ORTA ASYA VE KAFKASLARDA SİYASET - Deneme Sınavı - 10

27 Nisan 1920’de Azerbaycan, Kızıl Ordu’nun işgaline uğrayarak Sovyetler Birliği’ne katılmıştır. Doğru cevap B’dir.

Nazarbayev, Eylül 1989’da aldığı bir karar ile resmî dilin Kazak
Türkçesi olduğunu ilan etti.

Avrupa’da savaşın sona ermesinden hemen sonra, SSCB’de İran, Çin ve Türkiye ile ilgili olarak (müttefiklerle karşı karşıya gelme de göze alınarak) ciddi yayılmacı planlar öngören gizli kararlar alınmıştır. Haziran-Ağustos 1945 döneminde, Sovyetler Birliği Türkiye ile ilgili iddialarını ortaya koymuştur. 7 Haziran’da Dışişleri Bakanı Viacheslav Molotov, Türkiye Büyükelçisi Selim Sarper’i Kremlin’de kabul etmiş ve Doğu Anadolu üzerindeki Sovyet toprak iddialarını açıklamıştır. 18 Haziran 1945 tarihinde, Molotov ve Sarper ikinci kez bir araya gelmişler, Molotov Sarper’i Sovyetlerin Türk Boğazlarında bir askeri üs kurma ve Boğazların ortak kontrolü niyetlerine ilişkin olarak bilgilendirmiştir. 18 Ağustos’ta Sovyet Dışişleri Bakanlığı Türkiye’den alınacak toprak hakkında karar vermiş ve bu toprağın Ermenistan ve Gürcistan Sovyet Cumhuriyetlerine katılacağını ilan etmiştir. Doğru cevap E’dir.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in girişimiyle 21 Aralık’ta Gürcistan, Litvanya, Letonya ve Estonya dışındaki 11 cumhuriyetin temsilcileri Alma Ata Deklarasyonu ile BDT sözleşmesini imzaladılar.

17 Aralık 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Anlaşması’nın feshedileceği, 19 Mart 1945 tarihinde bildirildi. Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov, Türkiye’nin SSCB’deki Büyükelçisi Selim Sarper’i kabul ederek 1925 yılında imzalanan anlaşmanın iki ülke arasındaki dostluğu geliştirmek açısından önemli olduğunu belirtti. Ancak Molotov “özellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında meydana gelen değişiklikler nedeniyle, anlaşmanın yeni şartları karşılayamadığı ve ciddi iyileştirmeler yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu” ekledi. Doğru cevap A’dır.

Potsdam Konferansı 17 Temmuz 1945 tarihinde başladı. Üç gün sonra, 20 Temmuz’da, Viacheslav Molotov, İngilizlerin Moskova’ya tevdi edilen 7 Temmuz tarihli Notasına cevap verdi. Muhtemelen Eden ile yaptığı görüşme Molotov’u, Türkiye’den toprak iddialarının ve egemenliğe tecavüzün, Konferans’ta gündeme getirilmesinin zor olacağına ikna etmişti. Cevabında, Sovyet Dışişleri Bakanı, Sovyetlerin Türk Hükûmetiyle görüşmelere girerek Müttefiklerle daha önceki hiçbir anlaşmayı bozmadığını, zira Sovyetleri “Boğazlar konusunu ilgilendirecek” bir ittifak anlaşması imzalamaya davet edenin Türkiye olduğunu açıklamaya çalıştı. Notada Türkiye hükûmetine “bu anlaşmanın sadece Boğazlar ve Sovyetler Birliği’nden ilhak edilen ve 1921 yılında Türkiye’ye katılan topraklar sorununun çözülmesiyle imzalanabileceği bildirildi” deniyordu. Doğru cevap C’dir.

Türk sorunu ve Boğazlar meselesi 13 Temmuz 1945 tarihinde Potsdam’da gayriresmî olarak bir akşam yemeği sırasında tartışıldı. 22 Temmuz tarihinde mesele, Başkan Truman’ın başkanlığını yaptığı altıncı oturum gündemine alındı. Müttefikler, Sovyetlerin Türkiye ile ilgili iddialarını desteklemeyi reddetti. Bu nedenle 1 Ağustos’ta imzalanan Berlin Konferansı’nın Nihai Protokolü, sadece Karadeniz Boğazlarından geçişten bahsetti: “Üç hükûmet modern zamanla uyumsuz olan Sözleşmenin gözden geçirilmesinin gerekli olduğunu kabul etmiştir. Sözkonusu meselenin üç hükûmet ve Türkiye arasında doğrudan müzakerelerin konusu olması kararlaştırılmıştır”. Ertesi gün, ABD Dışişleri Bakanı James Brynes, metni ABD’nin Ankara Büyükelçisi Edwin Wilson’a gönderdi. Doğru cevap D’dir.

Gürcistan, 1992’de BM, AGİK, IMF ve Dünya Bankasına üye oldu.

19 Mart 1945 günü Sovyetler Birliği tek taraflı olarak 1925 tarihli anlaşmanın “açık şekilde günün şartlarına artık cevap vermediği” gerekçesiyle yenilenmeyeceğini açıkladı. Sovyet tarafı, belgede belirtildiği üzere kısa süre önce Londra’da gerçekleştirilen bir basın toplantısında “Çanakkale Boğazı’nın geleceği ve Türk-Sovyet Anlaşması’nın gözden geçirilmesinin birbiriyle hiçbir bağlantısı olmayan iki farklı konu olduğunu ifade eden” Türkiye Dışişleri Bakanı Hasan Saka ile aynı fikirde değildi. Doğru cevap B’dir.

USS Missouri’nin 6 Nisan 1946 tarihinde İstanbul’a gelişi Sovyetlerin İran’dan çekilmesi kadar sansasyona yol açtı. 1944 yılında vefat eden Türkiye’nin Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçisi Mehmet Münir Ertegün’ün naaşını taşıyan savaş gemisinin ziyareti, açıkça ABD’nin Türkiye’nin arkasındaki desteğini gösteriyordu. USS Missouri, Başkan Truman’ın Özel Temsilcisi Alexander W. Weddell ile bir grup gazeteciyi Türkiye’ye getirmişti. Gazetecileri kabul eden Başbakan Saraçoğlu, Türk milletinin “Amerika Birleşik Devleti’nin dostu” olarak ifade edilmesinden gurur duyduklarını ifade etti. Türk milleti bu atfı, İkinci Dünya Savaşın’da gösterdiği bağlılıkla kazanmıştı. Sovyetlerin Boğazlarda askerî üs elde etmesi ile toprak taleplerine ilişkin bir soru üzerine Başbakan, ABD’nin Türkiye’ye yönelik herhangi bir tehdite karşı Türkiye’yi koruyacağını söyledi. Doğru cevap E’dir.

Gürcistan Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova ile birlikte daha
çok ABD yanlısı olan GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütünün de kurucu üyesidir.

1950’lerin ikinci yarısında, bazı gelişmeler Türk-Sovyet ilişkilerindeki gerilimi arttırdı. Türkiye-Suriye arasındaki toprak sorununa ilişkin planları çerçevesinde, Moskova Eylül 1957’de Ankara’ya bir Nota gönderdi. Doğru cevap D’dir.

1967 yılında ise Başbakan Süleyman Demirel Moskova’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Doğru cevap B’dir.

Mikhail Gorbaçov’un 1980’li yıllarda başa geldiği dönem, Ermeni lobisinin Moskova’da güçlendiği zamana denk gelmişti. Genel Sekreter olmadan önce 21 Şubat 1985 tarihinde Komünist Parti Politbüronun, Ermeni soy kırımının 70. yılı gündemli toplantısını Gorbaçov yönetmiş ve bu toplantıda Ermeni Komünist Partisinin 24 Nisan’ın soykırım günü olarak kabulü önerisi görüşülmüştü. Bu öneri Politbüro temsilcilerince reddedildi. Doğru cevap A’dır.

Özbekistan ekonomisi tarım ve hayvancılık ile birlikte petrol ve doğalgaza dayanmaktadır.

Ermenistan’da bağımsızlık sonrası ilk Cumhurbaşkanı Levon Ter- Petrosyan, 1998’de yerini Robert Koçaryan’a bırakmak zorunda kaldı.
Koçaryan’ın iki dönem devlet başkanlığından sonra 2008’de yerini Serj Sarkisyan’a bırakmıştır.

Kafkaslar ve Orta Asya, uluslararası politikada her dönemde önemini korumuş bölgelerdir. Bu iki bölge, Asya ve Avrupa’dan oluşan Avrasya’nın ortasında yer almaktadır. Burada tarih boyunca daha çok Türk kökenli halklar yaşamıştır. Orta Asya, 20. yüzyıl ortalarına doğru kullanılmaya başlanmış bir isim olup; Türkistan, Moğolistan ve Tibet’ten oluşmaktadır. Bolşevik İhtilali’nden itibaren (1917) Türkistan kavramı yerine genellikle Orta Asya ifadesi kullanılmaktadır.

Anlaşma 7 Kasım 1945 tarihinde sonlandırılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Verilen öncüllerin hepsi Sovyetler Birliği'nin taleplerindendir. Doğru cevap E'dir.

Verilen öncüllerin hepsi Gürcistan'ın Türkiye'de hak iddia ettiği yerlerdendir. Doğru cevap E'dir.