ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

Margus Piskoposu Hun hudutlarına girerek, Hunlarca çok kutsal olan mezarları soyduğundan 440 sonbaharında harekete geçti. Attila’nın komutasındaki Hun ordusu Viminacium (Bugünkü Kostolaç), ardından Margus’u ele geçirdi. Hunlara artık Trakya ve İstanbul’un yolu açılmış oldu. Attila, Balkanlara doğru ilerlemeye başladı (441).

Hunlardan sonra Avrupa’yı sarsan, Frank ve Bizans imparatorlukları arasında, Hun mirası ve birikimi üzerine güçlü bir devlet kuran Avarlar, temelde Uar-Hun adlı iki boydan oluşan bir Türk grubu idi.

Doğu’da İstanbul önlerinden Batıda Germen ve Frank diyarlarına kadar akınlar yapan, geniş bir sahaya hükmeden Avarların askeri ve sanat açısından bu bölgede büyük tesir yapması tabii bir hadisedir. Üzengiyi Avrupa’ya getiren Avarlar sayesinde Doğu Avrupa’nın etnik yapısı değişmiş, Longabardlar İtalya’ya göç etmişler, Slavlar ise Avarlar tarafından kuzeyden getirilerek Vistül, Tuna ve Bohemya havalisine yerleştirilmişlerdir. Avarlar tarafından sistemli bir şekilde göç ettirilmeleri neticesinde, bugünkü Hırvatistan, Sırbistan, Çekya, Slovakya ve Polonya’nın etnik yönden temeli atılmıştır.

Devletler arası arenada gücünü göstermeye ve mühim rol oynamaya başlayan Hazarlar, tâbi oldukları I. Göktürk Devletinin 582 yılında Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılarak parçalanma sürecine girmesiyle daha müstakil hareket etmeye başlamışlardır. 630 senesinde devletin yıkılması sonucunda da Hazar Devleti tam bağımsız hale gelmiştir.

Hazar ülkesi iki asır Kıpçakların hâkimiyetinde kaldıktan sonra 1229 yılında Moğollar tarafından istila edilmiştir.

İslam ordularını durdurduktan sonra İmparator IV. Konstantinos (668-685) 680 yılında donanmayı Tuna deltasına gönderdi ve topladığı kara ordusuyla birlikte Oglos bölgesine Bulgarlara karşı harekete geçti. Dobruca’yı muhafaza gayesiyle Çernova ile Köstence arasında istihkâmları faaliyete geçiren Asparuh, kuvvetleriyle, IV Konstantinos’un ordusunu durdurmak gayesiyle Basarabya’daki müstahkem yurtlarına çekildi. Böylece Bizans ordusu Tuna bataklıkları arasında hareketsiz kaldı. Akabinde Bulgarların saldırısına uğrayan Bizans ordusu pek çok zayiat vererek kaçmaya başladı. Bu başarı neticesinde Asparuh Tuna’yı geçerek korumasız bir vaziyette bulunan Moesia’yı ve Odessa (Varna) yakınlarına kadar Dobruca bölgesini işgal etti. Bunun üzerine İmparator IV Konstantinos, Asparuh ile on yıllık barış anlaşması imzalamak ve ona yıllık vergi ödemek mecburiyetinde kaldı (681). Bu antlaşma ile Bizans İmparatorluğu kendi toprakları üzerinde kurulan Bulgar Devleti’ni resmen tanımış oldu.

Başkenti Bulgar şehri olan ve İtil, Kama nehirlerinin birleştiği alanda kurulan İtil Bulgar Devleti, VII-XV. yüzyıllar arasında varlığını koruyabilmiştir.

İlteber Almış’ın,  İtil Bulgarlar Devleti'nin başına geçtikten sonra gördüğü bir rüya üzerine İslâmiyet’i kabul etmesiyle İtil Bulgar Devleti’nin resmî dini İslâmiyet olmuştur.

Kıpçakların konuştuğu lehçe Türkçe içerisinde oldukça önemli bir yer işgal etmiştir. Bunların yanında, 1303 senesinde İtalya tüccar ve misyoner birisince Kırım’da kaleme alınan, içerisinde iki bin beş yüz Kuman-Kıpçakça kelime ile İncil’den tercümeler ve Katolik ilahiler bulunan Latince, Farsça, Kuman-Kıpçakça sözlük Codex Cumanicus, onlardan kalan eşsiz hatıra olmuştur.

Hunların Avrupa önlerinde ilk kez görülmeleri, Balamir döneminde gerçekleşmiştir.

Got komutanı Gainas'ı yenerek kafasını Bizans hükümdarına hediye olarak sunan Hun komutanı Uldız'dır.

Attila'nın tahta çıkmasından önceki Hun hükümdarı Bleda'dır.

Attila'nın I. Balkan Seferi, 441 yılında gerçekleşmiştir.

Avarların Bizans ile sınır oluşturmaları, 557 tarihinde gerçekleşmiştir.

557 yılında Sabarları mağlup ederek dağılmalarına neden olan Türk boyu, Avarlardır.

Hazar Devleti'nin bağımsız hale gelmesi, I. Gmktürk Devleti'nin yıkılması sonucu 630 tarihinde gerçekleşmiştir.

Hazarların diğer Türk boylarından farklı olarak seçtikleri din, Museviliktir.

Büyük Bulgar Devleti'nin kurucusu, Kubrat Han'dır.

Lebunium Savaşı'nda (1091) Peçeneklerin Bizans karşısında bozguna uğramasında etkin olan Türk boyu, Kıpçaklardır.

447 yılında Attila, emrindeki esas kuvvetlerle güneye doğru ilerleyerek Sofya, Filibe’yi zapt ederek Edirne’yi kuşattı. Silistre, Preslav’ı ele geçirdikten sonra, İstanbul istikametine yöneldi. Lüleburgaz, Gelibolu ve Akbas Limanı şehirlerini de fethetti. Artık Hun tehlikesi başkent İstanbul’u tehdit etmeye başladı. Doğu Roma, Hunların başarıları karşısında tamamen ümitsizliğe düştü. İmparator II. Theodosius, Attila’dan barışı adeta dilenmek mecburiyetinde kaldı. Büyükçekmece’de ordugâh kuran Hunlar ve Doğu Romalılar arasında barış görüşmeleri yapıldı. 447’de tarihte Anatolius Barışı diye bilinen ve ağır şartlar taşıyan antlaşma imzalandı. Buna göre Doğu Roma, 6 bin libre harp tazminatı ve yıllık 2100 libre vergi ödemeyi kabul etti. Attila devrinde Doğu Roma’ya karşı gerçekleştirilen iki Balkan seferi neticesinde, Tuna boyundaki Doğu Roma savunma mekanizması çöktü. Doğru cevap D’dir.