ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 12

Rusya, özetle, başlangıçta Gorbaçov’un başlattığı “Glasnost ve Perestroyka - Yeniden Yapılanma ve Açıklık’’ politikasındaki demokratikleşme sürecinde acı reçeteyi uygulayarak merkezî ekonomik modelden, liberal sisteme geçişte hiper enflasyonun neden olduğu bir sancılı geçişi yaşamak zorunda kalmıştır.

Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkinin temelinde önde gelen kalemler olarak enerji ve ham madde ticareti denklemi oluşturmaktadır. Bu tespite göre, Türkiye-Rusya enerji ilişkileri, • Mavi Akım Projesi, • Güney Akım Projesi, • Samsun- Adana Boru Hattı Projesi, • Mersin Akkuyu Nükleer Santral inşası, olarak dört ayrı sektörde faaliyet göstermektedir.

144.978.573 milyonluk Rusya nüfusunun % 27’sini kırsal kesimde yaşayanlar, %73’ünü ise kentlerde yaşayanlar oluşturmaktadır. Rusya nüfusu dünya nüfusu içinde 8. sıradadır.

İkinci bir husus olarak Rusya, bu bölgenin enerji kaynaklarındaki hâkimiyetini sürdürmedeki kararlılığını ortaya koymaktadır.

Yeltsin, Soğuk Savaş’ın sona erdiğini ve Rusya’nın artık ABD’yi düşman olarak görmediğini öngören 1992 tarihli Camp David Protokolü’nü imzaladığı gibi, iki ülke arasındaki stratejik öneme sahip START- II Stratejik Nükleer Silahların Azaltılması Antlaşması’nı da 1993 tarihinde imzalamıştır.

Yeltsin, Soğuk Savaş’ın sona erdiğini ve Rusya’nın artık ABD’yi düşman olarak görmediğini öngören 1992 tarihli Camp David Protokolü’nü imzaladığı gibi, iki ülke arasındaki stratejik öneme sahip START- II Stratejik Nükleer Silahların Azaltılması Antlaşması’nı da 1993 tarihinde imzalamıştır.

Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Güney Kafkasya Cumhuriyeti’dir. Büyük Kafkas Dağlarının ötesinde (güneyinde) bulunduğundan bu üç cumhuriyete Transkafkasya (Kafkas ötesi) Cumhuriyetler de denir. Gürcistan, Bolşevik İhtilali döneminde bağımsızlığını ilan etmiştir. Stalin de Gürcistan doğumlu olup bu ülkeye Kızıl Ordu diğerlerinden sonra girmiş ve Gürcistan Sovyetler Birliği’ne katılmak zorunda kalmıştır.  Doğru cevap C’dir.

Gürcistan, SSCB’nin dağılması aşamasında ise diğer devletlerden önce bağımsızlığını ilan etmiştir. Rusya Federasyonu sınırında yer alan Abhazya ve Güney Osetya ile Türkiye sınırındaki Acarya, Gürcistan’a bağlı özerk birimlerdir. Sovyetler Birliği iç ve dış sorunlarla uğraşırken Gürcistan bünyesindeki bu birimler daha fazla siyasi hak veya bağımsızlık talebinde bulunarak ayaklanmıştır. Gürcistan ordusu bu taleplere şiddetle karşı koydu ancak özellikle Abhazya’da kontrolü sağlayamadı. Bu süreçte başkent Tiflis’teki çekişmeler de sürüp giderken Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını ilan etti. Doğru cevap B’dir.

1985’de Türkmenistan Komünist Partisinin başına Saparmurat Atayeviç Niyazov (Türkmenbaşı) getirilmiştir. Niyazov’un ilk işi halkı arasında birliği sağlamak olmuştur. Niyazov’un ikinci çıkışı ise Türkmen dili üzerine olmuştur. Türkmenlerin Rusça’nın etkisi ile ana dillerini kullanmada uğradıkları haksızlığı saptamıştır. Niyazov bağımsızlık ilanından önce prestij kazanmak için Türkmenistan’ın bağımsızlığını ilan edip etmeme konusunu halkoyuna sunmuştur. Yapılan halkoylaması sonucu, halkın %93’ü bağımsızlık için oy kullanmıştır.  Doğru cevap C’dir.

8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya arasında Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) anlaşması imzalanarak Sovyetler Birliği’ne son verildi. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in girişimiyle 21 Aralık’ta Gürcistan, Litvanya, Letonya ve Estonya dışındaki 11 cumhuriyetin temsilcileri Alma Ata Deklarasyonu ile BDT sözleşmesini imzaladılar. Böylece 1991 sonu itibariyle Sovyetler Birliği resmen dağılmış oldu. BDT, Sovyetler Birliği’nin kansız bir şekilde dağılması yolunda önemli bir araçtır. Doğru cevap D’dir.

Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye olarak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi girişiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti. Azerbaycan bu bölgesel yapının içinde yer almamıştır. Doğru cevap A’dır.

Bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan’a karşı büyük kayıplar veren Rusya’da, 1999 yazında Putin Başbakanlığa getirildi. Eski KGB Şefi olan Putin, farklı yöntemlerle uluslararası kamuoyunun tepkisini çekmeden Çeçenistan’a büyük darbeler vurmuştur. Yeltsin 2000 yılı başında görevini Putin’e devrederek Başkanlıktan ayrıldı. Putin, Çeçen sorununu çözerken Rusya’daki özerk birimler üzerinde Sovyet dönemine benzer Moskova merkezli idari sistemi yeniden kurdu. 2001’de ABD’de gerçekleşen terörist saldırılardan sonra ABD ile iş birliğini geliştirdi ve Çeçen hareketini de terör kapsamına alarak dış tepkileri önlemeye çalıştı. Aynı şekilde, Çin de Doğu Türkistan’daki (Sincan Uygur Özerk Bölgesi) hak ve özgürlüklerini kısıtlama yönündeki politikalarını terörle mücadele kapsamına almıştır. Doğru cevap E’dir.

Bu dönemde Gürcistan’da başlayıp Ukrayna ve Kırgızistan’da yönetim değişikliğine neden olan halk hareketlerine renkli devrimler denmiştir. 2003’te Gürcistan’dakine Gül (veya Kadife), 2004 Ukrayna’da Turuncu ve 2005 Kırgızistan’daki harekete Lale Devrimi denmektedir. Başta Özbekistan olmak üzere bazı diğer ülkelerde başlayan hareketler ise başarıya ulaşamamış, yönetim tarafından bastırılmıştır. Doğru cevap C’dir.

TRACECA; Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia: Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru. Çin’den Avrupa’ya uzanan tarihî İpek Yolu’nun bir bakıma bugünkü karşılığıdır. AB’nin öncülüğünde Kırgızistan’dan Polonya’ya kadar uzanan ulaşımda iş birliği olup günümüzde uluslararası örgüt statüsündedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra TACIS (Technical Assistance for CIS: BDT Üyelerine Teknik Yardım) projesinin uygulama alanı durumundaki TRACECA’nın kuruluş sözleşmesi 1998’de imzalanmış olup örgütün merkezi Bakü’dedir. Doğru cevap C’dir.

Orta Asya’nın ikinci fakir ülkesi olan Kırgızistan’ın önemli bir bölümü dağlarla kaplıdır. Tarım ve hayvancılığın ağırlıklı olduğu ülkede pamuk, tütün, yün ve et sektörüne dayanan üretim tesisleri bulunmaktadır. İhracat kalemleri arasında altın, civa, uranyum, doğalgaz ve elektrik enerjisi de bulunmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Tacikistan, Orta Asya Cumhuriyetlerinin en yoksulu olup başkenti Duşanbe’dir. 2016 nüfusu yaklaşık olarak 8.610 bindir. Nüfusun %80’i Tacik, %15’i Özbek, %1’i Rus, %1’i Kırgızdır. Bu nüfusun %85’i Sünni Müslüman olup %5’i Şii Müslüman’dır. Tacikistan, etnik köken olarak Farisi (İranlı) kabul edildiği hâlde Müslümanların tamamına yakını Sünni’dir. Tacikistan’ın bağımsızlıktan sonra yaşadığı iç savaş, ekonomiyi de önemli ölçüde etkilemiştir. Doğru cevap C’dir.

Rusya Federasyonu-Ukrayna-Beyaz Rusya (Belarus), 8 Aralık Minsk Antlaşması çerçevesinde SSCB yönetimi ile ilişkilerin sona erdiğini açıklamıştır.

ABD’nin öne sürdüğü tek kutupluluk hipotezine karşı çıkan Rusya, bu maksatla Çin ile Şanghay İşbirliği Örgütünü kurarak Avrasya bölgesinde ABD askerî varlığını dengeleme eğilimini ön plana çıkarmıştır.

Zbigniew Brzezinski, Avrasya’yı Süper Kıta olarak tanımlarken SSCB’nin çöküşünün yarattığı Kara Delik’in doldurulmasının tek Süper Güç ABD için tarihsel bir fırsatı ortaya çıkaran, en önemli “Jeopolitik Ödül” olduğu hipotezini öne sürmüştür.

BDT’nin kurucu antlaşması, 8 Aralık 1991 tarihinde Belarus’un Minsk kentinde; Ukrayna, Rusya Federasyonu ve Belarus Devlet Başkanları tarafından imzalanmıştır.