ORHON TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 7

Bir dilden diğerine geçen eski ödünçlemeler alıntı sözcüklerdir.

Türkiye’de Altayistikle ilgilenen bilim adamları şunlardır: Ahmet Temir, Osman Nedim Tuna ve Talat Tekin. Bunlar içersinde en fazla yayın yapan kişi ise Talat Tekin’dir. Onun özellikle zetasizm ve sigmatizm konularında pek çok yazısı vardır.

Altay dilleri arasında en eski yazılı kaynak Türk dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı olan, VII. yy’a (Çoyr, 688-692) ait Çoyren yazıtıdır.

Altay dillerinin genetik akrabalığını kabul etmeyenler için Türkçenin ilk evresi 5000 yıllık İlk Türkçe (Erken En Eski Türkçe, Ön Türkçe) Dönemi’dir.

Bu dönem Ana Türkçe Dönemi’dir. Bu dönemde Türk dili, x değişkeninin r’li ve z’li konuşurları olarak Ana Çuvaşça ve Ana Türkçe biçiminde ikiye ayrılmıştır. Dolayısıyla bax biçimindeki bir sözcüğün r’li konuşurları olan Ana Çuvaşça konuşurları dışındaki diğer Türkçe konuşurları z’li konuşurlardır. Dolayısıyla Ana Türkçe Dönemi’nde x değişkenli bir sözcük olarak bax’ın baz şeklindeki kullanımı bir sınıflandırma ölçütü olarak kullanılabilir.

Mani dinini resmen kabul eden Uygurlar Uygur alfabesinden farklı olarak Manihey alfabesini kullanmışlardır.

Bu sınıflandırmada Karayim lehçesi Kıpçak Türkçesi, diğer lehçeler ise Kuzey Türkçesi içerisinde gösterilmiştir.

840’tan sonra batıya doğru hareketlenen Türk boylarının şekillenmesinde asıl etken, Moğol hareketidir. Bir bakıma Cengiz Orta Asya ve Batı Avrasya’nın bazı yeni unsurlarla da olsa Türkleşmesini sağlamış, ayrıca var olan etnik-dilsel unsurların yeni oluşumlara dönüşmesine yol açmıştır.

“Orta Türkçe” terimi ilk kez Carl Brockelmann tarafından 1928 yılında Dîvânü Lügâti’t –Türk’ün söz varlığı ile ilgili çalışmasında Karahanlı Türkçesi için kullanılmıştır.

“Müşterek Orta Asya Türkçesi” kavramını Ahmet Caferoğlu Türk dünyasının doğu kolundaki Türkçeler için kullanmıştır.

1225 yılında yazılmış olan Yesünke Taşı Moğolcanın tespit edilebilen en eski yazılı belgesidir.

Yaygın olarak 13. yy’dan itibaren değerlendirilen Orta Türkçe Dönemi Gronbech ve Ligeti gibi isimler tarafından 10. yy (Karahanlı Türkçesi) ile başlatılır.

Bugüne kadarki bilgiler ışığında, Türk dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı, VII. yy’a ait Çoyren (Çoyr, 688-692) yazıtıdır. Başka bir deyişle, Türk yazı dilinin ilk örnekleri VII. yy’a aittir. Çoyren yazıtı, Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları gibi mezar taşı olarak dikilmiştir.

Türk dilinin tarihinde en erken dönem “Altay Dil Birliği” dönemidir; yani Türk, Moğol, Tunguz, Kore dilleri ve belki Japon dilinin ortak olduğu dönem.

XX. yy’ın ilk çeyreğinde başlayıp bugünkü Türk dil ve lehçelerinin ortaya çıktığı dönem Yeni Türkçe dönemidir.

Türkologlar tarafından Türk dili, ilk yazılı ürünlerden başlanarak üç ana dönemde ele alınıp incelenmiştir. Bu dönemler genelde söyle adlandırılır: Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe.

Türk dilinin tarihinde en erken dönem “Altay Dil Birliği” dönemidir; yani Türk, Moğol, Tunguz, Kore dilleri ve belki Japon dilinin ortak olduğu dönem. Bu dönem Ana Altayca Dönemi olarak adlandırılır. Türkçenin kendine has bir yapısı yoktur bu dönemde.

Türk dilinin tarihî temellere dayanan dönemlendirmesi hakkındaki ilk çalışmalar, 1936 yılında K. Grønbech ile başlar. Grønbech (1873-1948), çalışmasında (Der Türkische Sprachbau) Türk dilini, yazılı ürünler vermeye başladığı Orhun Türkçesinden başlayarak üç döneme ayırmıştır: Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe. Uygur, Eski Türkçe grubundadır.

Türk yazı dillerinin, lehçelerinin ve ağızlarının dil özelliklerini belirleyen, söz varlığını derleyerek bir araya getiren Kâşgarlı Mahmud bu bilgileri yazıya geçirerek ortaya koyduğu eserine Dîvânu Lugâti’t-Türk adını vermiştir.

Yeni Türkçe döneminde bugünkü Türk dil ve lehçeleri ortaya çıkmıştır. Bunlar, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Özbekçe, Kazakça, Kırgızca, Yakutça, Çuvaşça gibi dillerdir.Türk dillerinin bugün kendine has gramer özellikleri vardır ve bunlar edebî eserler veren yazı dilleri hâline gelmişlerdir.