ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

Kafkaslar ve Orta Asya, uluslararası politikada her dönemde önemini korumuş bölgelerdir. Bu iki bölge, Asya ve Avrupa’dan oluşan Avrasya’nın ortasında yer almaktadır. Burada tarih boyunca daha çok Türk kökenli halklar yaşamıştır. Orta Asya, 20. yüzyıl ortalarına doğru kullanılmaya başlanmış bir isim olup; Türkistan, Moğolistan ve Tibet’ten oluşmaktadır. Bolşevik İhtilali’nden itibaren (1917) Türkistan kavramı yerine genellikle Orta Asya ifadesi kullanılmaktadır.

Sovyetler Birliği’nin 1980’lerde yaşadığı iç ve dış sorunlar devam ederken Soğuk Savaş döne­minin sembolü Berlin Duvarı 1989’da yıkıldı ve Varşova Paktı dağıldı. Sovyet cumhuriyetleri ise 1990’da egemenliklerini ve 1991’de bağımsızlık­larını ilan ettiler.

Sovyetler Birliği’nin kuruluş döneminde 33 yıl Genel Sekreter olan Stalin dönemi son derece baskıcı ve acımasız geçmiştir. Bu dönemin uygula­maları sonucunda yeni nesil tamamen Rus eğitim ve ideolojisinin ürünü olarak ortaya çıkmış, karşı çıkanlar yok edilmiştir.

Özellikle Afganistan’daki başarısızlık ülkenin ekonomisini zorlarken rejime olan güven de za­yıflamıştır. Bürokrasi ve sanayi çalışmaz duruma gelmiştir. Rüşvet ve yolsuzluklar yönetim ve üreti­mi bitirmiştir. Son SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Gorbaçov’un, bu sorunları çözmek için geliştirdiği Glasnost ve Perestroyka (Şeffaflık ve Yeniden Yapılanma) reformları da sorunların çö­zümüne çare olmadı. Bununla beraber, SSCB’nin kansız bir şekilde dağılmasında önemli aşamalara geçilmesine yardımcı oldu.

Enver Paşa’nın dağınık Türk kuvvetlerini topla­yıp Kızıl Ordu’ya karşı savaştığı yer olan Belçivan, Tacikistan toprakları içerisindedir. Enver Paşa’nın naaşı 1966’da Belçivan’dan Türkiye’ye getirilmiştir.

Niyazov’un ilk işi halkı arasında birliği sağlamak olmuştur. Zira Rus yönetimi, “böl ve yönet”i uygu­lamış, el altından kabilecilik zihniyetini canlı tut­maya çalışmıştır. “Sen Teke’sin”, “sen Yamud’sun”, “sen Salur’sun” ve “sen Ersarı’sın” diye Türkmen halkını çağ dışı bir kabileciliğe teşvik etmişti.

Kazakistan, Sovyetler Birliği’nin dağılması sü­recine işaret eden önemli olaylara sahne olmuş bir Türk yurdudur. Huzursuzluklar Aralık 1986’da verilen bir kararla su yüzüne çıkmıştır. Bu tarihte Dinmuhammed Kunayev, emekliliği bahane edile­rek Kazakistan Komünist Partisi 1. Sekreterlik gö­revinden alınmış yerine Rus asıllı Kolbin seçilmişti. Kazaklar bundan çok rahatsız oldu. Başkent Almatı (Alma-Ata) ve diğer birçok şehirde gösteriler, olay­lar meydana geldi: Jeltoksan (Aralık) olayları denen bu süreçte ölenler oldu. SSCB ve Kazakistan’ın ka­deri açısından önemli olan, bu olaylardan çok, bu olayların artık saklanamaması oldu.

Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye ola­rak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi giri­şiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti.

2005’de Kırgızistan’da gerçekleşen Lale Dev­riminde yaşanan olaylar üzerine, bağımsızlıktan beri ülkenin başında bulunan Asker Akayev ülkeyi terk etmek zorunda kalmış ve Bakıyev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı olmuştur.

TRACECA: Transport Corridor Euro­pe-Caucasus-Asia: Avrupa-Kafkasya-As­ya Ulaşım Koridoru. Çin’den Avrupa’ya uzanan tarihî İpek Yolu’nun bir bakıma bugünkü karşılığıdır. AB’nin öncülüğün­de Kırgızistan’dan Polonya’ya kadar uza­nan ulaşımda iş birliği olup günümüzde uluslararası örgüt statüsündedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra TACIS (Technical Assistance for CIS: BDT Üye­lerine Teknik Yardım) projesinin uygulama alanı durumundaki TRACECA’nın kuru­luş sözleşmesi 1998’de imzalanmış olup ör­gütün merkezi Bakü’dedir. Örgütün üyeleri Azerbaycan, Türkiye, Bulgaristan, Erme­nistan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Romanya, Tacikistan, Türk­menistan, Moldova, Ukrayna ve İran’dır. AB örgüte doğrudan taraf olup dolayısıyla AB üyeleri de örgüt üyesi durumundadır.

Orta Asya, 20. yüzyıl ortalarına doğru kullanılmaya başlanmış bir isim olup; Türkistan, Moğolistan ve Tibet’ten oluşmaktadır. Bolşevik İhtilali’nden itibaren (1917) Türkistan kavramı yerine genellikle Orta Asya ifadesi kullanılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Almatı: Kazakistan’ın önceki başkenti olup Elmalı (Almalı) demektir. Anadolu’da olduğu gibi Türkistan’da birçok beldenin adı
Elmalı anlamına gelir. Sovyet döneminde “elmanın atası” anlamında “Alma Ata” kullanılmıştır. Ancak bağımsızlık sonrası yeniden Almatı ismi kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Kırgızistan’ın Bağımsızlık İlanı, 31 Ağustos 1991 tarihinde gerçekleşmiştir.

29 Aralık 1991’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini de İslam Kerimov kazanmıştır. Kerimov 2 Eylül 2016’da vefatına kadar cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmüştür. Böylece Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev yanında Sovyet sonrası en uzun başkanlıkta kalan iki liderden biridir.

Tacikistan,Orta Asya Cumhuriyetleri içerisinde daha çok
iç savaşla ismi duyulan bir ülkedir.

8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya arasında Bağımsız Devletler
Topluluğu (BDT) anlaşması imzalanarak Sovyetler Birliği’ne son verildi.

Gürcistan halkı ve yönetimi Rusya’nın baskıcı ve merkezi yönetiminden kurtulma yolunda bağımsızlığını ilan eden ilk devlettir. Rusya’nın politikalarına Slav
kökenli Ukrayna ile Baltık Cumhuriyetleri de karşı çıkmıştı.

Şanghay Beşlisi: Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye olarak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi girişiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti.

Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Güney Kafkasya Cumhuriyeti’dir. Büyük Kafkas Dağlarının ötesinde (güneyinde) bulunduğundan bu üç cumhuriyete Transkafkasya (Kafkas ötesi) Cumhuriyetler de denir. Gürcistan, Bolşevik İhtilali döneminde bağımsızlığını ilan etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Türkmenistan, yeni bağımsız cumhuriyetler içerisinde zengin doğalgaz kaynaklarıyla bilinmektedir. Bağımsızlık sonrasında “daimi tarafsızlık stratejisi” ile siyasi ve ekonomik güvenliğini sağlama yoluna gitmiştir.