Orta Asya ve Kafkaslar Siyasi Tarihi

• Altay-Sibirya Türkleri
• Batı Türkleri
• Doğu Avrupa Türkleri
• Türkistan Türkleri

Türkili ve Turan kavramları, genellikle Türkistan, yani Türklerin ülkesi anlamında kullanılır.

İmparatorluğun iç meseleleri sebebiyle bu proje sonuçsuz kalmıştır.

Rusya’nın prenslikten çarlığa geçişte yayılmacı politikasının temelleri Deli Petro
(1672-1725) ile atılmıştır. Onun vasiyetleri bütün ahfadına, güneye doğru istila için vazgeçilmez bir anayasa oluşturmuştur.

Hokand Hanlığı’nın kurulmasından sonra,Türkistan hanlıkları arasındaki kavga daha da yoğunlaşmıştır. Aynı yıllarda Rusya’nın Kazakistan’ı da aşarak üç hanlığın sınırlarına yaklaşması, üç Hanlığın ise müşterek düşmana karşı birbirlerine destek olacakları yerde, birbirlerinin zayıf anını bekleyip güçlerini birbirlerine karşı kullanmaları, üç hanlık için kaçınılmaz sonu getirmiştir.

Hokand Hanının (Deşt-i Kıpçak Hâkimi) Osmanlı tâbiiyetine girmesi talebi, Buhâra Hanlığı’na karşı bir isyan sayılacağından reddedilmiştir.

Komşu Türk beyliklerini de etkisi altına alan Kazak Hanı Ebulhayr (Abılay), yine bir Türk boyu olan Kalmukları mağlup etti. Kuzeye kaçan Kalmuklar ise sık sık Kazakları rahatsız etmekteydi. Ebulhayr, göçebe hayatı yaşayan ve zaman zaman baskın yapan Kalmuklara karşı koymak ve Başkurtları da hâkimiyeti altına almak üzere Ruslarla ittifaka karar verdi. Ruslar, Başkurtlar ile Kazakların tam ortasında Or (Ural) ırmağının yayık denilen suyun geniş bir alana ve kumsala yayıldığı bir bölgede bir kale inşasını kabul ettiler. Bugün Orsk veya eski adıyla Orenburg denen son derece stratejik bir mevkide, 1735 senesinde kale inşası tamamlandı.
İnşaat bitince Ruslar kendi askerlerini yerleştirerek daha önce söz verdikleri hâlde kaleyi Ebulhayr’a vermediler. Ebulhayr, artık Rusların boyunduruğu altına girdiğini anladı. Ebulhayr’dan sonra, torunu Kenasarı zamanında, 1822’de Ruslar, resmî bir açıklama yaparak Kazaklara bağımsızlık tanıyan antlaşmayı feshettiklerini ilan ettiler. Bunun üzerine Ruslara karşı silaha sarılan Sultan Kenasarı 25 yıl mücadele etti. (Togan, 1942: 173-175) Rusların bundan sonraki Asya işgalinde bu kale önemli bir merkez olmuştur. Çarlar ve rejimler değiştiği hâlde bu bölge elden çıkarılmamış ve burada özerk devlete dahi izin verilmemiştir. Ve hızla bölgenin Rus Kazaklarıyla doldurulma işlemine başlanmıştır. 

Rus Kazaklarının bir Türk boyu olan Kazak halkıyla ilgisi yoktur. Bunlar, serflik döneminde Rus toprak beylerinden kaçıp güney bölgelerde yaşayan, daha sonra Rus yönetimi tarafından askeri hizmetlerde kullanılan yine Rus kökenli halklardır.

Kuzeyden Osmanlı aleyhine genişleyen Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiş fakat Halîfe-i Müslimîn olarak Rusya’daki Müslümanların dinî lideri olduğunu antlaşma metnine koymuştur (Gürün, 1984: 517). Bu antlaşma ile bağımsız hâle getirilen Kırım, 1783’te Ruslar tarafından işgal edilmiştir.

Rusya’ya karşı savaş devam ederken 1788’de Avusturya Osmanlı’ya, İsveç Rusya’ya karşı savaş açtı. 1789’da savaş devam ederken I. Abdülhamid Kırım’ı kaybettiğinden dolayı kederinden öldü. Aynı yıl Fransız İhtilali’nin gerçekleşmesi üzerine, Rusya ve Avusturya endişeye kapılarak 1791 Ziştove ve 1792 Yaş Antlaşmalarını imzaladılar. Rusların yeni bir tazminat meselesini gündeme getirmemeleri için antlaşmaya Türkistan ile ilgili bir madde konulması teklif edilmedi.

1813 ve 1828 yıllarında Ruslar İran’ı yenmiş, Gülistan ve Türkmençay Antlaşmaları yapılmıştır. Bu gelişmeler ile İran toprak kaybına uğrarken Rusya Kafkaslar ve özellikle Azerbaycan’da büyük kazanımlar elde etmiştir. Azerbaycan 1828’de Çarlık Rusya’sı ile İran arasında taksim edilerek Kuzey-Güney olarak
ikiye bölündü. Aslında bu dönemde Azerbaycan diye bir devlet yoktur. Kafkaslardan güneye doğru uzanan sınırları ve statüsü zaman zaman değişen
bağımsız Türk Hanlıkları vardır. Bununla beraber bölgede dil, kültür ve nüfus olarak bir Türk birliği söz konusudur. 16. ve 19. yüzyıllar arasındaki bu hanlıkların bir kısmı kendi istekleriyle Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyeti altında kalmışlardır.

• Rusya 19. yüzyılın başında, İran ve Osmanlı Devleti ile Osmanlı ve Türkistan arasında tampon bir bölge oluşturmaya karar verdi. 1723’den beri temas hâlinde bulundukları Hristiyan Gürcü ve Ermenileri kullanmaya karar verdi. Böylece Kafkasya’da Gürcistanlaştırma ve Ermenistanlaştırma siyasetini başlattı. İran ve Osmanlı topraklarında yaşayan Ermenileri zorla veya teşvikle göç ettirerek Erivan merkezli bölgeye yerleştirdiler.
• Bugünkü Ermenistan’ın başkenti olan Erivan ve civarında hiç Türk yaşamamaktadır. Halbuki burası 19. Yüzyıla kadar Revan Hanlığı adında Türklerin yaşadığı bir hanlıktı.

1798’de Hive Hanı bağlılık beyanı ve yardım isteği ile elçisini İstanbul’a gönderdi. 1801’de ise yeni Buhara Hanı olan Haydar Şah bağlılık mektubu ve hediyelerle elçisini İstanbul’a göndererek kendisine “Türkistan ve Turan-Zemîn Pâdişâhlığı”
payesinin verilmesini istedi. Verilen cevapta bağlılığının kabul edildiği ve Han için “Türkistan ve Tûran-Zemîn Hâkimi” unvanının kullanılmasının uygun olacağı bildirildi.

Müsteşrik (oryantalist, şarkiyatçı), Doğulu milletlerin tarih, kültür, örf, âdet, din
ve medeniyetlerini inceleyen, araştırmalar yapan Batılı, Müslüman olmayan bilim
adamı, Doğu bilimcidir.

Şirvan, Şeki, Talış, Lenkeran, Karabağ, Kuba, Gence, Revan, Bakü, Derbend ve Nahçivan.

Osmanlı, İran’dan gelecek muhtemel tehlikelere karşı 1578-90 arasında yapılan savaşlar sonucu bütün Kafkasları fethederek İran’ı kontrol altına almaya çalışmıştır. Kafkasya, İslamiyetin Türkler arasında yayılmasında ikinci önemli kol olarak kabul edilmiştir. Bugünkü Azerbaycan, daha yedinci yüzyılda Araplar tarafından fethedilmiş ve halkın önemli bir kısmı sekizinci yüzyılda Müslüman olmuştur. 

Rus Çarlığı’nın Kafkaslar ve Türkistan istikametindeki ilerlemesinde önemli
bir aşama, 1856 Kırım Savaşı ve sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşması’dır. Bu antlaşma ile Osmanlının, Avrupa devletleri ligine girdiği kabul edilirken Rusya ile de barış yapılmıştır. Bundan dolayı Osmanlı Rusya’ya karşı Kafkasları savunan hanlıklara verdiği desteği çekmek zorunda kalmıştır.

Orta Çağ Avrupa toplum düzeninin temelidir. Kısaca feodalite olarak bilinir ve basit kölelikten farklıdır. Bu sistemde serfler arazinin parçası olup, arazi
ile birlikte alınıp satılabilir. Derebeyinin serf üzerinde her türlü yetkisi vardır.

İşgal, bir ülkeyi ve bölgeyi askeri araçlarla kontrol altına almaktır. Bu genellikle geçicidir. İlhak ise işgal edilen bölgeyi ülkesinin parçası haline getirmek, orada sürekli egemenlik kurmaktır

Rusya

Türkmenistan’da Göktepe denilen bu savaşlar ile Rusya Türkistan’daki son
Türk devletini de ortadan kaldırmış oldu.