ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 20

Güney Osetya’da etnik ve kültürel problemlerin görülmeye başlanması SSCB’nin son yıllarında olmuştur. 1988’de Gürcü dilinin Güney Osetya’da güçlendirilmesine ilişkin yasa, Gürcü-Oset çatışmasını başlatmıştır. Bu yasaya karşılık Osetler; Rusça, Gürcüce ve Oset dilini resmî dil olarak kabul etmiştir. Güney Osetya, 1989’da Gürcistan Yüksek Sovyetinden statüsünün özerk bölgelikten özerk cumhuriyetliğe yükseltilmesini talep etmiştir. Gürcistan Yüksek Sovyetinin bu talebi reddetmesi üzerine Gürcistan ile Güney Osetya arasındaki ilişkiler gerilmiş ve Gürcistan, Güney Osetya’nın başkenti Tsinvali’ye girmiştir. 1990’da Güney Osetya kendisini Demokratik Cumhuriyet olarak ilan etmiş, buna karşılık Gürcistan Parlamentosu bölgenin özerkliğini kaldırıp bölgeyi Tiflis yönetimine sokmuştur. Doğru cevap D’dir.

Güney Osetya 3 Mart 2008’de bağımsızlığının tanınması için RF, Bağımsız Devletler Topluluğu, BM ve Avrupa Birliği’ne (AB) çağrılarda bulunmuştur. Ağustos 2008’de bölgeye Rus askerlerinin sevk edilmesi üzerine Gürcistan, Güney Osetya’ya karşı harekete geçmiştir. RF bu saldırıya iki gerekçe ile sert karşılık vermiştir. Birincisi, bölgedeki Rus vatandaşlarının can güvenliğinin korunması; ikincisi, bölgedeki Rus Barış Gücü askerlerinin Gürcü saldırısına maruz kalmasıdır. Literatürde “08.08.08 Savaşı” ya da “Beş Gün Savaşı” olarak geçen 7 Ağustos-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında gerçekleşen çatışmalarda RF, Gürcistan’ın önemli şehirlerini ve limanlarını bombalamıştır. Gürcistan bu savaşı kaybetmiş, RF’nin Gürcistan topraklarını işgali AB Dönem Başkanı Fransa’nın arabuluculuğunda yapılan, 16 Ağustos 2008’de imzalanan Sarkozy Planı’na kadar sürmüştür. RF, 1993’te de facto bağımsız olan Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlıklarını dejure olarak tanımıştır ve buralardaki askerî varlığını devam ettirmiştir. Doğru cevap B’dir.

Abhazya Özerk Cumhuriyeti 25 Ağustos 1990’da bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ve 1921 öncesinde olduğu gibi SSCB’nin bir parçası olduğunu ilan etmiştir. Bu karar, RF tarafından desteklenmiş ve Aralık 1990’da Vladislav Ardzinba Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu durum Abhazya ile Gürcistan arasındaki sorunları çatışmaya dönüştürmüştür. Çatışmaların sonunda Soçi Antlaşması imzalanmıştır ve RF bu antlaşmada garantör olmuştur. BM yetkilileri, antlaşmanın uygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla Abhazya’ya geldiklerinde ise Abhazlar antlaşmayı bozmuş ve Sukhumi’yi ele geçirmiştir. Gürcü çatışmasında Rus birliklerinin çatışmayı şiddetlendirmesinin payı yüksektir. Abhazya Parlamentosu 1994’te yeni bir anayasayı ve Abhazya Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Acaristan Sorunu, Osetya ve Abhazya Sorunu’ndan anlaşmazlık noktası açısından ayrılır. Acaralar kendilerini Gürcü olarak görür ama Gürcülerle temel farklılıkları dindir. Acaralar Müslüman Gürcülerdir. Gürcüler din farklılığından ötürü Acaraları Gürcü olarak kabul etme eğiliminde değildir. Anlaşmazlığın temelinde etnik farklılıklar yer almadığı için Gürcistan’ın Acaristan ile çatışması, Abhazya ve Güney Osetya ile girdiği çatışmalardan daha yumuşaktır. Bunun dışında Acaraların bağımsızlık talebi yerine otonomi taleplerinin olduğu görülmektedir. Taleplerin niteliği de Acaralar ile Gürcüler arasındaki çatışmanın şiddetini düşük seviyede tutmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Cavahati Sorunu Soğuk Savaş’tan sonra Gürcistan’da yaşanan etnik sorunlardan birisidir. Tam adı Samtshe-Cavahati olan bölgede yoğun Ermeni nüfus yaşamaktadır. Cavahati Bölgesi’ndeki Ermenilerin paramiliter gruplarla özerklik talebinde bulunması, bölgedeki Rus üslerinin kapatılması ve Ahıska Türklerinin durumu sorunun özünü oluşturmaktadır. Bölgedeki Ermenilere Ermenistan’ın ve RF’nin verdiği destek sorunu çok taraflı hâle getirmektedir. Doğru cevap A’dır.

Bir devletin başka bir devlet ülkesinde yaşayan bir dil ve etnik köken itibariyle kendisinden olduğuna inandığı insan topluluklarını kendi topraklarına katmak istemesi ya da en azından onlar üzerinde bir hak iddia etmesine İrredentist Politika adı verilmektedir. Doğru cevap E’dir.

Fergana Vadisi özellikle 11 Eylül’den sonra önem kazanmıştır. Çünkü Soğuk Savaş’tan sonra NATO tarafından belirlenen tehdit unsurlarından olan “Radikal dini akımlar”, etnik çatışmalar ve uyuşturucu ticareti bu bölgede gelişmiştir. ABD’nin Afganistan Operasyonu ve ABD-Rusya rekabeti dolayısıyla bölge ülkeleri tercih yapmak zorunda kalmışlardır. Bölge ülkeleri kendi içlerindeki istikrarsızlıkların yanı sıra Yeni Büyük Oyun’da kısmen yer almaktadırlar. ABD, AB, RF, Çin gibi küresel güçlerin yanında Hindistan, İran, Türkiye gibi bölgesel güçler de bu rekabette yer alır. Doğru cevap B’dir.

Hazar’ın Statüsü, 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren uluslararası hukukun konusu olmuştur. 1723 Petersburg Antlaşması, 1729 Reşt Antlaşması, 1813 Gülistan Antlaşması, 1828 Türkmençay Antlaşması, 1921 yılında imzalanan Moskova Dostluk Antlaşması, 1935 yılında imzalanan SSCB-İran Antlaşması, 1940 yılında imzalanan Tahran Antlaşması ile Hazar Denizi’ndeki balıkçılık faaliyetleri, seyrüsefer serbestliği ve Hazar’da donanma bulundurma gibi konular düzenlenmiştir. Doğru cevap B’dir.

Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki Reyonlar Sorunu irdelendiğinde, günümüze kadar bu sorunun uluslararası hukuka uygun bir biçimde çözüme kavuşturulamamasında çeşitli faktörlerin rol oynadığı görülmektedir. Bu faktörlerin başında ise bozulan barışı yeniden tesis edebilecek bir üst otoritenin bölgede oluşamaması gelmektedir. Barışçı yöntemlerle çözümünün sağlanamamasındaki bir diğer faktör de arabuluculuk faaliyetlerinin zayıf kalması ve bu süreç içinde başta BM, AGİT ve AB olmak üzere uluslararası örgütlerin süreç içindeki hareketsizliği veya etkisizliği olmuştur. Ayrıca, Ermenistan ve Azerbaycan’ın tutum ve davranışlarına etki eden içsel nedenler de önemlidir. Bu içsel nedenlerin tarihsel gelişmeler dikkate alındığında sorunun çözüme ulaştırılamamasında büyük payı olduğu görülmektedir. Doğru cevap D’dir.

Yaşanan gelişmeler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, Dağlık Karabağ ve işgal altındaki reyonlar sorununda 4 Gün Savaşları’nın bir kırılma ve tutum değişikliği yarattığı görülmektedir. Ayrıca gerek Suriye özelindeki bölgesel gelişmeler gerekse başta Fransa, ABD, Türkiye olmak üzere pek çok devlette yaşanan terör eylemlerinin uluslararası sistemde yarattığı kırılgan yapıda dikkate alındığında hiçbir aktörün uzun süreli bir sıcak çatışmayı şu konjontür içinde öngörmeyeceği ileri sürülebilir. Doğru cevap C’dir.

Orta Asya bölgesinde bu stratejik rekabetin yaşanmasının sebeplerine kabaca bakınca şu unsurları sıralamak mümkündür: Bölgenin sahip olduğu eşsiz jeostratejik konumu ekonomik imkânları ve yer altı kaynakları. Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye'nin 1991'de Orta Asya devletlerinin tamamını tanımasında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının etkisi büyüktür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye'nin Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel hedefleri arasında Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak vardır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bu zirvelerin ilki, 30 - 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara’da gerçekleştirildi.

Müslümanlığı yaygınlaştırmak Orta Asya Devletleri'nde Türkçe öğretiminin yaygınlaştırılması ve üniversitelerin kurulmasının amaçları arasında değildir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ayrıca 1991, 1992 ve 1993 yıllarında, Türkiye, Türk devletleri ve toplulukları arasında ortak alfabe belirleyebilmek için bir dizi konferanslar düzenledi. Ancak katılımcılar tarafından ortak bir alfabe benimsenmedi.

1993- 2002 yılları arasında Türk dış politikasında Orta Asya bölgesinin önemi gerilemiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Orta Asya devletlerinin kendi kimliklerini inşa etmeleri, otoriter rejimleri benimsemeleri, Türkiye’nin finansal açıdan yetersizliği, Rusya’da Avrasyacıların iktidara gelmesi, ABD’nin Yeni Orta Asya stratejisi, Çin’in bölgede etkisini artırma gayretleri ve AB’nin TACIS programı, Türkiye’nin bölgede etkisinin gerilemesine neden olmuştur.

Orta Asya’da ortaya çıkan “büyük bir jeokültürel bütünleşme alanı”nın teşvikiyle, şu adımların atılması önerilmektedir: 1. Yeni demir yolu, kara ve hava hatları ile enerji koridorları inşa ederek Tarihi İpek Yolu’nu yeniden canlandırmak. 2. Bölgede barış kültürünü teşvik etmek. 3. Bölgesel ekonomik bütünleşme girişimlerine önayak olmak. 4. Bölgesel ölçekli ortak kültürel projelere ağırlık vermek.

21 Kasım 2008’de kurulan Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi’nin I. Genel Kurulu, 28 - 29 Eylül 2009’da Bakü’de düzenlendi.