ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

452 yılında Attila’nın ölümünden sonra Hun Devleti çözülmeye başladı. Hun tahtına büyük oğlu İlek çıktı ise de hâkimiyeti çok kısa sürdü. İktidarı sırasında zayıflamaya başlayan merkezi gücü ayakta tutmaya ve ayrılmaya çalışan kavimlerin hareketini durdurmaya çalıştı. İsyan eden Gepid Kralı Ardarik’e karşı mücadele etti. Hun Devleti’nin parçalanma aşamasında hayati önemi bulunan ve bugünkü Macaristan’da olduğu tahmin edilen Nedao (Neato) Nehri civarındaki savaşta ordusu Gepidler karşısında mağlup oldu, kendisi de savaş meydanında aldığı yaralar neticesinde öldü. Doğru cevap A’dır.

791 yılında Frank Kralı Şarlman, Avarlar üzerine tertiplediği seferde Tuna ile Raab suyunun birleştiği yere kadar ilerledi. 796’da ise oğlu Pepin, Orta Macaristan’daki Avar başkentini ele geçirerek Avar Devleti’ne son verdi. Artık hızla tarihten silinmeye başlayan Avarların başında, 805 yılında Hıristiyan olmuş Teodor adlı bir hükümdar görülmektedir. Bu son Avarlar Teodor’un önderliğinde Carnantum ile Sabaria arasına yerleşerek tarihten silindiler. 795 yılında Aix-la Chapelle’de vaftiz olan Tudun unvanlı bir Avar Başbuğu idaresinde 799 yılında Frank hâkimiyetine karşı başkaldırmışlar, fakat sonuç elde edememişlerdir. Onun arkasından yeni bir Avar Başbuğu Zodan da isyan etmiş ise de, başarılı olamayınca 803’te teslim olmuştur. Neticede 791’den itibaren 15 yıl aralıksız devam eden ve amansız bir din muharebesi yapan Frankların hücumları sonunda 805 yılında tamamen ortadan kalktı. Doğru cevap D’dir.

Sabarlar, Hazar denizinin kuzeyi ve Yayık-İtil havzasında yarım asır kaldıktan sonra 503 yılında Doğu Avrupa’ya doğru kayarak bir kısım Bulgar gruplarını idarelerine aldılar. 515 sonlarında İtil - Don nehirleri arasında ve Kafkasların kuzeyindeki Kuban Irmağı boyunda yerleşen kalabalık Sabar kitlesi, Bizans ve Sasani devletleriyle doğrudan doğruya temas kurdular. Bu durum Sabarların Doğu Avrupa tarihinde mühim rol oynamalarına ve öne çıkmalarına yol açtı. Bu esnada Sabarlar, sınırdaş oldukları Sasaniler ile Bizanslılar arasında devam eden savaşlarda Sasaniler safında yer aldılar. Meşhur hükümdarları Balak idaresinde Bizanslıları mağlup ederek, Ermenistan bölgesine akınlar yaptılar. Akabinde Anadolu’ya girerek Kayseri, Ankara, Konya dolaylarına kadar ilerlediler. Bu münasebetle Sabarların sahip oldukları büyük savaş gücü ve bilhassa Sasanilerin ve Bizanslıların bilmediği yüksek harp tekniği Bizans’ta hayret uyandırmıştır. Doğru cevap D’dir.

Abbâsiler döneminde Müslüman-Hazar mücadeleleri eski hızını kaybetmiştir. Ancak 762/763 yılında Hazarlar Derbend’den çıkarak Azerbaycan’a ve İslâm yurtlarına saldırmış, pek çok insanı öldürmüşlerdir. Bu arada Hazar askerî gücünü çok iyi anlayan Abbâsi Halifesi El-Mansûr Hazarlarla barış içerisinde yaşamak için büyük bir gayret sarf etmiştir. Hazarlar ile Müslümanlar arasındaki son savaş Halife Hârûn Reşid zamanında vuku bulmuştur. Bu hadiseden sonra temelde Güney Kafkaslara hâkim olmak için yapılan Müslüman-Hazar mücadeleleri de son bulmuştur. Hazar-Müslüman savaşları İslamiyet’in Kafkaslarda yayılmasını durdururken, Bizans’ın Kafkaslar üzerindeki hâkimiyetinin devam etmesini sağlamıştır. Doğru cevap A’dır.

VII. Yüzyılın ilk yarısında Karadeniz ve Kuzey Kafkasya arasında dağınık halde yaşayan ve bir kısmı sınırları Karadeniz’e dayanan Göktürklere; bir kısmı ise Pannonia merkezli devlet kuran, hâkimiyetlerini Kafkaslara kadar genişleten Avarlara tâbii yaşayan Bulgarları istiklal mücadelesi için bir araya getirdi. Mücadeleler sonucunda Kubrat, Azak Nehri’nin kuzeyindeki saha merkezli olmak üzere Dnyeper bölgesinde Büyük (Magna) Bulgar Devleti’ni kurdu ve yeni devletin ilk Hanı oldu. Kısa sürede sınırlarını doğuda Don boylarına, batıda ise Bug Nehri’ne kadar genişletti. Doğru cevap B’dir.

985 senesinde Rus Kiev Knezliği Bulgar topraklarını işgal ettiyse de, bir süre sonra geri çekildi. Daha sonra Bulgarlar ve Ruslar arasında münasebetler gelişti ve 1006 senesinde, iki devlet arasında bir ticaret anlaşması yapıldı. Fakat XI. asrın sonlarına doğru, kuzeydeki kürk ticareti yüzünden, iki devlet arasında bitmeyen savaşlar başladı. Bu savaşlar XII. yüzyıla, Moğolların ortaya çıkışına kadar sürdü. Doğru cevap D’dir.

Ogurlardan asırlarca sonra batıya gelen Oğuzların bir diğer kolu Uzlar, Rus yıllıklarında Tork, Torki, nadiren Torkmen (Türkmen); Bizans kaynaklarında ise Uz diye zikredilmişlerdir. Uzların tarihi gelişimi Peçenekler ve Kuman-Kıpçaklar ile büyük ölçüde irtibatlı seyretmiştir. Türkistan bölgesinde ana Oğuz grubundan ayrılmaları I. Göktürk Devleti’nin yıkılış süreci ile alakalı olmuştur. Nitekim Oğuzlar tabi oldukları Batı Göktürk Devleti’nin 657 yılında sona ermesinin akabinde Yedi Su’da kurulan Türgişlere bağlanmışlardır. Fakat 760’lı yıllarda Yedi Su, Talas ve Chou bölgelerine Karlukların hâkim olmaları ve Karluklar ile Kimekler arasındaki mücadeleler üzerine zor durumda kalan Uzlar yerlerini terk etmek mecburiyetinde kalmışlar ve 860-870 yılları arasında İtil ötesindeki Peçenekleri yurtlarından kovarak buraları ele geçirmişlerdir. Doğru cevap D’dir.

Doğu Avrupa-Batı Sibirya bozkır bölgelerinin tamamını teşkil eden Kuman-Kıpçak sahası o zamandan itibaren İslam kaynaklarında “Deşt-i Kıpçak” (Kıpçak-Bozkın) adını almış, Batı kaynaklarında “Comania” (Komanya) diye anılmıştır. D. Rassovsky’ye göre; Rus, Bulgar, Alan, Burtas, Hazar ve Ulahların Kuman tabiiyetinde yaşadıkları bu devirde Kuman-Kıpçak ülkesi 5 kısım halinde idi: Orta Asya, Yayık-İtil, Don-Donetz, Aşağı Dnyeper, Tuna. Buralarda Kuman-Kıpçaklar, her biri kendi başbuğlarının idaresinde olmak üzere ayrı bölükler olarak yaşıyorlardı. Doğru cevap C’dir.

Attila döneminde elde edilen başarılar arasında C seçeneğinde yer alan bilgi söylenemez.

Attila'nın II. Balkan Seferi'ne çıkma kararı almasını kolaylaştıran şartlar arasında D şıkkında yer alan bilgi sayılamaz.