ORHON TÜRKÇESİ

"Çıg(a)ń bod(u)n(u)g b(a)y kıl͡tım az bod(u)n(u)g üküş kıl͡t(ı)m (a)zu bu s(a)b(ı)mda ig(i)d b(a)rgu" cümlesinin tam ve doğru karşılığı "Yoksul halkı zengin yaptım, az halkı çoğalttım. Acaba bu sözümde yalan var mı?"dır. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

"türü͡k k(a)g(a)n ötü͡k(e)n yış ol(u)rs(a)r ilte buŋ yo͡k ilg(e)rü ş(a)ntu͡ ŋ y(a)zıka t(e)gi sül(e)d(i)m t(a)luyka kiç(i)g t(e)gm(e)d(i)m" cümlesinin tam karlışığı "Türk Kağanı Ötüken yaylasında oturursa ülkede sıkıntı olmaz. Doğuda Şantun ovasına kadar asker sevk ettim, denize pek az kala durdum"dur. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

"yır(ı)g(a)ru y(i)r b(a)y(ı)rk͡uu yiriŋe t(e)gi sül(e)d(i)m bunça yirke t(e)gi yor( ͡ ı)td(ı)m ötü͡k(e)n yışda yig idi yo͡k (e)rm(i)ş" cümlesinin tam karşılığı "Kuzeyde Yir Bayırku yerine (ülkesine) kadar asker sevk ettim. Bunca yere kadar sefer ettim (ordu yürüttüm), Ötüken yaylasından daha iyisi hiç yok imiştir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

"(a)ltun küm(ü)ş işg(i)ti k͡uut(a)y buŋs(u)z (a)nça birür t(a)bg(a)ç bod(u)n s(a)bı süçig (a)gısi yimşak (e)rm(i)ş süçig s(a)b(ı)n y(i)mş(ak) (a)gın (a)r(ı)p ır(a)k bod(u)n(u)g ança y(a)gutir ͡(e)rm(i)ş" cümlesinin tam karşılğı "Altın, gümüş, ipekli kumaşı sıkıntısız öylece verir. Çin halkının sözü tatlı, ipekli kumaşları yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipekli kumaşla aldatıp uzak(ta bulunan) halkı öylece yaklaştırır imiş"tir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

İni(y) C şeçeneğinde geçtiği gibi "kız kardeş" değil "erkek kardeş" dermektir. Bu nedenle de aradığımız yanlış C seçeneğindedir.

D şıkkında geçen -gil eki "2. çoğul kişi emir kipi" değil "2. tekil kişi emir kipi"dir. 2. çoğul kişi emir kipi Orhun Türkçesinde "-Ing" şeklindedir. Kişilere göre emir çekimleri kitabımızın 117. sayfasında verilmiştir. Doğru cevap D şıkkıdır.

C şıkkında bulun bir(i) "kuzey" değil "güney" anlamına gelmektedir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

D şıkkındaki +a "fiilden fiil yapım eki" değil "isimden fiil yapım eki"dir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

C şıkkında geçen –(ı)g eki "isimden isim yapım eki" değil "fiilden isim yapım eki"dir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

"ödke" sözcüğündeki +ke eki yönelme durum ekidir. bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Edgüti sözcüğündeki -gü ve -ti ekleri isimden isim yapım ekleridir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Söz anlamına gelen "sab" kelimesi araç durum eki olan +(ı)n ekiyle birleşmiştir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Yürütmek anlamına gelen "yorıt" sözcüğündeki -t eki ettirgenlik ekidir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Yanılmak anlamına genel "yaŋ" sözcüğüne edilgenlik eki olan -(ı)l ve zarf-fiil eki olan -sar getirilmiştir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Almak anlamına gelen -al sözcüğüne olumsuz zarf-fiil eki olan -matın eklenmiştir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

teŋride bol- “gökyüzünde yaratılmak” +de [bulunma-çıkma durumu eki] –mış [geçmiş zaman sıfat-fiil eki]. Bu çözümlemeden de görüleceği üzere doğru cevap B şıkkıdır.

tug- “doğmak” –sık [gelecek zaman sıfat-fiil eki] +ka [yönelme durumu eki]

bat- “batmak” –sık [gelecek zaman sıfat-fiil eki] +ıŋa < +ınga < +ınka +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +n+ [zamir n’si] +ka [yönelme durumu eki]

Bu çözümlemelerden yola çıkarsak doğru cevabın C şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

olur- “oturmak” –sar [zarf-fiil eki veya 3. tekil şahıs şart eki]

il “memleket, ülke” +te [bulunma-çıkma durumu eki]

Sözcük çözümlemelerinden de anlaşılacağı üzere doğru cevap B şıkkıdır.

kapıg “kapı” (temir kapıg “Demir Kapı”) < kapa- “kapamak, örtmek” –g [fiilden isim yapım eki- ikinci hecede ünlü daralması ile > kapıg] +ka [yönelme durum eki]

Bu çözümlemeden de anlaşılacağı üzere doğru cevap C şıkkıdır.

sab “söz” +(ı)n [araç durumu eki]

süçig “tatlı” < süt “süt” +sig [isimden isim –sıfat- yapım eki. Sözcük kökünün son sesi /t/ ile ek başı /s/ seslerinin kaynaşmasından dolayı hece başı ünsüzü /ç/’dir]

Bu çözümlemelerden yola çıkarak doğru cevabın B şıkkı olduğu anlaşılacaktır.