ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 10

2003’te “Gül Devrimi” ile iktidara gelen ve 2004’te Acaristan Sorunu’nu Gürcistan lehine çözen Mihail Saakaşvili, Abhazya ve Güney Osetya’nın Gürcistan ile birleşeceğine dair inancını dile getirmiştir.

Acaristan Sorunu, Rusya’nın SSCB Dönemi’nde uyguladığı politikalar sonucunda oluşmuştur. Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan Acaristan 1921’de SSCB’ye, 1937’de Gürcistan’a bağlanmış ve Müslüman Acar halkı Stalin tarafından Kazakistan’a göç ettirilmiştir.

Cavahati Sorunu Soğuk Savaş’tan sonra Gürcistan’da yaşanan etnik sorunlardan birisidir. Tam adı Samtshe-Cavahati olan bölgede yoğun Ermeni nüfus yaşamaktadır.

Fergana Vadisi özellikle 11 Eylül’den sonra önem kazanmıştır. Çünkü Soğuk Savaş’tan sonra NATO tarafından belirlenen tehdit unsurlarından olan “Radikal dini akımlar”, etnik çatışmalar ve uyuşturucu ticareti bu bölgede gelişmiştir.

1945 Postdam Konferansıi II. Dünya savaşı sonrası Nazi Almanyası'nın teslimiyetinden sonra barış anlaşması koşullarının konuşulduğu bir konferans olup Hazar bölgesi ile ilgisi bulunmamaktadır.

Tarihsel temelleri 19. yüzyılın başlarına dayanan Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki Reyonlar
Sorunu 1988’de uyuşmazlığa dönüşmüş, uyuşmazlık 1992’de sıcak savaş (silahlı çatışma)
hâlini almış ve 1994'te ateşkes ilan edilmiştir.

Bu faktörlerin başında ise bozulan barışı yeniden tesis edebilecek bir üst otoritenin bölgede oluşamaması gelmektedir. Bölgedeki güç boşluğunu doldurmaya yönelik başta RF, ABD, Fransa, Türkiye ve İran gibi uluslararası aktörler arasında yaşanan güç çatışmasından kaynaklanan bir üst otorite eksikliği, sorunun barışçı yöntemlerle çözümünün önündeki en temel engel olmuştur. Barışçı yöntemlerle çözümünün sağlanamamasındaki bir diğer faktör de arabuluculuk faaliyetlerinin zayıf kalması ve bu süreç içinde başta BM, AGİT ve AB olmak üzere uluslararası örgütlerin süreç içindeki hareketsizliği veya etkisizliği olmuştur. Ayrıca, Ermenistan ve Azerbaycan’ın tutum ve davranışlarına etki eden içsel nedenler de önemlidir. Bu içsel nedenlerin tarihsel gelişmeler dikkate alındığında sorunun çözüme ulaştırılamamasında büyük payı olduğu görülmektedir.

Dondurulmuş Sorunlar: İki Kutuplu Sistem’de Kafkasya ve Balkanlar gibi etnik, dinî ve kültürel farkları fazla olan halkları bünyesinde barındıran bölgelerde, Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle beraber bu farkların ortaya çıkması ve bölgesel ihtilaflar hâline dönüşmesidir.

Gürcistan’daki AGİT Misyonu, merkezi Tiflis’te olacak şekilde Aralık 1992’de kurulmuş, 1994 yılında Gürcistan Hükûmetinin desteğiyle Güney Osetya’daki barış gücünü gözlemleme ve diplomatik çabaların gösterilmesi sorumluluğunu üstlenmiştir.

08.08.08 Savaşı: 08.08.08 Savaşı, 7-16 Ağustos 2008 tarihleri arasında, Osetya
Sorunu’nun Rusya Federasyonu (RF) ile Gürcistan arasında savaşa dönüşmesidir. Bu savaşta RF Gürcistan’ı yenmiş ve Gürcistan toprakları Fransa’nın sorunu çözmek için devreye girmesine kadar Rus işgali altında kalmıştır. Savaşın sonunda Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlıkları RF tarafından tanınmıştır.

Osetya Sorunu’nda olduğu gibi Abhazlar ile Gürcüler arasındaki sorunun görünen sebebi dildir. Gürcüler kendi dillerinin kullanılmasını zorunlu kılarak Abhazların sosyal, politik alanda ve eğitimde ikinci planda kalmasını sağlayarak asimile etmeye çalışmıştır. Bu çerçevede 1970’li yıllardan itibaren Gürcülerle Abhazlar arasındaki sorunlar ve çatışmalar artmıştır. 1978’de Abhazlar Gürcü yönetimine karşı düzenlediği protestolarda RF’ye bağlanma taleplerini gündeme getirmiştir. Etnik ve kültürel sorunların etkisiyle Abhazlar da Osetler gibi RF ile birleşmeyi istemektedir. RF’nin desteği ile Abhazlar
birtakım kültürel haklar elde etmiştir. Gürcüler, ülkelerinin siyasi ve üniter yapısına aykırı görülebilen bu gelişmelerden hoşnut olmamaktadır.

Gürcistan’ın bağımsızlığının ilk yıllarında Gamsahurdiya’nın izlediği aşırı milliyetçi
politikaları Acaristan Yüksek Komisyonu Başkanı Aslan Abaşidze’nin RF ile ilişkilerini sıkı tutmasına neden olmuştur. Gamsahurdiya iktidara gelmeden önce 1989’da Sarp Sınır Kapısı’nın açılması ve Batum Limanı’nın varlığı Acaristan’ın gelirlerini artırmıştır. Bunların yanında Batum-Bakü ve Batum-Erivan Demir yolları Acaristan’ı önemli bir
ticaret merkezi hâline getirmiştir. Acaristan bu kazanımları Gürcistan ile paylaşmak istememektedir. Aslan Abaşidze’nin önceleri Gamsahurdiya’yı destekleyip, sonra desteğinden vazgeçip merkezden bağımsız hareket etmesinin arkasında ekonomik sebepler yatmaktadır.

Glasnost ve Perestroyka: “Açıklık ve Yeniden Yapılanma” anlamına gelen, SSCB Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov’un başlattığı reformlara verilen addır. Reformlar devlet bürokrasisini düzenleme, ekonomiyi canlandırma, demokratikleşme gibi amaçları içerir.

Fergana Vadisi’nin %60’ı Özbekistan’a, %15’i Kırgızistan’a ve %25’i Tacikistan’a aittir. Bu devletlerin sınırlarında farklı etnik kökenli insanların bulunması, üç ülke arasındaki sorunların önemli sebepleri arasında yer alır.Bölgedeki çatışmaların sebeplerinden bir diğeride bölgenin topraklarının verimli olmasıdır. Tarımsal açıdan Fergana Vadisi Orta Asya’nın en önemli tarımsal merkezleri arasındadır. Ayrıca vadi; altın, gümüş, uranyum, petrol, demir, bakır, kurşun gibi önemli madenler açısından da zengindir.

Yeni Büyük Oyun: Soğuk Savaş’tan sonra Orta Asya’da yaşanan güç mücadelesidir.
ABD, AB, RF, Çin gibi küresel güçlerin yanında Hindistan, İran, Türkiye gibi bölgesel güçler de bu rekabette yer alır.

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ): 1996’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin girişimleriyle
Çin, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından kurulan
“Şanghay Beşlisi”ne, Özbekistan’ın 2001’de katılmasıyla oluşan örgüttür. Örgütün
kurulmasına sınır güvenliği sorunları, terörizm, ABD’nin bölgede artan öneminin yarattığı rahatsızlık temel oluşturur.

Hazar’ın Statüsü, 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren uluslararası hukukun konusu olmuştur. Aşağıda ismen belirttiğimiz antlaşmalar ile Hazar Denizi’ndeki balıkçılık
faaliyetleri, seyrüsefer serbestliği ve Hazar’da donanma bulundurma gibi konular düzenlenmiştir. (Bkz.; Çolakoğlu, 1998: 108-109; Oruç, 2013: 86; Kocaman, 2018: 103-104).

Kara Hakimiyet Teorisi İngiliz coğrafyacısı Mackinder tarafından ortaya atılmıştır. Avrasya jeopolitiği, dünyanın merkezi olarak tanımlanır. Bu bölgeye hakim olan, iç hilali kontrolü altına alabilecektir. İç hilali kontrolü altına alan, dış hilali hakimiyeti altına alabilecektir. Sonuçta dünyaya hakim hale gelecektir.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte, Orta Asya ve Hazar Havzasında bir güç boşluğu ortaya çıktı. Dönemin siyaset bilimcileri ve stratejistleri, bu boşluğun ya İran ya da Türkiye tarafından doldurulacağını öngörüyorlardı. Bu akademisyenlere göre, “Yeni Büyük Oyun”, bölgede Türkiye ile İran arasında yaşanacaktı. Bir yanda İslamcı rejime sahip İran, diğer yanda İslam ülkesi olan ancak demokratik, laik ve serbest pazar ilkelerini benimsemiş Türkiye, bu oyunda rol üstlenmişlerdi. Ancak zaman içerisinde stratejik denkleme; Rusya, Çin, Avrupa Birliği (AB), Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Hindistan gibi güçlü aktörler de dâhil olmaya başladı.

Türkiye, 1991 yılının son aylarında, Sovyetler Birliği’ni endişeye sevk etmeme politikasından vazgeçmeye başladı. 8 Aralık 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin resmen yıkılması ve Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kurulması, Türkiye’yi, bölge devletlerini resmen tanıma konusunda cesaretlendirdi. TBMM’de yapılan görüşmelerin ardından, Türkiye, 16 Aralık 1991 tarihinde, Orta Asya devletlerinin tamamını tanımıştır. Doğru cevap B'dir.