ORHON TÜRKÇESİ

Ongin

II. Karabalgasun

Doğu Türkistan yazmalarının hacim bakımından en önemlisi olan Irk Bitig'i ilk yayımlayan W. Thomsen'dir.

Yenisey yazıtları, ilk olarak 1721 ve 1722 yıllarında Strahlenberg ve Messerschmidt tarafından Yenisey nehrinin yukarı mecrasında bulunur.

iç-çi

ık-kı

ok-ko / uk-ku

ök-kö / ük-kü

Gh. I. Constantin

Yazıtların batı yüzleri Çince'dir.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında millî gurur ve heyecan, canlı ve samimi bir biçimde dile getirilmiştir.

Köktürk yazıtları ile ilgili ilk yayınlar bu şekilde yapıldıktan sonra, Radloff ve Thomsen’in çalışmalarından yola çıkan Necip Asım (Yazıksız) Türkiye’de konuyla ilgili ilk çalışmayı yapmıştır (Orhun Abideleri, İstanbul H. 1340-41/M. 1924-1925).

"Köktürk alfabesinin Thomsen tarafından 1893’te çözülüp okunuşundan sonra yazıtların üzerine ilk yayını yapan
Radloff'tur.

Bilge Kağan yazıtının büyük bölümü Köl Tigin yazıtıyla aynıdır. Çok az bir kısım Köl Tigin’in ölümünden sonraki olaylar için ayrılmıştır. Talat Tekin’e göre bu kısımlar Bilge Kağan’ın oğlu Tenri Tigin’e aittir. Her iki yazıt da dört yüzlü tek parça taş olup kaplumbağa kaide üzerine oturtulmuştur. Yazıtların batı yüzleri Çincedir.

C şıkkı hariç, tüm şıklarda belirtilenlere Orhon alfabesinin özelliklerindenidr. Soruluş biçimine göre sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

ok; ay; eb; at; er, Köktürk yazısının tartışmasız beş resim işaretine sahiptir. Sadece A şıkkı bu bu beşli içereisinde yer almadığından sorunun soruluş biçimine göre doğru cevap A şıkkıdır.

Alman Türkolog A. von Gabain, Eski Türkçe alanında ilk ve temel gramer kitabı olan çalışmasını 1941 yılında yayımlamıştır (Alttürkische Grammatik,Leipzig 1941). Bu gramer kitabında Gabain, eski Türk-runik harfli metinlerin yanı sıra Eski Uygurca metinlerin gramerini de ortaya koymuştur. Bu eserin son kısmında Köl Tigin yazıtının metni de yayımlanmıştır. Günümüzde de Eski Türkçenin en önemli grameri olma özelliğini koruyan bu çalışma, Mehmet Akalın tarafından Türkiye Türkçesine çevrilmiş ve 1988 yılında yayımlanmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Orhun harfli metinlerin keşfi Türkoloji araştırmalarının seyrini değiştirmiştir, ancak bu keşif kolay olmamıştır. Yazıtların varlığından ilk olarak söz eden Çin yıllıklarıdır. Ayrıca 13. yüzyıl İlhanlı tarihçisi Alâüddin Atâ Melik Cüveynî, dünya tarihi ile ilgili Târîh-i Cihângüşâ adlı eserinde Türklere ait yazılı taşlarınvarlığından haber verir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Orhun Türkçesinde 3. tekil kişi emir çekimi -zUn ya da -çUn ekiyle yapılır. Buna göre doğru yanıt C şıkkıdır.

II. Köktürk Kağanı Bilge Kağan ve kardeşi Köl Tigin için dikilen yazıtlar ile İlteriş Kağan’dan itibaren devlet adamı olan Tonyukuk adına dikilen yazıtlar, Köktürk alfabesi ile yazılmış yazıtlar arasında en büyükleri olup en az tahribata uğrayanlardır. Bu yazıtlar I. Köktürk Kağanlığı’ndan başlayarak Köktürk devletinin öyküsünü aktarırlar. Başka bir deyişle o devletin siyasî ve kültür tarihini yansıtırlar. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yukarıdaki d1 k1, r2 n2 örneklerinde kelimeler okunuşlarına göre değil, yazıldıkları harflerle aktarılmıştır. Buna transliterasyon (=harf aktarımı) denir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Radloff ve Thomsen’in çalışmalarından yola çıkan Necip Asım (Yazıksız) Türkiye’de konuyla ilgili ilk çalışmayı yapmıştır (Orhun Abideleri, İstanbul H. 1340- 41/M. 1924-1925). Necip Asım’ın Arap harfli eski alfabeyle yayımlanmış çalışmasında, yazıtların yazıçevrimi ve çevirisi bulunmaktadır. ŞemseddinSami’nin konuyla ilgili yazıları dışında Türkiye’de yapılan ilk çalışma budur. Türkiyede harf devrimi 1928 yılına yapılmıştır (harf devriminin tarihi bu derin kitabında yoktur). Bu tarihten sonraki ilk çalışma, Türkiye’deki yazıtlar üzerinde yapılmış olan ikinci yayın, Hüseyin Namık Orkun’a ait (Eski Türk Yazıtları, I-IV, İstanbul 1936-1941) olduğundan doğru cevap E şıkkıdır.

Köktürk Yazıtları: II. Köktürk Kağanlığı (682-745) döneminde dikilmiş yazıtlardır. Doğru cevap C şıkkıdır.