ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

Fergana Vadisi, SSCB dağıldıktan sonra Orta Asya’da dini akımların etkisinin arttığı bölgelerden biridir. Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan topraklarının arasında yer alan Fergana Vadisi Orta Asya’da istikrarsızlığın merkezi olarak nitelendirilmektedir. Soğuk Savaş döneminin iki kutuplu dünyasında ABD ve SSCB arasındaki güç mücadelesinin yeni şekli, SSCB’nin dağılmasının ardından ısınan bölgesel uzlaşmazlıkların küresel aktörlerin etkilerine açık bir ortam oluşturmasıdır. Bunun sonucu olarak ABD ve AB bölge politikalarında etkili olmaya çalışmaktadır. Ancak RF, özellikle ABD ve NATO’nun kendi yakın çevresinde oluşturduğu etkiye tepki göstermektedir. Orta Asya ve Kafkasların enerji kaynaklarının siyasi ve ekonomik güç açısından önem taşımasının dışında, 11 Eylül terör saldırılarının ardından ABD ve NATO için radikal dini akımların tehdit olarak algılanması da bu süreçte etkilidir

Literatürde “08.08.08 Savaşı” ya da “Beş Gün Savaşı” olarak geçen 7 Ağustos-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında gerçekleşen çatışmalarda RF, Gürcistan’ın önemli şehirlerini ve limanlarını bombalamıştır. Gürcistan bu savaşı kaybetmiş, RF’nin Gürcistan topraklarını işgali AB Dönem Başkanı Fransa’nın arabuluculuğunda yapılan, 16 Ağustos 2008’de imzalanan Sarkozy Planı’na kadar sürmüştür.

Aslan Abaşidze,  Gürcistan yönetimine karşı aşırı milliyetçi ve sert bir tutum sergilemiş, merkezi tanımadığını yaptığı eylemlerle göstermiştir. Daha sonra istifa ederek Rusya Federasyonu'na kaçmak zorunda kalmıştır.

Kars Antlaşması: Bu antlaşma Acaristan’ın Gürcistan Sovyeti’ne 13 Ekim 1921 tarihli antlaşmayla katılmasını öngörmüştür.

Cavahati Sorunu Mihail Gorbaçov’un Glasnost ve Perestroyka adlı reform politikalarından sonra gelişmiştir.

İrredentist politika: Bir devletin baflka bir devlet ülkesinde yaşayan bir dil ve etnik köken itibariyle kendisinden olduğuna inandığı insan topluluklarını kendi topraklarına katmak istemesi ya da en azından onlar üzerinde bir hak iddia etmesi.

Hazar Bölgesi gerek jeostratejik önemi gerek önemli ticaret yollarının geçiş güzergâhında yer alması gerekse de hidrokarbon potansiyeli nedeniyle tarihsel süreç içerisinde her zaman güç mücadelesine sahne olmuştur.

1996 yılında yapılan AGİT Lizbon Zirvesi'nde Azerbaycan-Ermenistan arasındaki çatışmanın siyasal çözümüne temel oluşturmak üzere: “1) Ermenistan ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün korunması; 2) Dağlık Karabağ’ın altı ilinin tarafsız hâle getirilmesi; 3) İki ilde barış gücü konuşlandırılması; 4) Azerilerin bu illere yerleştirilmesi ve Karabağ’ın güvenliğinin garanti edilmesi.” ilkelerinin dikkate alınması kararlaştırılmıştır.

Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki Reyonlar Sorunu ile ilgili 2009’daki en önemli gelişme, 9 Şubat 2009’da Münih Güvenlik Fuarı’nda tarafların bazı noktalarda prensipte anlaşmaları olmuştur. Bu noktalar şunlardır: 1) Ermenistan belirli bir zaman diliminde Fuzuli, Akdam, Cebrail, Kubatlı, Zengilan kasabalarını Azerbaycan’a verecektir. 2) Evlerini terk etmek zorunda kalan Azeriler yurtlarına geri dönebilecektir. 3) Yukarı Karabağ’ın statüsünü belirlemek için bölge geçici yönetime devredilecektir. Statü belirlendikten sonra Kelbecer de Azerbaycan’a verilecektir. Buna karşılık, Azerbaycan, Ermenistan ile kara ve demiryolu açacaktır. 4) Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki sınır bölgesine uluslararası barış gücü yerleştirilecektir. Barış gücünde soruna taraf ve müdahil devletler yer almayacaktır.

Güç Boşluğu, bir bölgede oluşan ve eksikliğinde çatışmalara neden olan, üst otoritenin olmaması durumudur. Orta Asya ve Kafkaslardaki bölgesel ihtilaflar tarihsel olarak incelendiğinde, Soğuk Savaş döneminde komünist rejim altında birleşen Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinde (SSCB) sorun yaşanmadığı, ancak Birliğin dağılmasının ardından Cumhuriyetlerin bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle sorunların gündeme gelmeye başladığı görülmektedir.

Dondurulmuş sorunlar, SSCB ve ABD çevresinde dönen iki kutuplu sistemde Kafkasya ve Balkanlar gibi etnik, dinî ve kültürel farkları fazla olan halkları bünyesinde barındıran bölgelerde, Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle beraber bu farkların ortaya çıkması ve bölgesel ihtilaflar hâline dönüşmesidir.

2001’de Güney Osetya kendi anayasasını kabul ettikten sonra 2004 yılında Güney Osetya’da Eduard Kokoev ve Yedintsvo (Birlik) Partisi iktidara gelmiştir. Kokoev ve partisinin amacı Gürcistan’dan ayrılıp RF ile birleşmektir.

2003’te “Gül Devrimi” ile iktidara gelen ve 2004’te Acaristan Sorunu’nu Gürcistan lehine çözen Mihail Saakaşvili, Abhazya ve Güney Osetya’nın Gürcistan ile birleşeceğine dair inancını dile getirmiştir.

Acaristan Sorunu, Rusya’nın SSCB Dönemi’nde uyguladığı politikalar sonucunda oluşmuştur. Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan Acaristan 1921’de SSCB’ye, 1937’de Gürcistan’a bağlanmış ve Müslüman Acar halkı Stalin tarafından Kazakistan’a göç ettirilmiştir.

Cavahati Sorunu Soğuk Savaş’tan sonra Gürcistan’da yaşanan etnik sorunlardan birisidir. Tam adı Samtshe-Cavahati olan bölgede yoğun Ermeni nüfus yaşamaktadır.

Fergana Vadisi özellikle 11 Eylül’den sonra önem kazanmıştır. Çünkü Soğuk Savaş’tan sonra NATO tarafından belirlenen tehdit unsurlarından olan “Radikal dini akımlar”, etnik çatışmalar ve uyuşturucu ticareti bu bölgede gelişmiştir.

1945 Postdam Konferansıi II. Dünya savaşı sonrası Nazi Almanyası'nın teslimiyetinden sonra barış anlaşması koşullarının konuşulduğu bir konferans olup Hazar bölgesi ile ilgisi bulunmamaktadır.

Tarihsel temelleri 19. yüzyılın başlarına dayanan Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki Reyonlar
Sorunu 1988’de uyuşmazlığa dönüşmüş, uyuşmazlık 1992’de sıcak savaş (silahlı çatışma)
hâlini almış ve 1994'te ateşkes ilan edilmiştir.

Bu faktörlerin başında ise bozulan barışı yeniden tesis edebilecek bir üst otoritenin bölgede oluşamaması gelmektedir. Bölgedeki güç boşluğunu doldurmaya yönelik başta RF, ABD, Fransa, Türkiye ve İran gibi uluslararası aktörler arasında yaşanan güç çatışmasından kaynaklanan bir üst otorite eksikliği, sorunun barışçı yöntemlerle çözümünün önündeki en temel engel olmuştur. Barışçı yöntemlerle çözümünün sağlanamamasındaki bir diğer faktör de arabuluculuk faaliyetlerinin zayıf kalması ve bu süreç içinde başta BM, AGİT ve AB olmak üzere uluslararası örgütlerin süreç içindeki hareketsizliği veya etkisizliği olmuştur. Ayrıca, Ermenistan ve Azerbaycan’ın tutum ve davranışlarına etki eden içsel nedenler de önemlidir. Bu içsel nedenlerin tarihsel gelişmeler dikkate alındığında sorunun çözüme ulaştırılamamasında büyük payı olduğu görülmektedir.

Dondurulmuş Sorunlar: İki Kutuplu Sistem’de Kafkasya ve Balkanlar gibi etnik, dinî ve kültürel farkları fazla olan halkları bünyesinde barındıran bölgelerde, Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle beraber bu farkların ortaya çıkması ve bölgesel ihtilaflar hâline dönüşmesidir.