ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET

İlk yıllarda İngiltere de Rusya da, ticari menfaatleri gereği Kaşgarya’yı tanıdılar. Hemen ticaret heyetleri gönderilmeye başlandı, anlaşma girişimleri oldu. Fakat İngiltere Bedevlet (Yâkub Han) hâkimiyetine güvenmiyordu. Özellikle Osmanlı ile sıkı bağları rahatsız ediyordu. Kuruluşundan itibaren, İngiliz heyetler ve temsilcileri kabul eden Kaşgar Emîri, zaman zaman Hindistan’a heyetler gönderdi. İlk Kaşgar-İngiliz Ticaret Antlaşması, 1872’de imzalandı.

Kafkaslar ve Orta Asya tarih boyunca önemli medeniyetler ve devletlerin kurulduğu bir bölgedir. Türklerin ana yurdu olarak bilinen Orta Asya, eski kaynaklarda Türkistan olarak bilinmektedir.

Azerbaycan Türkleri Batı Türkleri grubuna girmektedir.

Serflik döneminde Rus toprak beylerinden kaçıp güney bölgelerde yaşayan, daha sonra Rus yönetimi tarafından askeri hizmetlerde kullanılan Rus kökenli halklar Rus Kazaklarıdır. Rus Kazaklarının bir Türk boyu olan Kazak halkıyla ilgisi yoktur.

Rusya’nın Kafkaslar ve Türkistan’a karşı politikaları ile Osmanlı ilişkilerinde genellikle paralellik izlenmiştir. Kuzeyden Osmanlı aleyhine genişleyen Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiş fakat Halîfe-i Müslimîn olarak Rusya’daki Müslümanların dinî lideri olduğunu antlaşma metnine koymuştur.

Bugünkü Ermenistan’ın başkenti olan Erivan ve civarında hiç Türk yaşamamaktadır. Halbuki burası 19. Yüzyıla kadar Revan Hanlığı adında Türklerin yaşadığı bir hanlıktı.

19. yüzyılda Kafkasya’da bağımsız Türk hanlıklarından bazıları şunlardı: Şirvan, Şeki, Talış, Lenkeran, Karabağ, Kuba, Gence, Revan, Bakü, Derbend ve Nahçivan.

Kırım Savaşı sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşmasıyla Rus Hükümeti'nin Kafkaslar ve Orta Asya'da yürüttüğü işgal politikası sona ermemiş, aksine hız kazanmıştır. Paris Antlaşmasıyla Rusya Kafkaslar'da ve Orta Asya'da büyük bir güç elde ederek direnişleri kırmıştır.

I. Romanov’dan II. Katherine dönemine kadar İslamiyet ıslah edilmesi gereken yabancı ve düşman bir unsur olarak görülmüştür. Örneğin Tatar çocuklarını Hristiyanlaştırmak için özel okullar açılmış; Hristiyan misyonerler teşvik edilmiş, diğer taraftan Müslümanların bu yöndeki karşı faaliyetlerini yürütenler ölümle cezâlandırılmıştır. (Bennigsen ve Broxup, 1983: 16). 19. yüzyılın ikinci yarısında tamamlanan işgalden sonra, Türkistan halkı üzerinde bu kampanya devam etmiş, Hristiyanlık her fırsatta teşvik edilmiş, Almatı ve Taşkent Ortodoks piskoposlukları olarak kabul edilmiştir. Bu bölgelerde dinlerine yabancılaşmış çok az sayıda Müslüman Ortodoksluğa geçmiştir.

Basmacı Hareketi: Ruslara karşı az sayıdaki kuvvetleriyle baskın yapıp büyük kayıplar verdiren ve dağınık hâlde dağlarda mücadele eden Türkistan Türklerinin Milli Mücadelesi.

Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan 1924 Anayasası uyarınca Transkafkasya Sovyet Federatif Cumhuriyeti’ni oluşturmaktaydı.