ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

Özbek Hanlıkları arasında yer alan Buhara Hanlığında sırasıyla Ebu’l-Hayrlılar (1500-1598), Astrahaniler (1599-1756) ve Mangıtlar (1756-1920) işbaşına gelmiştir. Doğru cevap B'dir.

A, B, C, D seçeneklerinde yer alan olaylar Hokand Hanlığı'nın gerileme ve çöküş döneminde yaşanan gelişmelerdir. Alim Han ise, hanlığın yükseliş döneminde hüküm sürmüş, şeriata bağlı biri olarak söz edilse de, şeriatı uygulama iddiasıyla yaptıkları zulüm olarak algılanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Buhara Hanlığı’nın esas unsurunu oluşturan Özbek ulusu, Altın Orda Hanlığı hükümdarlarından Özbek Han (1313-1341) döneminde ortaya çıkmış, ancak bir siyasi yapı (il) halini ancak Ebu’l-Hayr Han (1428-1468) zamanında almıştır.  Doğru cevap A'dır.

II. Abdullah, 1561 yılında babası İskender’i Buhara’da tahta çıkarmasına rağmen, gerçek yönetici kendisi olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Astrahanîler Hanedanı Dönemi 1599-1756 tarihleri arasındadır. Doğru cevap C'dir.

Mangıtlar Hanedanı Dönemi 1756-1920 arasında 164 yıl sürmüştür. Doğru cevap D'dir.

Türkistan Hanlıkları içinde Özbeklerin kurduğu ikinci devlet olan Hive Hanlığı Harezm’de ortaya çıkmıştır. Harezm, Aral Gölü’nün hemen güneyinde, Amu-Derya (Ceyhun, Oxus) Nehri’nin aşağı mecrası boyunca uzanan bölgenin adıdır. Doğru cevap A'dır.

Nadir Şah 1747 yılında öldürülmüştür. Doğru cevap B'dir.

2015 yılında kuruluşunun 550. yılı kutlamaları yapılan Kazak Hanlığı, Doğu Deşt-I Kıpçak’ta hüküm sürmüştür. 15. yüzyılın başından itibaren Altın Orda Hanlığı’nın zayıflaması ile birlikte Doğu Deşt-i Kıpçak’ta yeni gruplar ortaya çıkmıştır. Bu anlamda birliğini ilk tamamlayanlar Mangıtlar (Nogaylar) olmuşlar ve Hazar Denizi’nin kuzeyinde Volga (İdil) ile Ural (Yayık) Nehirleri arasında hayat sürmeye başlamışlardır. Nogayların doğusunda ise Şiban Ulusu yaşamakta ve artık bir müddetten beri onlar Özbekler olarak anılmaktaydı.

Hanlıklarda savaş neticesinde elde edilen ganimet en önemli gelir kaynağıydı. Ancak bunun yanı sıra havyan yetiştiriciliği, tarım ve zanaat diğer geçim kaynakları olarak önemliydi.

1473 yılında Kazakların yeni hanı, Giray’ın oğlu Burunduk olmuş ve 1511 yılına kadar tahtta kalmıştır. Onun döneminde Kazak Hanlığı, Deşt-i Kıpçak’ın doğu ile merkezi bölgelerine tam anlamıyla hakim olarak kuruluş sürecini tamamlamıştır. Doğru cevap C.

Topraklarının Ruslar tarafından işgali, özgürlüklerine düşkün olan Kazaklar tarafından hemen kabullenilmemiş, başta Sırım Batur (1783-1797), Colaman Tilenci (1822- 1824) İsatay Tayman (1836-38) ve Kenasarı Kasım’ın (1837-1846) liderliğinde olmak üzere pek çok isyan hareketi gerçekleşmiştir. 1733-1771 yılları arasında hanlık makamını üstlenen Ebu’l-Mambat ile 1771-1781 yılları arasında han olan Abilay dönemlerinde Orta Orda, Rus egemenliğini kabul etmişlerdir. Doğru cevap D.

Türkistan Hanlıkları içinde Özbeklerin kurduğu ikinci devlet olan Hive Hanlığı Harezm’de ortaya çıkmıştır. Doğru cevap B.

Astrahaniler ve Mangıtlar Buhara Hanlığı döneminde hüküm sürmüştür. Hive Hanlığı zamanında 1804-1920 yılları arasında hüküm sürmüş hanedanlık Kongratlardır. Doğru cevap A.

16. yüzyılın başından itibaren Türkistan sahasında birbiri ardı sıra kurulan hanlıklar Osmanlı Devleti’ne karşı her zaman hürmetkar olmuş ve iyi ilişkiler kurmuştur. Bununla birlikte, 16. ve 17. yüzyıllarda Şii Safevî Devleti, müteakiben de Rusya’nın varlığı Osmanlı
Devleti ile Türkistan Hanlıkları arasındaki ilişkilerin gelişiminde temel rol oynamıştır. İkili ilişkilerde bir diğer önemli husus ise hac meselesi olmuştur. Türkistanlı hacılar için Mekke ve Medine’ye gitmeden İstanbul’u ziyaret etmek bir genel kabul halini almıştır. Ek olarak Türkistan Hanlıklarının hükümdarları diğer hanlıklara üstünlük sağlamak ve Rusya ile Çin ilerleyişini durdurmak adına zaman zaman Osmanlı Devleti’nden askerî uzman ve silah talebinde bulunmuş, Buhara Hanlığı hükümdarı Emîr Haydar örneğinde olduğu gibi de medreselerde okutulacak kitap kalmaması gerekçe gösterilerek Osmanlı sultanından kitap talebinde bulunulmuştur. Osmanlı Devleti, hanlıkları fethetme gibi bir politika izlememiştir. Doğru cevap C'dir.

Kukla han üzerinden kabile beylerinin yönetimi üstlenme girişimi kaynaklarda hanbazi (han oyunculuğu) olarak nitelendirilmiştir. Doğru cevap B.

Türkistan hanlıklarında din adamlarının siyasetteki etkisi fazladır ve güçlü bir eyalet bürokrasisi olduğu için bu iki ifade yanlıştır. Hanlıklarda en üst düzey yönetici handır ve hanlıklar kalabalık bir bürokrasi ağı ile yönetilmiştir. Doğru cevap B.

Ebu’l-Hayrlılar, Astrahaniler ve Mangıtlar Buhara Hanlığı Döneminde hüküm sürmüştür. Bunlardan Ebu’l-Hayrlılar 1500-1598 yılları arasında iş başına geçmişlerdir. Doğru cevap A.