ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Güney Kafkasya Cumhuriyeti’dir. Büyük Kafkas Dağlarının ötesinde (güneyinde) bulunduğundan bu üç cumhuriyete Transkafkasya (Kafkas ötesi) Cumhuriyetler de denir. Gürcistan, Bolşevik İhtilali döneminde bağımsızlığını ilan etmiştir. Stalin de Gürcistan doğumlu olup bu ülkeye Kızıl Ordu diğerlerinden sonra girmiş ve Gürcistan Sovyetler Birliği’ne katılmak zorunda kalmıştır.  Doğru cevap C’dir.

Gürcistan, SSCB’nin dağılması aşamasında ise diğer devletlerden önce bağımsızlığını ilan etmiştir. Rusya Federasyonu sınırında yer alan Abhazya ve Güney Osetya ile Türkiye sınırındaki Acarya, Gürcistan’a bağlı özerk birimlerdir. Sovyetler Birliği iç ve dış sorunlarla uğraşırken Gürcistan bünyesindeki bu birimler daha fazla siyasi hak veya bağımsızlık talebinde bulunarak ayaklanmıştır. Gürcistan ordusu bu taleplere şiddetle karşı koydu ancak özellikle Abhazya’da kontrolü sağlayamadı. Bu süreçte başkent Tiflis’teki çekişmeler de sürüp giderken Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını ilan etti. Doğru cevap B’dir.

1985’de Türkmenistan Komünist Partisinin başına Saparmurat Atayeviç Niyazov (Türkmenbaşı) getirilmiştir. Niyazov’un ilk işi halkı arasında birliği sağlamak olmuştur. Niyazov’un ikinci çıkışı ise Türkmen dili üzerine olmuştur. Türkmenlerin Rusça’nın etkisi ile ana dillerini kullanmada uğradıkları haksızlığı saptamıştır. Niyazov bağımsızlık ilanından önce prestij kazanmak için Türkmenistan’ın bağımsızlığını ilan edip etmeme konusunu halkoyuna sunmuştur. Yapılan halkoylaması sonucu, halkın %93’ü bağımsızlık için oy kullanmıştır.  Doğru cevap C’dir.

8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya arasında Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) anlaşması imzalanarak Sovyetler Birliği’ne son verildi. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in girişimiyle 21 Aralık’ta Gürcistan, Litvanya, Letonya ve Estonya dışındaki 11 cumhuriyetin temsilcileri Alma Ata Deklarasyonu ile BDT sözleşmesini imzaladılar. Böylece 1991 sonu itibariyle Sovyetler Birliği resmen dağılmış oldu. BDT, Sovyetler Birliği’nin kansız bir şekilde dağılması yolunda önemli bir araçtır. Doğru cevap D’dir.

Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye olarak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi girişiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti. Azerbaycan bu bölgesel yapının içinde yer almamıştır. Doğru cevap A’dır.

Bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan’a karşı büyük kayıplar veren Rusya’da, 1999 yazında Putin Başbakanlığa getirildi. Eski KGB Şefi olan Putin, farklı yöntemlerle uluslararası kamuoyunun tepkisini çekmeden Çeçenistan’a büyük darbeler vurmuştur. Yeltsin 2000 yılı başında görevini Putin’e devrederek Başkanlıktan ayrıldı. Putin, Çeçen sorununu çözerken Rusya’daki özerk birimler üzerinde Sovyet dönemine benzer Moskova merkezli idari sistemi yeniden kurdu. 2001’de ABD’de gerçekleşen terörist saldırılardan sonra ABD ile iş birliğini geliştirdi ve Çeçen hareketini de terör kapsamına alarak dış tepkileri önlemeye çalıştı. Aynı şekilde, Çin de Doğu Türkistan’daki (Sincan Uygur Özerk Bölgesi) hak ve özgürlüklerini kısıtlama yönündeki politikalarını terörle mücadele kapsamına almıştır. Doğru cevap E’dir.

Bu dönemde Gürcistan’da başlayıp Ukrayna ve Kırgızistan’da yönetim değişikliğine neden olan halk hareketlerine renkli devrimler denmiştir. 2003’te Gürcistan’dakine Gül (veya Kadife), 2004 Ukrayna’da Turuncu ve 2005 Kırgızistan’daki harekete Lale Devrimi denmektedir. Başta Özbekistan olmak üzere bazı diğer ülkelerde başlayan hareketler ise başarıya ulaşamamış, yönetim tarafından bastırılmıştır. Doğru cevap C’dir.

TRACECA; Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia: Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru. Çin’den Avrupa’ya uzanan tarihî İpek Yolu’nun bir bakıma bugünkü karşılığıdır. AB’nin öncülüğünde Kırgızistan’dan Polonya’ya kadar uzanan ulaşımda iş birliği olup günümüzde uluslararası örgüt statüsündedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra TACIS (Technical Assistance for CIS: BDT Üyelerine Teknik Yardım) projesinin uygulama alanı durumundaki TRACECA’nın kuruluş sözleşmesi 1998’de imzalanmış olup örgütün merkezi Bakü’dedir. Doğru cevap C’dir.

Orta Asya’nın ikinci fakir ülkesi olan Kırgızistan’ın önemli bir bölümü dağlarla kaplıdır. Tarım ve hayvancılığın ağırlıklı olduğu ülkede pamuk, tütün, yün ve et sektörüne dayanan üretim tesisleri bulunmaktadır. İhracat kalemleri arasında altın, civa, uranyum, doğalgaz ve elektrik enerjisi de bulunmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Tacikistan, Orta Asya Cumhuriyetlerinin en yoksulu olup başkenti Duşanbe’dir. 2016 nüfusu yaklaşık olarak 8.610 bindir. Nüfusun %80’i Tacik, %15’i Özbek, %1’i Rus, %1’i Kırgızdır. Bu nüfusun %85’i Sünni Müslüman olup %5’i Şii Müslüman’dır. Tacikistan, etnik köken olarak Farisi (İranlı) kabul edildiği hâlde Müslümanların tamamına yakını Sünni’dir. Tacikistan’ın bağımsızlıktan sonra yaşadığı iç savaş, ekonomiyi de önemli ölçüde etkilemiştir. Doğru cevap C’dir.

Sovyetler Birliği’nin 1980’lerde yaşadığı iç ve dış sorunlar devam ederken Soğuk Savaş döneminin sembolü Berlin Duvarı 1989’da yıkıldı ve Varşova Paktı dağıldı.

Yukarı Karabağ Özerk Bölgesi Azerbaycan’dan ayrılarak
Ermenistan’a katılma kararı aldı.

Kırgızistan, Türkistan’ın en doğusunda yer alan,
daha çok dağlık alanlarla kaplı bir cumhuriyettir.
Sovyetler Birliği’nin Çin hududunda bulunduğundan, önemli görevlerde Rusların sayıca fazla olduğu bir ülkedir. Örneğin Kırgızistan Hükûmeti’nin
yedi kişilik Bakanlar Kurulunda Rusların sayısı 5,
Kırgızların sayısı 2 idi. Ruslar Kırgızistan nüfusunun %30’unu oluşturmaktaydı. Bu durum büyük
tepkilere yol açıyordu.

24 Kasım 1991’de Rahman Nebiyev bağımsız Tacikistan’ın ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.

Nazarbayev, Eylül 1989’da aldığı bir karar ile resmî dilin Kazak
Türkçesi olduğunu ilan etti.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in girişimiyle 21 Aralık’ta Gürcistan, Litvanya, Letonya ve Estonya dışındaki 11 cumhuriyetin temsilcileri Alma Ata Deklarasyonu ile BDT sözleşmesini imzaladılar.

Gürcistan, 1992’de BM, AGİK, IMF ve Dünya Bankasına üye oldu.

Gürcistan Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova ile birlikte daha
çok ABD yanlısı olan GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütünün de kurucu üyesidir.

Özbekistan ekonomisi tarım ve hayvancılık ile birlikte petrol ve doğalgaza dayanmaktadır.

Ermenistan’da bağımsızlık sonrası ilk Cumhurbaşkanı Levon Ter- Petrosyan, 1998’de yerini Robert Koçaryan’a bırakmak zorunda kaldı.
Koçaryan’ın iki dönem devlet başkanlığından sonra 2008’de yerini Serj Sarkisyan’a bırakmıştır.