Türkiye-Güney Kafkasya Ülkeleri İlişkileri

Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarına kavuşan Güney Kafkasya ülkeleri, değişik nedenlerle Türkiye’nin dikkatini çekmiştir.
Bu nedenlerin başlıcaları:
• Hazar havzasının zengin petrol ve doğalgaz kaynakları,
• Türkiye’nin Orta Asya’ya ulaşması için bir geçiş koridoru sunması (dolayısıyla stratejik konumu),
• Bölgenin çevre ülkelere sağlayabileceği cazip ticari olanakları,
• Boru hatlarının geçiş güzergâhı olması,
• Dünya siyaseti açısından önemli sayılabilecek çatışmaları bünyesinde barındırmasıdır.

Türkiye Ermenistan’la diplomatik ilişkileri henüz tesis etmemiştir. Ankara, bunun için en başından itibaren üç şart ileri sürmüştür. Bunlar:
• Ermenistan’ın “Ermeni soykırımı” iddialarından vazgeçmesi;
• Ermenistan’ın Türkiye’den toprak taleplerinde bulunmaması ve 1921 Kars Antlaşması’nın şartlarını kabul etmesi;
• Ermenilerin Dağlık Karabağ Savaşı’nı ve Azerbaycan’a yönelik saldırılarını durdurmaları. Bu şart günümüze uyarlanmış hâliyle şu şekilde ifade edilmektedir: ‘Ermenilerin işgal altında tuttukları Azeri topraklarının tümünden çekilmeleri’.

Nahçıvan Parlamentosu, bölgenin Ermenilerin eline geçmemesi için Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin SSCB’den (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) ayrıldığını ilan ederek Türkiye ile birleşme kararı vermiştir.

‘Atatürkçülüğüyle’ tanınan Elçibey, Azerbaycan’ın Türkiye ile çok yakın ilişkiler kurmasına taraftardı.

Elçibey’in Türkiye ile ilişkilere dair bazı idealleri vardı. Bunlardan birkaçı aşağıdaki gibidir:
• Türkiye ile Azerbaycan arasında bir ‘konfederasyon’ kurulması, dolayısıyla iki ülke arasında sınırların kalkması ve iki ülke insanlarının birbirlerinin ülkelerinde serbestçe çalışabilmeleri,
• İki ülke arasındaki askerî işbirliğinin Rusya ve Ermenistan arasında bulunan seviyeye çıkarılması,
• Türkiye ve Azerbaycan arasında bir ‘ittifak antlaşmasının’ yapılması suretiyle Rusya’nın Azerbaycan’a müdahalesinin önüne geçilmesi,
• Azerbaycan’da Türk Silahlı Kuvvetleri ve NATO’ya ait üslerin oluşturulması,
• Azerbaycan’ın NATO üyesi olması,
• Türkiye’nin de yardımıyla Azeri ordusunun en modern silahlarla donatılması.

Bir Millet, İki Devlet Söylemi: Haydar Aliyev’e göre, Türkiye ve Azerbaycan ayrı devletler olmasına rağmen, bu devletlerde tek bir millet olarak Türkler yaşamaktadırlar.

11 Eylül 2001 terörist saldırıları sonrası ortamda Azerbaycan’ın lehine gelişmeler yaşanmıştır. ABD Azerbaycan’a ekonomik ambargo uygulamayı öngören ve Ermeni lobisinin etkisiyle yürürlüğe soktuğu ‘Özgürlüğü Destekleme Yasası’nın 907 sayılı bölümünü askıya almıştır.

Şubat 1992 sonlarında gerçekleşen Hocalı Katliam’ının, Türkiye’nin Ermenilere yönelik bakışında önemli etkileri olmuştur. Bu katliamdan sonra
Türkiye’nin Ermenilere yönelik kullandığı söylemde dikkate değer bir sertleşme görülmeye başlanmıştır.

Türkiye ve Azerbaycan’ın girişimiyle, BM Güvenlik Konseyi, Kelbecer’in işgali dolayısıyla toplanmış ve 30 Nisan 1993’te verdiği 822 sayılı kararında, isim vermeden Kelbecer’in işgalinden duyduğu rahatsızlığı vurgulamış, işgalin bir an önce sona ermesini istemiştir. Ancak, Ermeniler bu karara riayet etmemişlerdir. Bundan dolayı Türkiye; Ermenistan’a ve Dağlık Karabağ üzerine ambargo ve abluka uygulama kararı almıştır. Bu karar günümüzde de hâlâ geçerliliğini korumaktadır.

Türkiye Mayıs 1997’de AGİT Minsk Grubunun taraflara sunduğu ‘toptan çözüm planı’nı desteklemiştir.

2000 yılının sonlarında Türk Dışişleri Bakanlığı, Türk/Azeri-Ermeni ilişkilerinde asıl sorun kaynağı olarak gördüğü Ermeni diasporasını gerek Dağlık Karabağ meselesinden gerekse Ermeni soykırımı davasından soyutlayabilmek için, 3 boyutlu bir plan hazırlığı içine girmiştir. Baskın Oran bu planı şöyle açıklıyor: “[...] ilk boyutta; sınır ticaretini artırmak, Karadeniz’den liman kolaylıkları sağlamak gibi ekonomik açılımlarla Ermenistan kazanılacak ve ayrıca ekonomik sıkıntıların azaltılması yoluyla ülke içindeki Taşnakçıların etkisi törpülenecek; ikinci boyutta, soykırım iddialarının akademik düzeyde tartışılacağı uluslararası ya da ikili bir süreç başlatılacak; üçüncü boyutta ise Türkiye’deki Ermeni azınlığın sorunları giderilecekti”.

Türk - Ermeni Barışma Komisyonu’un amaç ve görevleri özet olarak şunlardır: Türkler ve Ermeniler arasında karşılıklı anlayış ve iyi niyeti geliştirmek, Ermenistan ile Türkiye ilişkilerinin iyileştirilmesini teşvik etmek,Türk ve Ermeni sivil toplum örgütleri ve Ermeni diasporasında mevcut barışma arzusundan
yararlanmak vesöz konusu örgütler arasında temas, diyalog ve işbirliğini desteklemek, bazı faaliyetlere doğrudan girişmek ve diğer kuruluşların projelerinin gerçekleşmesine yardımcı olmak, hükümetlere sunulmak üzere bazı tavsiyeler geliştirmek; iş dünyası, turizm, kültür, eğitim, araştırma, çevre, medya ve güven artırıcı önlemler alanında resmî olmayan iş birliğini desteklemek; talep üzerine, tarihî, psikolojik, hukuki ve diğer alanlardaki bazı projeler için uzman incelemesi sağlamak.

Koçaryan, Türkiye’nin “sözde” Ermeni soykırımını tanımadığı gerekçesiyle, 28-29 Haziran 2004 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen NATO Zirvesi’ne katılmama kararı almıştır.

Gürcistan siyasal, ekonomik, askerî ve sosyo-kültürel açılardan Türkiye’nin Doğu’ya açılan kapısıdır. 

Shevardnadze, Mart 1994’te Gürcistan’ın BDT’ye katılmasını kabul ederek Rusya ile ters düşmemeye çalışmıştır.

Türkiye, 2003 yılı sonlarında Gürcistan’da gerçekleşen Kadife Devrim ile Shevardnaze’nin görevinden ayrıldığı ve Ocak 2004’teki Cumhurbaşkanlığı seçimini Mikhael Saakaşvili’nin kazandığı süreçte Gürcistan’a yönelik net bir tavır göstermemiştir.

Gürcistan 

Gürcistan’daki etnik bölgeler arasında Türkiye’yi en çok ilgilendireni, hemen sınırlarımızın ötesinde bulunan Acaristan bölgesidir.

Türkiye açısından, Güney Kafkasya stratejisinin temel 3 sütunu şunlar olmuştur: Ortaklık, Refah ve Barış. Bu dönemde tasavvur edilen ortak ulaşım projesine göre, şu 3 ulaşım hattı bölgeyi sıkıca birbirine bağlayacaktır:

• Doğukapı-Kirkovan-Delican-Bakü demiryolu hattı,
• Doğukapı-Erivan-Nahçıvan-Bakü demiryolu hattı,
• Doğukapı-Bakü otoyol projesi.

Bu projeler, ‘Modern İpek Yolu’ ismi altında veya ‘Orta Koridor’ olarak bilinmektedir.

Trans-Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP)

SSCB dağıldıktan sonra Ermenistan’ı hukuksal olarak tanıyan Ankara, diplomatik ilişkiye girmiş değildir. Bunun üç sebebi bulunmaktadır. Bunlardan biri, soykırım iddialarıdır. Diğeri, bağımsızlıktan sonra, Ermenistan’ın Doğu Anadolu Bölgemizden “Batı Ermenistan” olarak bahsetmesidir. Son sebep ise Dağlık Karabağ ve çevresinin işgalinin sürmesidir.