ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 12

25 Haziran 2005’te dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in de katıldığı bir törenle açılışı yapılan Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı ile ilişkilerde daha istikrarlı bir döneme girilmiştir. Yıllık 50 milyon ton kapasiteli bu hat, açık denizlere çıkışı bulunmayan Hazar Denizi’nin petrol kaynakları için ana geçiş güzergâhı olarak düşünülmüştür. Doğru cevap A'dır.

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün 16-17 Ağustos tarihlerinde Azerbaycan’a gerçekleştirdiği ziyarette iki ülke arasında Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardım Anlaşması imzalanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Koçaryan, Türkiye’nin “sözde” Ermeni soykırımını tanımadığı gerekçesiyle, 28-29 Haziran 2004 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen NATO Zirvesi’ne katılmama kararı almıştır. Doğru cevap A'dır.

Gürcistan henüz Sovyetler Birliği topraklarının içindeyken Türkiye-Gürcistan ilişkileri 1989 yılında Sarp Sınır Kapısı’nın açılmasıyla başlar. Bu şekilde, daha SSCB yıkılmadan önce, ilk kez bir NATO üyesiyle bir Varşova Paktı ülkesi arasında (Gürcistan üzerinden SSCB) sınır kapısı açılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in 30 Temmuz 1992’deki Gürcistan ziyareti önemlidir. Ziyaret sırasında Tiflis’te “Dostluk ve İyi Komşuluk Antlaşması” imzalanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Ekim 2001’de Shevardnadze’nin Gürcistan’ı “Rusya’nın güney kanadı olarak değil, Türkiye’nin kuzey kanadı olarak nitelendirmesi”, (Demirağ, 2005: 134) Gürcistan’ın dış politik yönelimini net olarak ortaya koymuştur. Doğru cevap A'dır.

AKP iktidarı döneminde Türkiye açısından, Güney Kafkasya stratejisinin temel 3 sütunu şunlar olmuştur: Ortaklık, Refah
ve Barış. Doğru cevap A'dır.

08.08.08 Savaşı, 7-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında, Osetya Sorunu’nun Rusya Federasyonu (RF) ile Gürcistan arasında savaşa dönüşmesidir. Bu savaşta RF Gürcistan’ı yenmiş ve Gürcistan toprakları Fransa’nın sorunu çözmek için devreye girmesine kadar Rus işgali altında kalmıştır. Savaşın sonunda Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlıkları RF tarafından tanınmıştır.

Glasnost ve Perestroyka: “Açıklık ve Yeniden Yapılanma” anlamına gelen, SSCB Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’un başlattığı reformlara verilen addır. Reformlar devlet bürokrasisini düzenleme, ekonomiyi canlandırma, demokratikleşme gibi amaçları içerir.Büyük Ermenistan: Ermenilerin; Hazar,Karadeniz ve Akdeniz’e kıyısı olan topraklarda kurulacak bir devlete sahip olma idealidir. SSCB’den ayrıldıktan sonra Ermenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı olan Levon Ter Petrosyan tarafından yeniden gündeme getirilmiştir. İrredentist politika: Bir devletin başka bir devlet ülkesinde yaşayan bir dil ve etnik köken itibariyle kendisinden olduğuna inandığı insan topluluklarını kendi topraklarına katmak istemesi ya da en azından onlar üzerinde bir hak iddia etmesi.

Yeni Büyük Oyun: Soğuk Savaş’tan sonra Orta Asya’da yaşanan güç mücadelesidir.
ABD, AB, RF, Çin gibi küresel güçlerin yanında Hindistan, İran, Türkiye gibi bölgesel
güçler de bu rekabette yer alır.

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ): 1996’da Çin Halk Cumhuriyetinin girişimleriyle Çin, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından kurulan “Şanghay Beşlisi”ne, Özbekistan’ın 2001’de katılmasıyla oluşan örgüttür. Örgütün kurulmasına sınır güvenliği sorunları, terörizm, ABD'nin bölgede artan öneminin
yarattığı rahatsızlık temel oluşturur.

Ekim 1993: Azerbaycan Devlet Başkanı Haydar Aliyev, Ermenileri barışa zorlamak için yeni bir askeri taarruz başlatmıştır.12 Mayıs 1994: BMGK ilgili kararlarının ve AGİT’in yürüttüğü girişimlerin sonuç vermemesi üzerine ise Rusya’nın başlattığı süreç bir süre sonra yine AGİT kapsamına alınmıştır. Moskova’nın arabuluculuğunda nihai ateşkes (Bişkek Protokolü) sağlanmış ve 27 Temmuz 1994’te hâlen geçerli olan ateşkes anlaşması imzalanmıştır. Ermenistan  uluslararası baskılar sonucunda ancak 26 Eylül 1997’de kabul etmiştir. Fakat, dönemin Ermenistan Cumhurbaşkanı Ter Petrosyan’ın, aşırı milliyetçilerin baskıları sonucu 5 Şubat 1999’da istifa etmek zorunda kalması ve uzlaşmaya yanaşmayan Koçaryan’ın Devlet Başkanı seçilmesi sebebiyle plan hiçbir zaman yürütülememiştir.

1. AŞAMA: Ermenistan, Dağlık Karabağ dışındaki reyonlardan çekilecek, bölgeye barış gücü yerleştirilecek ve mülteciler geri dönecektir.2. AŞAMA: Azerbaycan ile Ermenistan arasında ulaşım hatları açılacak ve güven artırıcı önlemlerle iki ulus arasındaki husumet giderilecektir.3. AŞAMA: Azeri nüfusun Dağlık  Karabağ’a dönmesinden 15- 20 yıl geçtikten sonra bölgenin geleceğine ilişkin referandum yapılacaktır

Dağlık Karabağ ve çevresindeki yedi reyonun işgali sorunu diğer sorunlarda olduğu gibi bölgedeki güç boşluğunun neticelerinden biridir. Türkiye, Rusya, İran, AB ve ABD gibi aktörlerin çözüm önerileri yetersiz kalmaktadır. AGİT, BM, AB gibi örgütler sorunun çözümünde aktif rol oynayamamaktadır. AGİT bünyesinde oluşturulan Minsk Grubu zaman zaman sorunun çözümü için barışçıl çözümlerin önerildiği önemli bir
platformdur. Genel olarak, Orta Asya ve Kafkaslarda yaşanan bölgesel sorunlarda, Soğuk Savaş döneminin etkileri ve günümüzde yaşanan güç mücadelesi önemli rol oynamaktadır.

Acaristan sorununun bir başka boyutu da ekonomiktir.Sarp Sınır Kapısı’nın açılması ve Batum Limanı, Batum-Bakü ve Batum-Erivan demir yolları, Acaristan’a gelir sağlamaktadır.Acaralar bu kazancı paylaşmak istememektedir. Bu açıdan Acaristan
sorunu Abhazya ve Güney Osetya sorunundan farklıdır.

Cavahati Bölgesi’nde Ermeni nüfus yoğunluğu fazladır. Cavahati Sorunu, Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki  Reyonlar Sorunu ile de yakından ilgilidir.

Fergana Vadisi, yapısı ve içinde barındırdığı sorunların çeşitliliği bakımından 11 Eylül 2001 sonrasında öne çıkan bir bölgedir. Fergana Vadisi’nin önemi ve bölgedeki çatışmalar SSCB’nin dağılarak buradaki kontrolü kaybetmeye başlamasıyla artmıştır.Fergana Vadisi, Rus Çarlığı ve SSCB Dönemi’ndeki “Böl-Yönet” politikalarının sonuçlarını yansıtan bir çatışma bölgesidir. SSCB, bölgedeki ülkeleri yapay kimlikler ve sınırlarla bölerek “Sovyet Kimliği” yaratmaya çalışmıştır. Bunu yaparken farklı etnik köken vurgusuyla bölgedeki ülkeleri bölmüş, bu politika Soğuk Savaş sonrası yaşanan etnik çatışmaların temelini oluşturmuştur.

Güç boşluğu, bir bölgede oluşan ve eksikliğinde çatışmalara neden olan, üst otoritenin olmaması durumudur.

7-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında, Osetya Sorunu’nun Rusya Federasyonu (RF) ile Gürcistan arasında savaşa dönüşmesidir. Bu savaşta RF Gürcistan’ı yenmiş ve Gürcistan toprakları Fransa’nın sorunu çözmek için devreye girmesine kadar Rus işgali altında kalmıştır. Savaşın sonunda Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlıkları RF tarafından tanınmıştır. Bu savaşın literatürdeki ismi ise 08.08.08 savaşı ya da Beş Gün Savaşıdır.

Acaristan Sorunu, Rusya’nın SSCB Dönemi’nde uyguladığı politikalar sonucunda oluşmuştur. Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan Acaristan 1921’de SSCB’ye, 1937’de Gürcistan’a bağlanmış ve Müslüman Acar halkı Stalin tarafından Kazakistan’a göç ettirilmiştir.