ORHON TÜRKÇESİ

+dem: Çok az örnekte yer alır. er+dem ‘erdem, yiğitlik, cesaret’ (Küli Çor B4) < er ‘erkek’ (BK D11), +dXn: Yön zarfları yapan sözcükler türetir., +gaç: Küçültme eki. ı+gaç ‘ağaç’ (T 25) < ı ‘orman’ (T 4), +daş: Kan bağı olan kişileri belirtmek için kullanılan sözcükler türetir. Ka+daş ‘kardeş, yakın akraba’ (Uyuk-Turan 1) < *ka ‘akraba, aile’ , +kIńA: Küçültme isimleri yapar. az+kıńa ‘azıcık, pek az’ (KT D34, T9) < az ‘az’ (KT G10)

+Il: Renk adları yapar. yaş+ıl ‘yeşil’ (KT D17, BK D15) < yaş ‘yaş, taze, yeşil ot’ (Irk Bitig 18, 54) +lXg: ‘sahip, sahip olan’ anlamında sıfatlar yapar. el+lig ‘devletli, devlet sahibi’ (BK D24) < el ‘devlet; memleket’ (KT D4), +lXk: Soyut adlar yapar. eşi+lik ‘eş olmaya layık, hanım olası’ (KT D24) < eşi ‘hanım, soylu kadın’, +sXz: Yokluk sıfatları türetir..buŋ+suz ‘bunsuz, dertsiz, tasasız’ (BK K12) < buŋ ‘dert, sıkıntı, sıkıntı’ (KT G3), +DI: Zarflar türetir. katıg+tı ‘sıkıca’ (Irk Bitig 33), katıg+dı (KT G2) < katıg ‘katı, sıkı’

+lA-: Sık kullanılan isimden fiil türetme ekidir. sü+le- ‘ordu sevk etmek’ (BK D40) < sü ‘ordu, asker’ (KT K5), +(I)k-: Geçişsiz fiiller türetir. tag+ık- ‘dağa çıkmak’ (KT D12) < tag ‘dağ’ (BK G7), +I-: Genelde geçişsiz fiiller türetir. bit+i- ‘yazmak’ (KT G13) < Çince pi ‘yazı fırçası’ < piet ‘fırça’, +gAr-: Geçişli fiiller türetir. iç+ger- ‘bağımlı kılmak, tabi kılmak’ (BK D25) < iç ‘iç’ (KT G14), +Ad-: Geçişsiz fiiller türetir. buŋ+ad- ‘bunalmak, sıkılmak’ (T 26) < buŋ ‘bun, sıkıntı, dert’ (KT G3)

yog+la- ‘yas tutmak’ (BK D5) < yog ‘cenaze töreni’ (BK G10), tıŋ+la- ‘dinlemek’ (Irk Bitig 58) < tıŋ ‘ses, nefes’, yarlı(g)+ka- ‘buyurmak, hükmetmek, (tanrı) lutfetmek’ (KT G9) <yarlıg ‘hüküm, buyruk’ < yarıl- ‘hüküm verilmek’ < yar- ‘hüküm vermek’, kü+k- ‘ünlü olmak’ (Küli Çor B4) < kü ‘ün, şöhret’ (KT D12), taş+ık- ‘dışarı çıkmak; baş kaldırmak, isyan etmek’ (KT K8) < taş‘dış’ (BK K14).

- -(X)g: Fiilin sonucunu bildiren adlar türetir: bil-ig ‘bilgi’ (KT G7) < bil- ‘bilmek’

İsimden İsim Yapım Ekleri +(X)ç: Ulandığı söze küçültme ve sevgi anlamı katar. içi+ç+im ‘ağabeyciğim’ (Uybat III 6) < eçi ~ içi ‘ağabey’ (BK D20), İsimden Fiil Yapım Ekleri +Ad-: Geçişsiz fiiller türetir. kul+ad- ‘kul olmak’ (KT D13) < kul ‘kul, köle’ (KT D21), +gAr-: Geçişli fiiller türetir. iç+ger- ‘bağımlı kılmak, tabi kılmak’ (BK D25) < iç ‘iç’ (KT G14) taş+gar- ‘dışarı çıkarmak’ (Moyun Çor D10) < taş ‘dış’ (KT G12), +I-: Genelde geçişsiz fiiller türetir. bit+i- ‘yazmak’ (KT G13) < Çince pi ‘yazı fırçası’ < piet ‘fırça’

-I: Kalıplaşmış zarf-fiil ekidir: kal-ı ‘artık, kalıntı’ (T 33) < kal- ‘kalmak’ (BK D14), -(X)g: Fiilin sonucunu bildiren adlar türetir: yayla-g ‘yaz geçirilecek yer’ (Irk Bitig 51) < yayla- ‘yazı geçirmek’, +sIrA-: Bir şeyden yoksun olmak anlamında fiiller türetir. kagan+sıra- ‘hakansız kalmak’ (KT D13) < kagan ‘kağan’ (KT G1), +sXz: Yokluk sıfatları türetir. san+sız ‘sayısız’ (BK G12) < san ‘sayı’, +lXg: ‘sahip, sahip olan’ anlamında sıfatlar yapar. baş+lıg ‘başı olan, gururlu, mağrur’ (BK D3) < baş ‘baş’ (KT D33)