ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 8

Niyazov’un ilk işi halkı arasında birliği sağlamak olmuştur. Zira Rus yönetimi, “böl ve yönet”i uygu­lamış, el altından kabilecilik zihniyetini canlı tut­maya çalışmıştır. “Sen Teke’sin”, “sen Yamud’sun”, “sen Salur’sun” ve “sen Ersarı’sın” diye Türkmen halkını çağ dışı bir kabileciliğe teşvik etmişti.

Kazakistan, Sovyetler Birliği’nin dağılması sü­recine işaret eden önemli olaylara sahne olmuş bir Türk yurdudur. Huzursuzluklar Aralık 1986’da verilen bir kararla su yüzüne çıkmıştır. Bu tarihte Dinmuhammed Kunayev, emekliliği bahane edile­rek Kazakistan Komünist Partisi 1. Sekreterlik gö­revinden alınmış yerine Rus asıllı Kolbin seçilmişti. Kazaklar bundan çok rahatsız oldu. Başkent Almatı (Alma-Ata) ve diğer birçok şehirde gösteriler, olay­lar meydana geldi: Jeltoksan (Aralık) olayları denen bu süreçte ölenler oldu. SSCB ve Kazakistan’ın ka­deri açısından önemli olan, bu olaylardan çok, bu olayların artık saklanamaması oldu.

Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye ola­rak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi giri­şiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti.

2005’de Kırgızistan’da gerçekleşen Lale Dev­riminde yaşanan olaylar üzerine, bağımsızlıktan beri ülkenin başında bulunan Asker Akayev ülkeyi terk etmek zorunda kalmış ve Bakıyev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı olmuştur.

TRACECA: Transport Corridor Euro­pe-Caucasus-Asia: Avrupa-Kafkasya-As­ya Ulaşım Koridoru. Çin’den Avrupa’ya uzanan tarihî İpek Yolu’nun bir bakıma bugünkü karşılığıdır. AB’nin öncülüğün­de Kırgızistan’dan Polonya’ya kadar uza­nan ulaşımda iş birliği olup günümüzde uluslararası örgüt statüsündedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra TACIS (Technical Assistance for CIS: BDT Üye­lerine Teknik Yardım) projesinin uygulama alanı durumundaki TRACECA’nın kuru­luş sözleşmesi 1998’de imzalanmış olup ör­gütün merkezi Bakü’dedir. Örgütün üyeleri Azerbaycan, Türkiye, Bulgaristan, Erme­nistan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Romanya, Tacikistan, Türk­menistan, Moldova, Ukrayna ve İran’dır. AB örgüte doğrudan taraf olup dolayısıyla AB üyeleri de örgüt üyesi durumundadır.

Kerkük Türkleri Batı Türkler olarak adlandırılır. Yakut Türkleri Altay-Sibirya, Kırım Türkleri Doğu Avrupa Türk Grubu, Kırgız ve Kazaklar ise Türkistan Türkleri grubundandır. Doğru yanıt 'B'.

Astrahan'ı alan Rusların daha da genişlemesini önlemek için kanal açma fikri ortaya çıkarılmış, ancak Kazan Hanlığının destek verememesi yüzünden tamamlanamamıştır. Doğru yanıt 'D'.

Bir Türk kavmi olarak adlandırılan Kazak'lar olduğu gibi bunlardan tamamen farklı slav olan Kazak'lar da vardır. Doğru yanıt 'C'.

Kırım'ın Osmanlı'dan Ruslar tarafından koparılması, Küçük Kaynarca Antlaşması ile tamamlanmıştır. Doğru yanıt 'D'.

19.yy başlarında Rusya İran ile savaşarak topraklarını şimdiki Azerbeycan'a kadar genişletmiştir. Bu gelişme şüphesiz Osmanlı ve Türkistan alehine olmuştur. Doğru yanıt 'C'.

1800 lü yıllardan 1850'lere kadar Rusya Türklerle mücadelesinde en önemlisi muhkem kaleler inşa etmek olan pek çok askeri önlem almıştır. Bu kalelere edebi eserlere konu olan Ohenberg kalesi güzel bir örnektir. Doğru yanıt 'D'.

Rusya 1. dünya savaşında Osmanlı-Alman ittifakı karşısında çok kan kaybedince telafiyi geri hizmette kullanmak üzere Rus topraklarında yaşayan Türkler ile gidermeye çalışsa da başarılı olamamıştır. Doğru cevap :'B'.

Ekonomik ve askeri açıdan zayıflamış Rusya'ya Çanakkale Savaşları sonrası itilaf devletlerince yardım götürülememesi Rusyayı Bolşevik İhtilaline götüren en temel askeri gelişmedir. Doğru yanıt 'D'.

Rusya ile Türkiye arasında yapılıp bugünkü sınırların çizildiği Moskova ve Kars antlaşmalarına İran katılmamıştır. Doğru yanıt 'A'.

Hokand Hanlığı’nın kurulmasından sonra, Türkistan hanlıkları arasındaki kavga daha da yoğunlaşmıştır. Aynı yıllarda Rusya’nın Kazakistan’ı da aşarak üç hanlığın sınırlarına yaklaşması, üç hanlığın ise müşterek düşmana karşı birbirlerine destek olacakları yerde, birbirlerinin zayıf anını bekleyip güçlerini birbirlerine karşı kullanmaları, üç hanlık için kaçınılmaz sonu getirmiştir. Doğru cevap B’dir.

Ebulhayr, göçebe hayatı yaşayan ve zaman zaman baskın yapan Kalmuklara karşı koymak ve Başkurtları da hâkimiyeti altına almak üzere Ruslarla ittifaka karar vermiştir. Doğru cevap D’dir.

Azerbaycan 1828’de Çarlık Rusya’sı ile İran arasında taksim edilerek Kuzey-Güney olarak ikiye bölünmüştür. Doğru cevap C’dir.

Kafkaslar ve Orta Asya’nın bütünüyle Rus Çarlığı’nın egemenliği altına girmesi önemli ölçüde 1860’larda tamamlanmıştır. I. Dünya Savaşı ve sonrasında geçici bağımsızlıklar sayılmazsa bölgedeki Rus işgali, Sovyetler Birliği’nin dağılmasına kadar sürmüştür. Rus Çarlığı’nın Kafkaslar ve Türkistan istikametindeki ilerlemesinde önemli bir aşama, 1856 Kırım Savaşı ve sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşması’dır. Doğru cevap E’dir.

1856 Paris Antlaşması’nda, Rusya’nın Kafkaslar’daki emperyalist faaliyetleri ile ilgili herhangi bir madde yer almamıştır. Böylece Rusya’nın Kafkaslar dolayısıyla Türkistan istikametinde serbest bırakıldığı bu antlaşma, Kafkaslar ve Türkistan ile ilgili Rusya-Batı ilişkileri açısından dönüm noktası kabul edilir. Doğru cevap A’dır.

Ignatiyev’in Türkistan raporuna göre “Rusya bu ülkeleri işgale derhal başlamalıdır. Yalnız bunun için Rus kanının dökülmesine fazla lüzum yoktur. Zira buradaki üç Türk hanlığı arasında yeteri kadar ihtilaf vardır. Rusya’nın yapması gereken bu ihtilafları körükleyerek devletleri birbirine düşürmektir. İhtilafların savaşa dönüşmesi için de uygun olan devlete silah ve mühimmat yardımı vadedilerek savaşın çıkması sağlanmalıdır”. Doğru cevap E’dir.