ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

Sibirya Tatarlarının etnik teşekkülünde Kıpçaklar en önemli rolü oynamışlardır. Araştırmacılar Sibirya Tatarlarının etnik esasını Kimek-Kıpçak kabilelerinin teşkil ettiğini ve IX.-XI. yüzyıllarda Gök-Türk ve Uygur kağanlıklarının yıkılmasından sonra Sibirya Tatarlarının ortaya çıktığını belirtmektedirler. Doğru cevap C’dir.

27 Nisan 1922 yılında Yakut Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti ilan edildi. II. Dünya Savaşı’nın ağır yükünü diğer Türk toplulukları gibi Saha Türkleri de taşıdılar. Bölgede yetiştirilen veya çıkarılan her türlü zenginlik Moskova’ya gönderildi. Bu durumda Sahalar iyice fakirleştiler ve açlıkla karşılaştılar. 27 Eylül 1990’da Yakut Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hâkimiyetini ilan etti. Doğru cevap D’dir.

Tuvalıların asli unsur olduğu Tuva Cumhuriyeti Rusya’nın federal bölgelerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti’nin başkenti ise Kızıl’dır. Cumhuriyetin güney ve güneydoğusunda Moğolistan, doğusunda Buryat Cumhuriyeti, kuzey doğusunda İrkut Oblastı, kuzeyde Krasnoyar (Kızılyar), kuzey batısında Hakas Cumhuriyeti ve batısında Altay Cumhuriyeti yer almaktadır. Doğru cevap E’dir.

Tuvalılar zaman zaman başkaldırmış olsalar da Çin hükümeti bu isyanları çok şiddetle bastırdı. Tuvalıların hâlen canlı bir şekilde anılarında yaşattıkları en büyük isyanları Aldan Maadır olarak bilinen “60 Bahadır” isyanıdır. İsyanların şiddetle bastırılması bir kısım Tuvalının batıya göçü neticesini doğurmuştur. Doğru cevap B’dir.

Aralık 1990’da Krasnoyar (Kızılyar) Kray’dan ayrılan Hakasya, 1991 yılının Temmuz ayında Hakas Özerk Cumhuriyeti oldu ve 1992 yılında ise Rusya Federasyonu tam üyesi olarak kabul edildi. Doğru cevap C’dir.

İdil boyundaki Türk boyları Tatarlar, Başkurtlar ve Çuvaşlar olarak üçe ayrılabilir.

Türk İdil Bulgarlarının X. yüzyılda Müslüman olmasıyla, bölgede İslâm ve Hıristiyanlık beraber görülmüştür. Bu sahada sırasıyla İdil Bulgar Devleti, Altın Orda Devleti ve Kazan Hanlığı kurulmuştur. Bölgedeki Türkler esasen Tatarlar, Başkurtlar ve Çuvaşlar olmak üzere üç kısımdır. Doğru cevap A’dır.

Tatarlar, İdil boyundaki en kalabalık Türk boyu ve Rusya’da nüfus bakımından Ruslardan sonra gelen ikinci etnik gruptur. Doğru cevap E’dir.

I. Dünya Savaşı esnasında, 1941’den sonra bölge kısa süreliğine Alman kontrolüne girdi. Kırım Tatarlarından oluşturulan bazı birlikler Sovyet ordularına karşı çarpıştılar. Nihayetinde 1944 yılında Kırım’da Sovyet hâkimiyeti kesinleşti. Bundan sonra Kırım büyük bir kıyıma uğradı. 18 Mayıs 1944’de Kırım Türkleri bir gecede kitleler halinde vatanlarından koparılarak İç Asya’ya sürüldüler. Sürgün esnasında halkın yarısı öldü. Böylece çok kısa bir süre içinde Kırım, Türklerden temizlenmiş oldu. Halkın vatanlarına dönüş izni alabilmeleri ancak Sovyetler Birliği’nin dağılmaya yüz tuttuğu devirlerde mümkün olabildi ki bu dönüşler hiçbir şeyi tamir etmedi. Doğru cevap D’dir.

Rus istilasına kadar Kumuklar, Şamhallık denilen bir idârî sisteme sahiptiler. Kumuk bölgesini Şamhal adı verilen ve Altın Orda hanlarının soyundan gelen beyler idâre ederdi. Şamhallar XIV. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar çeşitli dönemlerde Osmanlı, İran ve Rusya himayesine girdiler ancak feodal bir devlet olarak varlıklarını sürdürdüler. Kumuklar, XVI. yüzyılda Ruslara ve Kabardeylere karşı savaşarak Rusların ilerlemelerini durdurdular. Kumuklar böylece XV.-XVI. yüzyıllarda Dağıstan’ın düzlüklerine hâkim oldular ve dağlık kesimlere de nüfuz ettiler. Sınırları Derbent’ten Kabardeylere kadar uzanan Kumuk Şamhallığı 1813 yılında Rus istilasına uğradı. 1867 yılında Rusların Kafkasya’yı tamamen ele geçirmeleriyle Şamhallık ortadan kalktı. Doğru cevap A’dır.

Rusya’da Sovyet İhtilalı olunca Ahıska Türkleri 1918 yılının Nisan ayında Türkiye’ye katılma kararı aldılar ve bu kararı resmî olarak Osmanlı Devleti’ne bildirdiler. Bu karar, 4 Haziran 1918’de yapılan Batum Antlaşması ile Gürcistan Hükümeti tarafından kabul edildi. Halit Paşa komutasındaki ordu Ahıska’ya girdi ve halk teşkilâtlanarak geçici bir idâre kurdu. Buna karşılık 30 Ekim 1918’deki Mondros Mütarekesi ile Osmanlı bölgeden çekildi ve halk Ermeni ve Gürcülerin işgaline ve katliamına bırakıldı. Bu arada Ahıskalılar, Kars’ta kurulan Millî Şura Hükümeti’ne katıldılar ve Gürcülere karşı savaştılar. Kazım Karabekir, 6 Kasım 1918’de Ahıska’ya girdi. Maalesef 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması ile Ahıska, Batum ile birlikte Ruslara kaldı. Doğru cevap B’dir.

Rusların Sibirya’yı keşfettiği XVI. yüzyıl, dünyada her yönüyle sömürgecilik faaliyetlerinin başladığı bir devirdir.

İdil boyundaki Türk boyları Tatarlar, Başkurtlar ve Çuvaşlar olarak üçe ayrılabilir.

Sahaların diğer ismi Yakutlar'dır.

Saha coğrafyasında Saha etnik oluşumunun ilk merhalesinde İskitler yer almaktadır. Bölgede yapılan kazılarda İskitlere âit kurganlara tesadüf edilmiştir.

Tuva Cumhuriyeti’nin başkenti Kızıl’dır

Hun boylarının Tuva coğrafyasında ortaya çıkmaları ise M. Ö. II. yüzyıla tekabül etmektedir.

1993 yılında yeni anayasayla beraber Tuva Cumhuriyeti adı ve Tuva Cumhuriyeti’nin dili Tuvaca’dır maddesi kabul edilmiştir

Tuvalılar arasında yaygın olan iki din Lama Budizmi ve Tengricilik’tir

Milattan önce üç binli yıllardan itibaren yerleşimlerin görüldüğü bölgede arkeolojik kazılar neticesinde Afanasyevo kültürüne (MÖ. 3300-1700) âit çok sayıda evcil hayvan kemiği ve kap kacak parçaları bulunmuştur.

Tatarlar, İdil boyundaki en kalabalık Türk boyu ve Rusya’da nüfus bakımından Ruslardan sonra gelen ikinci etnik gruptur.