ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 8

Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Türkiye, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya ilişkin dış politikasının temel unsurları olarak zikretmektedir:
1. Bu ülkelerin devlet yapılanmalarının güçlendirilmesine katkıda bulunmak,
2. Bölgede siyasi ve ekonomik istikrarın korunmasını ve bölgesel işbirliğini teşvik etmek,
3. Ekonomik ve siyasi reformları desteklemek,
4. Bölge ülkelerinin dünya ile bütünleşebilmelerine ve Avrupa-Atlantik kurumlarıyla
bütünleşmelerine yardımcı olmak,
5. Bölge ülkeleri ile ikili ilişkileri her alanda
karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik temelinde geliştirmek,
6. Bölge enerji kaynaklarının uluslararası piyasalara serbestçe ve farklı güzergâhlardan
nakledilmesini desteklemek.

E şıkkı Türkiye'nin Orta Asya'ya ilişkin dış politikalarından biridir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

1993 yılında, Rusya’da, daha milliyetçi ve emperyalist söyleme sahip Avrasyacı olarak adlandırılan grup iktidara geldi.

1999 yılında Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne adaylık sürecinin başlaması ve 2001 yılında yaşanan siyasi ve ekonomik krizler, Türk Dış Politikasında, Orta Asya bölgesinin öneminin gerilemesine neden oldu

8 Aralık 1991 günü Bağımsız Devletler Topluluğu’ nun kurulmasıyla birlikte, Türkiye, Soğuk Savaş döneminde izlediği geleneksel dış politika anlayışından uzaklaşmaya başladı. Artık Orta Asya devletleriyle ilişkilerini, siyasi ve ekonomik birliktelik temelinde ve Türkiye’nin bölgesel liderliğine dayanan anlayış çerçevesinde geliştirmeye gayret eden Türkiye, daha duygusal ve yer yer “Pan-Türkizmi” çağrıştıran söylemler benimsedi.

Mackinder’ın ortaya attığı Kara Hâkimiyet Teorisine uygun olarak Batı’da ilerleme imkânı bulamayan Çarlık Rusya’sı, 1552’lerden itibaren yönünü, Orta Asya ve Kafkasya (Doğu ve Batı Türkistan) coğrafyasına çevirmişti.

19 Ağustos 1991 yılında gerçekleştirilen başarısız askeri darbenin ardından, Sovyetler Birliği kısa sürede dağıldı.

TBMM’de yapılan görüşmelerin ardından, Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde, Orta Asya devletlerinin tamamını tanıdı.

Türkiye, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel hedefleri olarak benimsedi:

1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek,

2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak,

3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak,

4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek,

5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek

Rus Nüfusun Bölge Ülkelerine Dağılımı (2012)
Azerbaycan: %2, Kazakistan %25.6, Kırgızistan %12.5, Özbekistan %5.5, Türkmenistan %4, Tacikistan %1.1.

MEB’in açtığı eğitim kurumları: Azerbaycan 4, Türkmenistan 4, Kırgızistan 6, Özbekistan 7, Tacikistan 1.

Ağustos 1995’te Bişkek’te gerçekleştirilen Üçüncü Zirvede, taraflar, bölgesel işbirliği konusuna yoğunlaştılar.

21 - 24 Ekim 2009’da Türkiye’ye gelen Kazakistan Devlet Başkanı Nazarbayev, Türk yetkililer ile Stratejik Ortaklık Antlaşması’nı imzaladı.

16 Eylül 2010’da, İstanbul’da Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları 10ncu Zirvesi düzenlendi.

Türkiye-Kazakistan arasında 2012’de kurulan YDSKnin ikinci toplantısı, 15-17 Nisan 2015’te Astana’da düzenlendi.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarına kavuşan Güney Kafkasya ülkeleri, değişik nedenlerle Türkiye’nin dikkatini çekmiştir.
Bu nedenlerin başlıcaları:
• Hazar havzasının zengin petrol ve doğalgaz kaynakları,
• Türkiye’nin Orta Asya’ya ulaşması için bir geçiş koridoru sunması (dolayısıyla stratejik konumu),
• Bölgenin çevre ülkelere sağlayabileceği cazip ticari olanakları,
• Boru hatlarının geçiş güzergâhı olması,
• Dünya siyaseti açısından önemli sayılabilecek çatışmaları bünyesinde barındırmasıdır.

Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’ın bağımsızlığından sonra Türkiye, çıkarını her üç ülkeyle birden iyi ilişkiler kurup geliştirmekte gördü. Ancak, Türkiye Ermenistan’la diplomatik ilişkileri henüz tesis etmemiştir. Ankara, bunun için en başından itibaren üç şart ileri sürmüştür. Bunlar:
• Ermenistan’ın “Ermeni soykırımı” iddialarından vazgeçmesi;
• Ermenistan’ın Türkiye’den toprak taleplerinde bulunmaması ve 1921 Kars Antlaşması’nın şartlarını kabul etmesi;
• Ermenilerin Dağlık Karabağ Savaşı’nı ve Azerbaycan’a yönelik saldırılarını durdurmaları. Bu şart günümüze uyarlanmış hâliyle şu şekilde ifade edilmektedir: ‘Ermenilerin işgal altında tuttukları Azeri topraklarının tümünden çekilmeleri'.

Ermenilerin Nahçıvan’a yönelik tehditleri artınca Nahçıvan halkı Türk ordusundan yardım istemiştir. Nahçıvan’daki iç huzursuzluklar haftalarca devam etmiştir. Neticede Nahçıvan Parlamentosu, bölgenin Ermenilerin eline geçmemesi için Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin SSCB’den (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) ayrıldığını ilan ederek Türkiye ile birleşme kararı vermiştir. Bu ani karar, doğal olarak Ankara’da politik bir şok etkisi yaratmıştır. Türk yetkililer yine de Sovyetler Birliği’nin iç işlerine karışmaktan sakınarak tedbirli hareket etmişlerdir. Olaylar olurken Türk hukukçular, 1921 Kars  Antlaşması’nın Türkiye’ye Nahçıvan sınırındaki kargaşalara askerî müdahalede bulunma hakkı vermediğini ileri sürerlerken siyasi partiler, bu hakkı verdiğini iddia etmekteydiler. Sonuçta, Türkiye ‘Nahçıvan kriziyle’ ilgili olarak herhangi bir girişimde bulunmadığı gibi, Kasım ayı başlarında Azerbaycan Parlamentosu’nun bağımsızlık kararını tanımış olmasına rağmen, gerçek tanımayı (9 Kasım 1991), SSCB’nin yıkılmasına kadar ertelemiştir. Azerbaycan’ın içindeki gelişmeleri, daha ziyade Moskova’nın kendi iç meseleleri olarak algılamaya devam etmiştir. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra ise Güney Kafkasya ülkelerini ilk tanıyan ülke yine Türkiye olmuştur.