ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 4

Kafkaslar ve Orta Asya tarih boyunca önemli medeniyetler ve devletlerin kurulduğu bir bölgedir. Türklerin ana yurdu olarak bilinen Orta Asya, eski kaynaklarda Türkistan olarak bilinmektedir.

Azerbaycan Türkleri Batı Türkleri grubuna girmektedir.

Serflik döneminde Rus toprak beylerinden kaçıp güney bölgelerde yaşayan, daha sonra Rus yönetimi tarafından askeri hizmetlerde kullanılan Rus kökenli halklar Rus Kazaklarıdır. Rus Kazaklarının bir Türk boyu olan Kazak halkıyla ilgisi yoktur.

Rusya’nın Kafkaslar ve Türkistan’a karşı politikaları ile Osmanlı ilişkilerinde genellikle paralellik izlenmiştir. Kuzeyden Osmanlı aleyhine genişleyen Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiş fakat Halîfe-i Müslimîn olarak Rusya’daki Müslümanların dinî lideri olduğunu antlaşma metnine koymuştur.

Bugünkü Ermenistan’ın başkenti olan Erivan ve civarında hiç Türk yaşamamaktadır. Halbuki burası 19. Yüzyıla kadar Revan Hanlığı adında Türklerin yaşadığı bir hanlıktı.

19. yüzyılda Kafkasya’da bağımsız Türk hanlıklarından bazıları şunlardı: Şirvan, Şeki, Talış, Lenkeran, Karabağ, Kuba, Gence, Revan, Bakü, Derbend ve Nahçivan.

Kırım Savaşı sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşmasıyla Rus Hükümeti'nin Kafkaslar ve Orta Asya'da yürüttüğü işgal politikası sona ermemiş, aksine hız kazanmıştır. Paris Antlaşmasıyla Rusya Kafkaslar'da ve Orta Asya'da büyük bir güç elde ederek direnişleri kırmıştır.

I. Romanov’dan II. Katherine dönemine kadar İslamiyet ıslah edilmesi gereken yabancı ve düşman bir unsur olarak görülmüştür. Örneğin Tatar çocuklarını Hristiyanlaştırmak için özel okullar açılmış; Hristiyan misyonerler teşvik edilmiş, diğer taraftan Müslümanların bu yöndeki karşı faaliyetlerini yürütenler ölümle cezâlandırılmıştır. (Bennigsen ve Broxup, 1983: 16). 19. yüzyılın ikinci yarısında tamamlanan işgalden sonra, Türkistan halkı üzerinde bu kampanya devam etmiş, Hristiyanlık her fırsatta teşvik edilmiş, Almatı ve Taşkent Ortodoks piskoposlukları olarak kabul edilmiştir. Bu bölgelerde dinlerine yabancılaşmış çok az sayıda Müslüman Ortodoksluğa geçmiştir.

Basmacı Hareketi: Ruslara karşı az sayıdaki kuvvetleriyle baskın yapıp büyük kayıplar verdiren ve dağınık hâlde dağlarda mücadele eden Türkistan Türklerinin Milli Mücadelesi.

Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan 1924 Anayasası uyarınca Transkafkasya Sovyet Federatif Cumhuriyeti’ni oluşturmaktaydı.

Orta Asya, 20. yüzyıl ortalarına doğru kullanılmaya başlanmış bir isim olup; Türkistan, Moğolistan ve Tibet’ten oluşmaktadır. Bolşevik İhtilali’nden itibaren (1917) Türkistan kavramı yerine genellikle Orta Asya ifadesi kullanılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Almatı: Kazakistan’ın önceki başkenti olup Elmalı (Almalı) demektir. Anadolu’da olduğu gibi Türkistan’da birçok beldenin adı
Elmalı anlamına gelir. Sovyet döneminde “elmanın atası” anlamında “Alma Ata” kullanılmıştır. Ancak bağımsızlık sonrası yeniden Almatı ismi kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Kırgızistan’ın Bağımsızlık İlanı, 31 Ağustos 1991 tarihinde gerçekleşmiştir.

29 Aralık 1991’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini de İslam Kerimov kazanmıştır. Kerimov 2 Eylül 2016’da vefatına kadar cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmüştür. Böylece Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev yanında Sovyet sonrası en uzun başkanlıkta kalan iki liderden biridir.

Tacikistan,Orta Asya Cumhuriyetleri içerisinde daha çok
iç savaşla ismi duyulan bir ülkedir.

8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya arasında Bağımsız Devletler
Topluluğu (BDT) anlaşması imzalanarak Sovyetler Birliği’ne son verildi.

Gürcistan halkı ve yönetimi Rusya’nın baskıcı ve merkezi yönetiminden kurtulma yolunda bağımsızlığını ilan eden ilk devlettir. Rusya’nın politikalarına Slav
kökenli Ukrayna ile Baltık Cumhuriyetleri de karşı çıkmıştı.

Şanghay Beşlisi: Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye olarak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi girişiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti.

Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Güney Kafkasya Cumhuriyeti’dir. Büyük Kafkas Dağlarının ötesinde (güneyinde) bulunduğundan bu üç cumhuriyete Transkafkasya (Kafkas ötesi) Cumhuriyetler de denir. Gürcistan, Bolşevik İhtilali döneminde bağımsızlığını ilan etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Türkmenistan, yeni bağımsız cumhuriyetler içerisinde zengin doğalgaz kaynaklarıyla bilinmektedir. Bağımsızlık sonrasında “daimi tarafsızlık stratejisi” ile siyasi ve ekonomik güvenliğini sağlama yoluna gitmiştir.