ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

Kara Hakimiyet Teorisi İngiliz coğrafyacısı Mackinder tarafından ortaya atılmıştır. Avrasya jeopolitiği, dünyanın merkezi olarak tanımlanır. Bu bölgeye hakim olan, iç hilali kontrolü altına alabilecektir. İç hilali kontrolü altına alan, dış hilali hakimiyeti altına alabilecektir. Sonuçta dünyaya hakim hale gelecektir.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte, Orta Asya ve Hazar Havzasında bir güç boşluğu ortaya çıktı. Dönemin siyaset bilimcileri ve stratejistleri, bu boşluğun ya İran ya da Türkiye tarafından doldurulacağını öngörüyorlardı. Bu akademisyenlere göre, “Yeni Büyük Oyun”, bölgede Türkiye ile İran arasında yaşanacaktı. Bir yanda İslamcı rejime sahip İran, diğer yanda İslam ülkesi olan ancak demokratik, laik ve serbest pazar ilkelerini benimsemiş Türkiye, bu oyunda rol üstlenmişlerdi. Ancak zaman içerisinde stratejik denkleme; Rusya, Çin, Avrupa Birliği (AB), Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Hindistan gibi güçlü aktörler de dâhil olmaya başladı.

Türkiye, 1991 yılının son aylarında, Sovyetler Birliği’ni endişeye sevk etmeme politikasından vazgeçmeye başladı. 8 Aralık 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin resmen yıkılması ve Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kurulması, Türkiye’yi, bölge devletlerini resmen tanıma konusunda cesaretlendirdi. TBMM’de yapılan görüşmelerin ardından, Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde, Orta Asya devletlerinin tamamını tanımıştır. Doğru cevap B'dir.

Türkiye'nin o dönemki dış politika hedefleri şu şekildedir. 

1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek,

2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak,

3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak,

4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek,

5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek

Orta Asya devletlerini NATO'ya dahil ederek işbirliğini genişletmek Türkiye'nin hedefi olmamıştır. Doğru cevap E'dir.

1991 - 1993 yılları arasında yaşanan heyecan, 1993 yılından itibaren yerini gerçekçi bir yaklaşıma bıraktı. Diğer bir ifadeyle, Türkiye ile Orta Asya devletleri arasındaki ilişkiler daha pragmatist bir zemine oturmaya başladı. Ancak 1995’ ten sonra 2002’lere kadar olan süreçte Türkiye’de yaşanan iç siyasi çekişmeler, koalisyon hükümetlerinin yaşadığı sıkıntılar, 1999 yılında Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne adaylık sürecinin başlaması ve 2001 yılında yaşanan siyasi ve ekonomik krizler, Türk Dış Politikasında, Orta Asya bölgesinin öneminin gerilemesine neden oldu. Doğru cevap D'dir.

Dış politika hedeflerini hayata geçirmek için Türkiye, 1991 - 1993 yılları arasında gözle görülür düzeyde çeşitli alanlarda adımlar attı. Öncelikle ortak sorunlara karşı ortak pozisyon almak, var olan dilsel ve kültürel farklılıkları azaltarak ekonomik işbirliği alanları açmak ve dış politikada ortak tavırlar takınmak amacıyla Türkiye, “Türk Zirveleri’nin” düzenlenmesine ön ayak oldu. Bu zirvelerin ilki, 30 - 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara’da gerçekleştirildi.

Büyük Oyun, 19. Yüzyılın başında, Çarlık Rusyası ile İngiliz İmparatorluğunun, Asya coğrafyasında hakimiyetlerini kurma mücadelesine verilen isimdir.

Sonuç olarak Türkiye, 2002 sonrasında aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya ilişkin dış politikasının temel unsurları olarak zikretmektedir:

1. Bu ülkelerin devlet yapılanmalarının güçlendirilmesine katkıda bulunmak,

2. Bölgede siyasi ve ekonomik istikrarın korunmasını ve bölgesel işbirliğini teşvik etmek,

3. Ekonomik ve siyasi reformları desteklemek,

4. Bölge ülkelerinin dünya ile bütünleşebilmelerine ve Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmelerine yardımcı olmak,

5. Bölge ülkeleri ile ikili ilişkileri her alanda karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik temelinde geliştirmek,

6. Bölge enerji kaynaklarının uluslararası piyasalara serbestçe ve farklı güzergâhlardan nakledilmesini desteklemek.

Doğru cevap A'dır.

2003 yılında Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’a giden dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, bu ülkelerde düzenlenen İş Konseyleri toplantılarına katılmıştır. Ayrıca Erdoğan, Özbek yetkililer ile terörle mücadelede iş birliği konusunda uzlaşmaya varmış, Karma Ekonomik Komisyon Protokolü’nü imzalamıştır. Daha sonraki yıllarda da, Başbakan Erdoğan, Türkmenistan ve Kırgızistan’ı ziyaret etmiştir. Kırgızistan ziyareti sırasında, Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi’nin kurulması kararına varılmıştır.

1990’larda Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine teknik yardımda bulunmak üzere TACIS programını hazırlayan ve bu program dâhilinde Orta Asya devletleri de dâhil olmak üzere, Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkeler ile ticari ve ekonomik ilişkilerini geliştirmeye çalışan Avrupa Birliği, bu ülkelere yönelik olarak teknik yardım programları başlattı. Bu bağlamda, her bir Orta Asya devletiyle Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmaları imzaladı

Kara Hakimiyet Teorisi İngiliz coğrafyacısı Mackinder tarafından ortaya
atılmıştır.

TBMM’de yapılan görüşmelerin ardından, Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde, Orta Asya devletlerinin tamamını tanıdı.

Hazar Havzasının Petrol Rezervleri (milyar varil)

Ülke                  İspatlanmış                Muhtemel                              Toplam

Azerbeycan       12,5                            32                                           44,5

Kazakistan        29                               92                                           121

Türkmenistan   1,7                               38                                           39,5

Özbekistan      0,594                         2                                              2,594

Tablo incelendiğinde doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel
hedefleri olarak benimsedi:
1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek,
2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak,
3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak,
4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen
eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek,
5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek (Musaoğlu ve Efegil, 2008: 151-160;
Efegil, 2006: 271-296).

TBMM’de yapılan görüşmelerin ardından, Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde, Orta Asya devletlerinin tamamını tanıdı. bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Eylül 1991’de ise, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Ankara’ya gelerek “Amaçlar ve Hedefler Ortak Bildirgesini imzaladı. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye, Orta Asya’daki gelişmelere hazırlıksız yakalanmıştı. Bunun nedenleri şöyle sıralanabilir: 1. Türkiye’nin geleneksel politikasını son ana kadar sürdürmesi, 2. Uluslararası sistemdeki mevcut dengeyi bozar düşüncesiyle bu devletler ile doğrudan ilişki kurmak istememesi ve 3. Sovyetler Birliği’ndeki gelişmeler hakkında yeterli bilgiye sahip olunmamasıdır. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Türkiye, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel hedefleri olarak benimsedi:

Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri arasında 1986-1996 yıllarında 472 adet ikili ve 43 adet çok taraflı olmak üzere 515 anlaşma imzalandı. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

1990’larda Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine teknik yardımda bulunmak üzere TACIS programını hazırlayan ve bu program dâhilinde Orta Asya devletleri de dâhil olmak üzere, Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkeler ile ticari ve ekonomik ilişkilerini geliştirmeye çalışan Avrupa Birliği, bu ülkelere yönelik olarak teknik yardım programları başlattı. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.