ORHON TÜRKÇESİ

Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır. 

+ yolı ve + kata katlama sayıları eklerinden, +n , +nti ve +nç sıra sayı eklerindendir. 

Doğru yanıt A'dır.

Orhun Türkçesinde +A, +DXn, +gArU, +rA, +rU, +DA  eklerini almış sözcükler yer zarfı olarak kullanılır.

Amtı zaman zarfı, ança tarz zarfı, neŋ ve üküş miktar zarfı iken üze yer zarfıdır. Doğru yanıt C'dir. 

Ünitede verilen bilgiye baktığımızda doğru yanıtın D seçeneğinde verildiğini görürüz: "Orhun Türkçesinde +DI ekini almış edgüti  ‘iyice’, katıgdı  ‘iyice, sıkıca’, yegdi  ‘daha iyi’ gibi sözcükler tarz zarfı  olarak kullanılmıştır."

Birle ve tapa yalın durumuyla kullanılan sontakılardan, kisre ve ötrü bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılardan, tegi ise yönelme durumuyla kullanılan sontakılardandır. Doğru yanıt E'dir.

Orhun Türkçesinde bağlaç olarak azu  ‘veya, yoksa, yahut’, takı  ‘ve, dahi’, ulayu  ‘ve’, yeme  ‘ve, dahi, … da’, yan cümle bağlacı  olarak tiyin  ‘diye, için’ ve tip  ‘diye’ sözleri kullanılır. Doğru yanıt A'dır.

erinç çoğunlukla -dI ekli değil, -mIş ekli geçmiş zamanla kullanılır. Doğru yanıt E'dir.

ög+ler+im KT K9 “(üvey) annelerim” (+lAr çokluk eki)
er+en BK G1 “adamlar” (+An çokluk eki)
Bu kelimelerin ortak özelliği, her ikisinin de çokluk eki almış olmalarıdır.

kagan at+ıg bunta birtimiz “kağan adını burada verdik”
seb-dük+üm+in yiyür men “sevdiğimi yiyorum”
Bu kelimelerin ortak özelliği; ilkinin +(X)g, ikincisinin ise +(I)n şeklinde belirtme durumu eki almış olmalarıdır.

yer+gerü (yere) ve sub+ı+ŋaru kelimelerinin ortak özelliği, her ikisinin de yön gösterme eki almış olmalarıdır.

Köktürkçede “üç otuz” şeklinde ifade edilen sayı “23”tür.
sayı sözü + onluk hane : Sayı sözü 3’tür.
Sayı ifadesi 20’yi aştığı için 3. onluk haneye geçilmiştir ve kalıptaki onluk hane yerine 30 yazılmıştır. 
T.T. yirmi üç = Orh. T. üç otuz

Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır.
üçegün (< üç+egün) kabışıp sülelim “(biz) üçümüz birleşip ordu sevk edelim”

üze kök teŋri asra yagız yer kılındukta “yukarıda mavi gök, aşağıda kara toprak yaratıldığında …” (üze: yer zarfı)
ańıg yablak ol “kötü felakettir”
bir yılka tört yolı süŋüşdüm “bir yılda dört kez savaştım”
üç kata tegzinti “üç kez dolandı”
oglın yutuzın yılkısın barımın anta altım “çocuklarını, kadınlarını, at sürülerini (ve) mallarını orada aldım”

tört buluŋ kop yagı ermiş: dört taraf hep düşman imiş (miktar zarfı)
katıgdı tıŋla (tarz zarfı)
ol yıl küzün ilgerü yorıdım: o yıl güzün doğuya doğru yürüdüm (zaman zarfı)
bunça kazganıp: bu kadar kazanıp (miktar zarfı)
altun kümüş kergeksiz kelürti: altın (ve) gümüş, gereğinden çok getirdi (miktar zarfı)

“eki otuz yaşıma tabgaç tapa süledim” = yirmi iki yaşımda Çin’e doğru sefer ettim

“özüm ök kagan kışdım” [(onu) ben kendim kağan yaptım] ifadesindeki “ök” kelimesi pekiştirme edatıdır.

Bir tümen “10.000” Orhun yazıtlarında 30’dan sonraki sayılar artukı "fazlası, artı" sözcüğü getirilerek de yapılmıştır. 15000 = bir tümen artukı biş biŋ

Orhon Türkçesinde çokluk (topluluk) ekleri bulunmaktadır. Bunlardan birisi de "+(X)t" ekidir.
A seçeneğindeki Yılpagut sözcüğü "Yılpagu+t" şeklinde çekimlenmiş ve "alpler, yiğitler" anlamı kazanmıştır.

C seçeneğindeki "kunçuy" sözcüğü 2. çoğul iyelik eki ile "kunçuy+uŋuz" şeklini almıştır ve "prensesiniz" anlamı taşır.

Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lI eki ile bağlanır. Bu ek, her iki isme ulanır, ancak durum ekleri ikinci isim üzerine eklenir.

Bulunma-Çıkma durumu "+dA (r, l, n harflerinden sonra +tA)" eki ile sağlanır.
A seçeneğindeki; köz+de, köŋülte 
C seçeneğindeki; kagan+ta
D seçeneğindeki; eb+de
E seçeneğindeki; il+te
bu bulunma çıkma durumunu sağlayan eklere örnektir.
B seçeneğinde ise "eb+gerü" sözcüğünde yön gösterme ekine örnek görülmektedir.