ORHON TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 17

Soru kökünde verilen cümlenin Günümüz Türkçesindeki tam ve doğru karşılığı "Tanrı gibi gökte olmuş (yaratılmış) Türk Bilge Kağan, bu zamanda oturdum (tahta çıktım)"dır. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Soru kökünde verilen cümlenin tam ve doğru karşılığı "Türk Kağanı Ötüken yaylasında oturursa ülkede sıkıntı olmaz"dır. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Soru kökünde verilen cümlenin tam ve doğru karşılığı "Doğuda Şantun ovasına kadar asker sevk ettim, denize pek az kala durdum" şeklindedir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Soru kökündeki cümlenin günümüz Türkçesinde tam ve doğru karşılığı "Bunca yere kadar sefer ettim, Ötüken yaylasından daha iyisi hiç yok imiş" şeklindedir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Soru kökündeki cümlenin günümüz Türkçesindeki tam ve doğru karşılığı "Çin halkının sözü tatlı, ipekli kumaşları yumuşak imiş" şeklindedirç Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Soru kökündeki cümlenin günümüz Türkçesindeki tam ve doğru karşılığı "Bir kişi yanıldığında soyu-sopu halkının beşikteki çocuğuna kadar acımazmış" şeklindedir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Soru kökündeki cümlenin günümüz Türkçesindeki tam ve doğru karşılığı "Ötüken yaylasında oturursan ebedî ülke tutarak oturacaksın" şeklindedir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

* sab “söz” +ım [1. tekil kişi iyelik eki] +(ı)n [belirtme durumu eki]
* tüketi “tamamıyla” < tü- “tükenmek” [krş. tü-m, tü-men] –k [fiilden isim yapım eki] +e [isimden fiil yapım eki] –t “tüketmek” [fiilden fiil yapım eki, ettirgenlik eki] –i [kalıplaşmış zarf-fiil eki]
* eşid- “işitmek” –gil [2. tekil kişi emir eki]

Yukarıdaki bilgiler dahilinde bakıldığı zaman doğru cevap D şıkkıdır.

* edgüti “iyice” < ed “mal, mülk” +gü “iyi” [isimden isim -sıfat yapım eki] +ti [isimden isim -zarf- yapım ek]
* eşid- “işitmek” – Ø [2. tekil/çoğul kişi emir eki]
* katıgdı “sağlamca” < kat- “katmak, katılaştırmak” –(ı)g “katı” [fiilden isim yapım eki] +tı [isimden isim -zarf- yapım eki]
* tıŋla- “dinlemek” – Ø [2. tekil/çoğul kişi emir eki]

Yukarıdaki bilgiler dahilinde bakıldığı zaman doğru cevap E şıkkıdır.

tüz(ü)lt(ü)m:barış yaptım (ilişkileri düzelttim). Doğru yanıt A seçeneğidir.

͡ yok çıg(a)ń bod(u)n(u)g k͡ oop k͡ uubr(a)td(ı)m: yoksul fakir halkı hep derleyip topladım. Doğru yanıt B seçeneğidir.

teŋride bol- “gökyüzünde yaratılmak” +de [bulunma-çıkma durumu eki] –mış
[geçmiş zaman sıfat-fiil eki]

öd “zaman” + ke [yönelme durumu eki]

sab “söz” +ım [1. tekil kişi iyelik eki] +(ı)n [belirtme durumu eki]

bir(i) “güney” +(y)e [yönelme durumu eki]

tarkan “yüksek bir unvan” +t [çokluk eki] (/n/ ile sonlanan adlara bu ek ulanırken
/n/ düşer ve onun yerine ek ünsüzü /t/ gelir).

Doğru yanıt C seçeneğidir.

keç- “geçmek” –e [zarf-fiil eki]

tegi “kadar” < teg- “değmek, ulaşmak” –i [kalıplaşmış zarf-fiil eki, fiilden zarf türeten ek]

katıgdı “sağlamca” < kat- “katmak, katılaştırmak” –(ı)g “katı” [fiilden isim yapım
eki] +tı [isimden isim -zarf- yapım eki]

tug- “doğmak” –sık [gelecek zaman sıfat-fiil eki] +ka [yönelme durumu eki]

Doğru yanıt E seçeneğidir.

ırak “uzak” < ır- “uzaklaşmak” –ak [fiilden isim yapım eki]

bodun “halk” +(u)g [belirtme durumu eki]

kon- “konmak, yerleşmek” < ko- “komak, koymak” –n [dönüşlülük eki] –tuk [geçmiş zaman sıfat-fiil eki] +da [bulunma-çıkma durumu eki]

Doğru yanıt E seçeneğidir.

t(e)ŋri k͡ üüç birtü͡ k üç(ü)n k(a)ŋ(ı)m k(a)g(a)n süsi böri t(e)g (e)rm(i)ş: Tanrı güç verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş.

itin- “kendini düzene sokmak” < it- “düzenlemek” –(i)n [dönüşlülük eki] –ü [zarffiil eki]

iş “iş” +(i)g [belirtme durumu eki]

sakın- “düşünmek” < sa- “hesap etmek, saymak” –k “düşünen, tedbirli” [fiilden
isim yapım eki] +ı [isimden fiil yapım eki] –n [dönüşlülük eki] –matı [olumsuz zarf-fiil eki]

Doğru yanıt C seçeneğidir.

sakın- “düşünmek” < sa- “hesap etmek, saymak” –k “düşünen, tedbirli” [fiilden
isim yapım eki] +ı [isimden fiil yapım eki] –n [dönüşlülük eki] –matı
[olumsuz zarf-fiil eki]

balık “şehir” +da [bulunma durumu eki] +kı [aidiyet eki]

bir- “vermek” –tük [sıfat-fiil eki] +gerü [yön gösterme eki]

içik- “bağımlı olmak” < iç “iç” +(i)k [isimden fiil yapım eki] –miş [3. tekil kişi
belirsiz geçmiş zaman]

ti- “demek, söylemek” –yin [zarf-fiil eki]

Doğru yanıt B seçeneğidir.

yokad- “yok olmak” < yo- “yok olmak” –k “yok” [fiilden isim yapım eki] +ad
[isimden fiil yapım eki] –u [zarf-fiil eki: yokadu barır ermiş “yok olmaya
doğru gidermiş”]

bol- “olmak” –çun [3. tekil kişi emir eki]

katun “hatun, kadın” +(u)g [belirtme durumu eki]

tagık- “dağa çıkmak” < tag “dağ” +(ı)k [isimden fiil yapım eki] –mış [3. tekil kişi
belirsiz geçmiş zaman eki]

tiril- “toplanmak” < tir- “toplamak” –(i)l [edilgenlik eki] –(i)p [zarf-fiil eki]

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Kişi zamirleri kullanılarak çekimlenen fiil zaman ve kipleri şunlardır:
1.1.1. Geniş ve şimdiki zaman
1.1.2. -mIş ekli geçmiş zaman
1.1.3. -DAçI ekli gelecek zaman
1.1.4. -çI ekli gelecek zaman

Bu yapıyla kullanılan zaman ve kip ekleri şunlardır:
1.2.1. –DI ekli geçmiş zaman
1.2.2. –sIK ekli gelecek zaman