidarların değişmesine yol açan gösteri ve protestolar Cezayir, Ürdün, Fas, Bahreyn ve diğer ülkelerde bastırılmıştır. Suriye’deki gösteriler ve halk ayaklanması iktidarın silahlı güçlerince kanlı şekilde bastırılmış olmakla birlikte ülkede kaos devam etmektedir. Doğru cevap D’dir.

Orta Doğu ülkelerinden Mısır, Yemen, İsrail, Lübnan, Suriye, Türkiye, Irak ve İran birer cumhuriyet olmakla birlikte uygulamada aralarında ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Bunlardan Türkiye ve İsrail demokratik standartlar açısından Batı standartlarına daha yakın olanlardır. Doğru cevap C’dir.

“Orta Doğu” (Middle East; Moyen Orient; eş-Şarku’l-Evsat) kavramını ilk defa Amerikan deniz tarihçisi ve stratejisti Alfred Thayer Mahan 1902 yılında National Review’de yayınlanan “The Persian Gulf and International Relations” başlıklı yazısında, Arabistan ile Hindistan arasındaki bölgeyi ifade etmek için kullanmıştır. Kavramın yaygın kullanımı ise İkinci Dünya Savaşı'nın sonrasında olmuştur. Doğru yanıt D'dir.

Büyük devletlerin Osmanlı toprakları üzerindeki rekabetinden kaynaklanan bir dizi kriz Şark Meselesi olarak adlandırılır. Zaman içerisinde anlam kapsamı değişmiştir. 19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruması, ikinci yarısında Avrupa’daki toprakların paylaşılması 20. yüzyılda da tüm toprakların paylaşılması anlamında kullanılmıştır. Doğru cevap B'dir.

Orta Doğu kavramının dar anlamda Türkiye, İran, Mezopotamya, Arap Yarımadası, Körfez Ülkeleri ve Mısır’ı içine alacak şekilde kullanıldığı söylenebilir. Daha geniş anlamda Libya, Sudan, Eritre, Cibuti ve Afganistan’ı da içerecek şekilde kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Orta Doğu’daki nüfus temelde üç ana etnik gruba ayrılır: Samiler, Hint-Avrupa grubuna mensup olanlar ve Turanî grubu içerisinde yer alanlar. Orta Doğu’nun en geniş etnik grubunu oluşturan Samiler de iki ana kola ayrılırlar. Bunlar Araplar ve İbranilerdir. Doğru cevap A'dır.

Nusayriler Suriye'de yaşamakta ve nüfusun %15'ini oluşturmaktadır. Ayrıca Türkiye'nin bazı güney illerinde de Nusayriler yaşamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Dünyada mevcut toplam ham petrol rezervlerinin %57.3 bu bölgede bulunmaktadır. Petrol rezervleri bakımından zengin olan ülkelerin başında İran, Irak, Körfez ülkeleri ve Suudi Arabistan gelmektedir. Türkiye, Suriye, Ürdün, Lübnan, İsrail, Yemen ve Mısır ise petrol bakımından yoksul sayılırlar. Doğru cevap E'dir.

Arap Baharı adı verilen ve Tunus'ta başlayıp diğer Arap ülkelerine de yayılan protestolar Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de iktidarların değişmesine yol açmış, Cezayir, Ürdün, Fas, Bahreyn ve diğer ülkelerde ise bastırılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Lübnan 1926 Anayasası’na göre laik bir Arap devleti ve parlamenter rejimle yönetilen serbest ekonomik düzene sahip bir ülkedir. Doğru cevap D'dir.

İran 1979 İslam İnkılabından sonra bir İslam Cumhuriyeti olmuştur. İran temsile dayalı, seçimli ve anayasalı bir cumhuriyet olmakla beraber Batı standartlarında bir demokrasi değildir. Doğru cevap A'dır.

Orta Doğu’daki nüfus temelde üç ana etnik gruba ayrılır: Samiler, Hint-Avrupa grubuna mensup olanlar ve Turanî grubu içerisinde yer alanlar. Orta Doğu’nun en geniş etnik grubunu oluşturan Samiler iki ana kola ayrılırlar. Bunlar Araplar ve İbranilerdir. Kaldeliler, Süryaniler, Akkadlar, Babilliler ve Asuriler de bu etnik grup içerisinde yer alırlar. Araplar hem Samiler içerisinde hem de tüm diğer
gruplarda en büyük etnik grubu oluştururlar.Samilerin ikinci kolunu temsil eden İbranilerin çoğu İsrail’de yaşamakta olupek seriyeti buraya bölge dışındaki ülkelerden gelmişlerdir. İsrail dışında bölgedeki diğer ülkelerde de azınlık hâlinde yaşayan İbranilere de rastlanmaktadır.
İkinci büyük etnik grubu oluşturan Hint Avrupa grubu içerisinde İranlılar, Ermeniler,
Kürtler ve Rumlar ile bazı küçük gruplar yer almaktadır. Bunlarda ağırlık
İranlılarda olup İran’da ve bölgedeki diğer bazı ülkelerde yaşamaktadırlar.
Turani grubu oluşturan Türkler, Orta Doğu’nun ikinci büyük etnik grubunu
temsil etmektedir. Türkiye’de çoğunluğu oluşturan Türkler İran, Irak ve Suriye’de
azınlık hâlinde yaşamaktadırlar.

Orta Doğu ülkeleri arasında toplam nüfus bakımından en büyük ülke 84.474.000 (2010) kişi ile Mısır gelmektedir. Bunu 73 milyon 973 bin 630 (2010) kişi ile İran, arkasından da 72 milyon 752 bin (2010) kişi ile Türkiye takip etmektedir. İlk sırada yer alan bu üç ülkeyi Irak, Suudi Arabistan, Yemen ve Suriye gibi nüfus miktarları 15 ile 35 milyon arasında değişen orta boy ülkeler izlemektedir. Arkasından ise nüfusları on beş milyondan az ve bir milyondan çok
olan Ürdün, Umman, Lübnan, Kuveyt, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ile Filistin
gelmektedir. Nüfusu bir milyondan daha az olan Bahreyn en küçük ülke grubunda yer almaktadır.

N. S. Hopkins ve S. E. İbrahim’in Arap toplumu üzerinde 1980’lerin başında
gerçekleştirdikleri araştırmada vardıkları sonuçlar Orta Doğu toplumları için genelleştirilebilir.
Buna göre Orta Doğu toplumlarının genel özellikleri şunlardır:
• Orta Doğu toplumlarında hızlı bir nüfus artışı gözlenmektedir.
• Orta Doğu toplumlarında çocuk ve gençlerin oranı yüksektir.
• Orta Doğu toplumlarının çeşitli sosyal sorunları bulunmaktadır.
• Orta Doğu’da nüfusun ülkeler arasında ve ülke içerisindeki dağılımında
dengeli bir tablo söz konusu değildir. Bazı ülkelerde ve yerlerde nüfus yoğunluğu
aşırı derecede seyrederken bazı ülke ve yerlerde son derece düşük
yoğunluktadır.
• Orta Doğu toplumları hızla kentleşen toplumlar olup bu artış çeşitli sosyoekonomik
problemlere yol açmaktadır.
• Ülkelerdeki nüfusun kompozisyonu monolitik bir yapı arzetmeyip heterojen
bir yapıdadır.

Orta Doğu’da ekonomik zenginlik bakımından iki zıt kutup bulunmakta ve Birleşik Arap Emirlikleri, Katar ve Kuveyt kişi başına düşen yirmi bin dolar üzerindeki gelirle bölgenin en zengin ülkeleri olarak öne çıkarken Filistin ve Yemen beş yüz doların altında kişi başına düşen gelirle bölgenin ve aynı zamanda dünyanın en fakir ülkeleri arasında yer almaktadır. Millî gelir içerisinde tarımın payı Körfez ülkelerinde son derece düşük seyretmekte, buna karşılık nispeten fakir durumdaki ülkelerde ise yüksek bulunmaktadır

Safeviler 1501 ile 1738 yılları arasında bugünkü Azerbaycan, İran, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye’nin doğu kesiminde hüküm sürmüş, tarihte ilk defa Şiiliği resmî mezhep olarak benimsemiş olan egemen hanedandır

Orta Dogu’da Cumhuryetler

Mısır, Yemen, Isral, Lübnan, Surye, Türkye, Irak ve Iran brer cumhuryet olmakla

b-rl-kte uygulamada aralarında cdd farklılıklar bulunmaktadır. Bunlardan

Türkye ve Isral demokratk standartlar açısından Batı standartlarına daha yakın

olanlardır. Buna karılık Yemen çok partili demokratik ülke görüntüsü

verse de uygulama açısından demokratik standartlardan çok uzak olduğu

ve halkın giderek artan demokratik talepleri ve protestoları karşısında uzun yıllar otoriter şekilde ülkesini yöneten Devlet Başkanı Salih ülkesinden kaçmak zorunda kalmıştır.

İkinci Dünya Savaşı sona erdiğinde Türkiye, Suudi Arabistan ve kısmen İran, savaş öncesinde bağımsız devletler olarak uluslararası politika sahnesinde yer alıyordu. Doğru cevap A seçeneğidir.