ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

Sibirya Tatarları bugün Tümen, Om, Novosibirsk, Tom, Tobol, Tara, Baraba, Kemero- vo havalisinde yaşamaktadırlar. Doğru cevap a'dır.

Tuvalıların asli unsur olduğu Tuva Cumhuriyeti Rusya’nın federal bölgelerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti’nin başkenti ise Kızıl’dır. Cumhuriyetin güney ve güneydoğusunda Moğolistan, doğusunda Buryat Cumhuriyeti, kuzey doğusunda İrkut Oblastı, kuzeyde Krasnoyar (Kızılyar), kuzey batısında Hakas Cumhuriyeti ve batısında Altay Cumhuriyeti yer almaktadır. Doğru cevap b'dir.

Hakaslar, Rusya Federal bölgelerinden Sibirya Federal Bölgesi’ndeki Hakas Cumhuriyeti’nde yaşamaktadırlar. Burası Orta Sibirya’nın güneyinde yer almaktadır. Cumhuriyetin idârî merkezi Abakan Şehri’dir. Komşuları Kemerovo Oblastı, Krasnoyar (Kızılyar) Kray, Tuva ve Altay cumhuriyetleridir. Hakasya’nınenmeşhur abidelerinden biri İskit Hükümdarı’na âit olan Salbık Kurgan’dır. Yine bölgenin Türklerin anayurtlarından biri olduğuna dâir en önemli ispat Tagar Kültürü’ne âit olduğu söylenen Boyar Kaya Resimleri’dir. Doğru cevap c'dir.

Sibirya’daki Türk halklarından Şorlar, Batı Sibirya’nın güneyinde, yoğunlukla Kemerovo bölgesindeki Taşdagul, Novokuznetsk, Mejduçerensk, Miskovsk, Osinokovsk havalisinde yaşamaktadırlar.

Şorlar XIX. yüzyıla kadar eski Türk dininin değişik formlarında yaşamış olsalar da anılan tarihten sonra Hıristiyan olarak kayıtlara geçtiler ve Rus adları aldılar. Bununla beraber Şorlar, kendi aralarında Şor kişi adları taşımaya devam ettiler ve eski dinlerinden ve kültürlerinden de vazgeçmediler. Doğru cevap d'dir.

İdil boyunda eski Türk inancı ve İslâmiyet unsurları da taşıyan bir Hıristiyanlık içinde yaşayan ve dilleri Batı Hunca’nın özelliklerini taşıyan Çuvaşların etnik menşeine dâir bazı görüşler vardır. Hazarların, Avarların ya da Burtasların bakiyeleri oldukları, Türkleşmiş Fin-Ugordan geldikleri veya İdil boyu Bulgarlarının Müslüman olmamış kitlelerinin yerli Fin-Ugorlarla karışmalarıyla teşekkül ettikleri öne sürülmektedir. Doğru cevap e'dir.

XIX. yüzyıl Rus kaynaklarında Dağlı Tatar olarak geçen Karaçay-Malkarlıların XVIII. yüzyıla kadar eski dinlerinde yaşadıkları ve ancak bu tarihten sonra Müslüman oldukları söylenmektedir. Doğru cevap a'dır.

Kafkasya’nın Dağıstan kuzey kısmında ve Terek’in güneyinde, Hazar Denizi kıyısında yayılan Kumukların, VI. yüzyıldan itibaren Hazar Devleti sınırları içinde yer aldıkları ve doğrudan Hazar boyu oldukları söylenmektedir. Yine Karaçay-Malkarlı ve Kırım Türk- lerinden koptukları veya Kıpçak ve Oğuz boyları ile yerli Kafkas halklarının kaynaşması neticesinde bir Türk boyu olarak meydana geldikleri yönünde görüşler vardır. Müslüman olan Kumukların aynı zamanda eski Türk inancından gelme birçok geleneği ve inanışı devam ettirdikleri bilinmektedir. Doğru cevap b'dir.

Bugün Don ve Kuban arasında Astrahan havalisinde yayılan Nogayların taşıdıkları ad, Cengiz Han’ın torunlarından Berke Han’ın başkumandanı olan Nogay Han’ın kurduğu birlik etrafında toplanan Türklere verilmişti. Nogayların tarihî olarak yayıldıkları yer- ler Kuma ve Terek ırmakları arasında Nogay bozkırında; Çeçen, İnguş ve Karaçay-Mal- karlı özerk bölgelerinde; İdil Irmağı, Aral Gölü ve Seyhun’a kadar olan geniş sahada; Dağıstan’da; Astarhan’da ve umumiyetle Hazar bozkırında idi. Berke Han ve onun kumandanı Nogay’ın 1265’te Müslüman olmasıyla, Nogayların İslâm’a girdikleri kabûl edilebilir. Doğru cevap c'dir.

Türkiye sınırına 15 kilometre uzaklıkta, Posof Çayı’nın iki yakasında yer alan Ahıska, çok eski bir Türk yurdudur. Ahıska Türkleri Hazarların, sonraki Oğuzların ve Kıpçakların doğ- rudan bakiyeleridir. Moğol istilası devrinde Abaka Han’ın desteğini alarak Gürcistan’da hükümet kuran Atabeylik âilesi Ahıska topraklarında hükmetmiştir. Doğru cevap d'dir.

1989 yılının Nisan ayında Özbekistan’ın Fergana bölge- sindeki Ahıskalılar, burada çıkan ve büyüyen bir sokak kavgası neticesinde bu kez Türk kardeşleri Özbekler tarafından öldürüldüler. Bunun üzerine kısa bir sürede her şeylerini toparlayıp başka yer aramak zorunda kaldılar ve Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan gibi yerlere göçtüler. Doğru cevap e'dir.

Rusların Sibirya’yı keşfettiği XVI. yüzyıl, dünyada her yönüyle sömürgecilik faaliyetlerinin başladığı bir devirdir.

Bölgedeki Tatarlardan ilk grup olan Tobol-İrtiş Tatarları kendi içinde Tümen, Tobol,
Saz yöresi, Tevriz ve Tara Tatarları olarak beşe ayrılmakta ve Sibirya Tatarlarının en kalabalık grubunu meydana getirmektedirler.

İrtiş Irmağı kıyıları ve Altay Dağları arasında yayılan Kimekler
veya Yemekler VIII. yüzyıldan X. yüzyıla kadar müstakil bir güç oldular. Daha sonra ise Kıpçak hâkimiyetine girdiler.

Araştırmacılar Sibirya Tatarlarının etnik esasını Kimek-Kıpçak kabilelerinin teşkil ettiğini ve IX.-XI. yüzyıllarda Gök-Türk ve Uygur kağanlıklarının yıkılmasından sonra Sibirya Tatarlarının ortaya çıktığını belirtmektedirler.

Saha coğrafyasında Saha etnik oluşumunun ilk merhalesinde İskitler yer almaktadır.

Rusların bölgeye gelişleri XVII. yüzyılın başlarında gerçekleşti. O zamanki Saha toprakları ilk kez üstün donanımlı Rus işgal kuvvetleri karşısında başarısız olarak 1632’de Rus Çarlığı’na bağlandı. XVII. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra Rus işgali altına giren Saha Türkleri ayaklansalar da Ruslar tarafından şiddetle bastırıldılar ve büyük kayıplar verdiler.

Komünist yönetimi tanımayan milliyetçiler kendi komitelerini kurdular. Bunun üzerine harekete geçen Rus ordusu 1919 yılında Yakut Şehri’ni ele geçirerek pek çok milliyetçiyi idam etti veya sürgüne gönderdi. 27 Nisan 1922 yılında Yakut Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti ilan edildi.

Hakasya’nın en meşhur abidelerinden biri İskit Hükümdarı’na âit olan Salbık
Kurgan’dır. Yine bölgenin Türklerin anayurtlarından biri olduğuna dâir en önemli ispat Tagar Kültürü’ne âit olduğu söylenen Boyar Kaya Resimleri’dir.

Sibirya’daki Türk halklarından Şorlar, Batı Sibirya’nın güneyinde, yoğunlukla Kemerovo
bölgesindeki Taşdagul, Novokuznetsk, Mejduçerensk, Miskovsk, Osinokovsk havalisinde
yaşamaktadırlar.

Kırım Hanlığı, Osmanlı Devleti ile Rus Çarlığı arasında 1774 yılında imzalanan Küçük
Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı toprağı olmaktan çıktı. Ruslar 1783’te bütün Kırım’ı ilhak ederek hanlığı ortadan kaldırdılar.