ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 11

Bu tespite göre, Türkiye-Rusya enerji ilişkileri,
• Mavi Akım Projesi,
• Güney Akım Projesi,
• Samsun- Adana Boru Hattı Projesi,
• Mersin Akkuyu Nükleer Santral inşası,
olarak dört ayrı sektörde faaliyet göstermektedir.

Avrasya Ekonomik Topluluğu (AET), Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan’ın gümrük birliğinin oluşmasının tamamlanması ve daha sonra da ortak ekonomik alanın kurulmasını hedefleyen bir kurum olarak planlanmıştır.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından kurulan Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) alanında dış tehditlere karşı güvenliği sağlamak amacıyla, 15 Mayıs 1992’de Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan ve Özbekistan arasında Kolektif Güvenlik Anlaşması (KGA) imzalanmıştır.

Gürcistan Rusya’nın askerî harekatından sonra, 12 Ağustos 2008’de bu ittifaktan ayrıldığını bildirmiştir. Böylece BDT, on bir ülkenin üyesi olduğu bir topluluğa dönüşmüştür.

Topluluk, 1993’te bünyesine Dışişleri Bakanları Konseyi, Savunma Bakanları Konseyi, Parlamentolararası Meclis ve İktisat Mahkemesini
dâhil etmiştir. Topluluk, 15 Mayıs 1992’de imzalanan ancak 1994’te yürürlüğe giren Taşkent Antlaşması’nda ise ortak güvenlik unsurunu ön
plana çıkarmıştır.

Sovyetler Birliği’nin 1980’lerde yaşadığı iç ve dış sorunlar devam ederken Soğuk Savaş döneminin sembolü Berlin Duvarı 1989’da yıkıldı ve Varşova Paktı dağıldı.

Yukarı Karabağ Özerk Bölgesi Azerbaycan’dan ayrılarak
Ermenistan’a katılma kararı aldı.

Kırgızistan, Türkistan’ın en doğusunda yer alan,
daha çok dağlık alanlarla kaplı bir cumhuriyettir.
Sovyetler Birliği’nin Çin hududunda bulunduğundan, önemli görevlerde Rusların sayıca fazla olduğu bir ülkedir. Örneğin Kırgızistan Hükûmeti’nin
yedi kişilik Bakanlar Kurulunda Rusların sayısı 5,
Kırgızların sayısı 2 idi. Ruslar Kırgızistan nüfusunun %30’unu oluşturmaktaydı. Bu durum büyük
tepkilere yol açıyordu.

24 Kasım 1991’de Rahman Nebiyev bağımsız Tacikistan’ın ilk Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.

Rusya, “Baltık-Ukrayna-Kafkaslar-Orta Asya” eksenindeki sınır değişiklikleri ile bağımsızlığını kazanan devletlerin üzerinde yeniden egemenlik ve nüfuz alanını güçlendirmek maksadı ile “Yakın Çevre” doktrini, ulusal güvenlik ve 1992 dış politika doktrini esaslarında, söz konusu ülkeleri belirli stratejik hedeflerine dâhil kılmıştır. Rusya, bu şekilde, • SSCB’nin dağılmasının ardından oluşan güç boşluğunu yeniden doldurmak, • Arka bahçesi olarak tanımladığı bölgeye, büyük güçler olan ABD-AB-Çin’in bölge dışından, bölgede ise Türkiye ve İran’ın etkinlik kazanmasını önlemek, • Böylece, tarihî, kültürel veekonomik olarak, çevre ülkelerle ilişkilerinde yeni bir istikrar ve savunma hattı kurabilmeyi kurgulamıştır.

SSCB’nin dağılmasının ardından Avrasya coğrafyasında egemenliklerini kazanan Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Belarus, Moldova, Litvanya, Letonya, Estonya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’da etnik milliyetçilik yükselen siyasal çatışma unsuru hâline gelmiştir.

SSCB’nin dağılmasının ardından Avrasya coğrafyasında egemenliklerini kazanan Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Belarus, Moldova, Litvanya, Letonya, Estonya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’da etnik milliyetçilik yükselen siyasal çatışma unsuru hâline gelmiştir.

Türk dünyası dört bölgeye ayrılır. Bu dört bölge ve kapsadığı Türk halkları/boyları aşağıdaki gibidir:

Rusya’nın Kazan ve Astrahan hanlıklarını işgal ederek son derece kanlı bir şekilde sivil halkı da imha etmesi, ilk emperyalist genişlemesi kabul edilir. Rusya’nın prenslikten çarlığa geçişte yayılmacı politikasının temelleri Deli Petro (1672-1725) ile atılmıştır. Onun vasiyetleri bütün ahfadına, güneye doğru istila için vazgeçilmez bir anayasa oluşturmuştur. Doğru cevap A’dır.

Rusya’nın Kafkaslar ve Türkistan’a karşı politikaları ile Osmanlı ilişkilerinde genellikle paralellik izlenmiştir. Kuzeyden Osmanlı aleyhine genişleyen Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiş fakat Halîfe-i Müslimîn olarak Rusya’daki Müslümanların dinî lideri olduğunu antlaşma metnine koymuştur. Bu antlaşma ile bağımsız hâle getirilen Kırım, 1783’te Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Doğru cevap B’dir.

Rus Çarlığı’nın Kafkaslar ve Türkistan istikametindeki ilerlemesinde önemli bir aşama, 1856 Kırım Savaşı ve sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşması’dır. Bu antlaşma ile Osmanlının, Avrupa devletleri ligine girdiği kabul edilirken Rusya ile de barış yapılmıştır. Bundan dolayı Osmanlı Rusya’ya karşı Kafkasları savunan hanlıklara verdiği desteği çekmek zorunda kalmıştır. Doğru cevap D’dir.

İlk Kaşgar-İngiliz Ticaret Antlaşması, 1872’de imzalandı. Doğru cevap C’dir.

Kafkaslar, Türkistan ve genel olarak Rusya’daki Türklerle ilgili, işgal sonrası Rus kültür politikasında en önemli isim, Nikolay İvanoviç İlminsky’dir. İlminsky, Türklerin Kiril alfabesi kullanmasını, Arap haflerini bırakmalarını ve Türkçedeki Arapça, Farsça kelimelerin öz Türkçe olanlarla değiştirilmesi gerektiğini söylemiştir. Doğru cevap E’dir.

Rusya Müslümanları, siyasi güçlerini meşru yollarla kullanmak için 1905’te ilk toplantıyı düzenlemiştir. Bunu izleyen toplantıların önemli sonucu olarak Duma’ya (Rus Meclisi) Türk temsilci gönderme başarısını elde etmişlerdir. 1906 seçimlerinde Duma’ya 36 Türk temsilci gönderildi. 1907’de Çar, Duma’yı lağvederek Türkistanlıların seçmenlik hukukunu daraltan bir kanun çıkartıp yeni bir seçim yaptırmıştır. Bu arada çeşitli engellerle seçilmesini istemediği Türkleri Meclis dışında tuttu. Bununla beraber ikinci Duma’ya da 39 Müslüman girebildi. Aynı yıl yenilenen seçimlerle, Türklerin seçmenlik haklarının son derece kısıtlanması sonucunda 3. Duma’ya 8 Türk girebildi. 1914’de yapılan 4. ve son Duma’ya ise ancak 6 Türk girebildi. Doğru cevap D’dir.

Rusya, 1917’den sonra Kafkasya’dan çekildi. Bölgede Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan bağımsızlığına kavuşmuş ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti adıyla üç devlet kurulmuştur. Fakat Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti iki yıl sonra Kafkasya’yı yeniden işgal etmiştir. Bölgedeki üç devlet Sovyetler Birliği ismini alan yeni Sovyet rejiminin idaresine girdi. Sovyet Rusya’nın aracılığıyla üç Sovyet Cumhuriyeti; Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım Karabekir’in temsil ettiği TBMM Hükümeti arasında 13 Ekim 1921’de Kars Antlaşması imzalandı. Buna göre: Üç Cumhuriyet de, Moskova Antlaşması’nı kendileri için de geçerli sayıyordu. Böylece Türkiye’nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni  Sorunu da sona erdi. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1991’de dağıldıktan sonra bağımsız olan Ermenistan Kars Antlaşması’nı tanımadı. Doğru cevap E’dir.