ORHON TÜRKÇESİ - Deneme Sınavı - 10

Grønbech (1873-1948), çalışmasında (Der türkische Sprachbau, I, 1936, s. 10-14.) Türk dilini, yazılı ürünler vermeye başladığı Orhun Türkçesinden başlayarak üç döneme ayırmıştır:

Ligeti’nin dönemlendirmesi ise şöyledir:

András Róna-Tas’ın 1991’de yayımladığı An Introduction to Turcology adlı eserde Eski Türkçe dönemi iki gruba ayrılmış, ikinci grupta yer alan ‘Geç Eski Türkçe’ dönemi ise üç aşamada değerlendirilmiştir:

Old Turkic (Eski Türkçe)

       3. Middle Turkic (Orta Türkçe 1200-)

Karahanlılar devrinden itibaren Kaşgar şivesinde inkişaf eden Türkçe ki buna hem Hakaniye hem Doğu Türkçesi adı verilmektedir.

Kaynaştıran Diller: Gürcü, Eskimo, Kızılderili dilleridir.

Bir dil ailesine giren diller arasında ses (=fonetik), yapı (=morfoloji), sözlük (=leksikoloji) ve cümle bilgisi (=sentaks) bakımlarından ortak özelliklerin olması beklenir.

Ural Dilleri:

1889’a gelindiğinde bir Rus sefer heyetinin başında arkadaşlarıyla birlikte Moğolistan’da araştırmalar yapan Nikolay Mihayloviç Yadrintsev (1842-1894), ilk Orhun âbidesini bulur. Bulduğu yazılı taş Köktürk prensi Köl Tigin adına dikilmiştir.

Strahlenberg, eserinde Kuzey Avrupa ve Sibirya arasında Ural-Altay kavimlerinin konuştuğu 32 dili “Tatar” adı altında toplamış ve bu dilleri konuşan halkların isimlerini vererek Tabula Polyglotta (=çok dilli tablo)’da altı gruba ayırmıştır.

Wilhelm Schott Altay dilleri için en karakteristik fonetik özelliklerinden biri ve en önemlisi olan

Türkçe /z/ = Çuvaşça /r/

Türkçe /ş/ = Çuvaşça /l/

ses denkliklerini ortaya koymuştur.

Matthias Alexander Castén (1813- 1852) aynı zamanda kendisinin doktora tezi olan bu çalışmada,
Ural-Altay dillerinin hepsine birden ‘Altay’ adını verir ve 5 gruba ayırır: 1. Fin-Ugor 2. Samoyed 3. Türk-Tatar 4. Moğol 5. Tunguz dili

Poppe’nin Altay dilleri konusunda, Ramstedt’ten farklı düşünceleri vardır. İlk olarak Poppe, Altay dil birliğinden aynı zamanda dört dilin ortaya çıkmış olabileceğine inanmamaktadır. Ona göre Türkçe ile Moğolca ve Mançu-Tunguzca arasında Korece ile olduğundan daha fazla yakınlık vardır.

Julius Gyula Németh ise önceleri Türk ve Moğol akrabalığına şüphe ile bakarken daha sonra Altay dillerini dört devrede ele almıştır:

I. Türk Kağanlığı 552-630 yılları arasında varlığını sürdürmüştür

Bumin Kağan, 552 yılında beklenmedik bir şekilde Avarlar üzerine baskın yapar ve onları mağlup eder. Bumin Kağan’ın kazandığı bu zaferden sonra Köktürk Kağanlığı tam olarak bağımsızlığına kavuşmuş olur. Yeni kurulan devletin batı kısımlarının idaresi, Bumin tarafından kardeşi İştemi’ye verilir.

İpek ticareti için, 568’de Bizans’a gönderilen heyetin başında Sogd lider Maniakh bulunur.

Moğol Halk Cumhuriyeti’nin Arhangay (Kuzey Hangay) bölgesinde bulunan Köktürklerden kalma en eski yazıt Bugut yazıtıdır.

Taspar’ın en önemli özelliği, Budizme eğilim göstermesidir. Yağmalar sırasında ele geçirilen bir Budist rahibin etkisinde kalarak ülkesinde Budist tapınağı yaptırdı ve sonrasında 575 yılında Buda’nın vaazlarının konu edildiği “Nirvanasutra” adlı kitabı, Çince'den Türkçe'ye çevirtti.

Karluk Türklerinin önayak olmasıyla isyan edilir ve Tung Yabgu öldürülür. Onun ölümünden sonra Türklerin egemenliğindeki bölgeler Çin’e geçmeye başlar. 659’da Çin tarafından işgal edilmesiyle Batı Köktürk Kağanlığı da tarihe karışır.

Doğu Türklerinin 679 yılından beri sürdürdükleri bağımsızlık mücadelesi başarıyla sonuçlanır. Çin’e karşı yapılan başarılı savaşlar sonucu Kutlug Kağan, 682’de II. Köktürk Kağanlığı’nı kurar ve diğer bütün Türk boyları da böylelikle bağımsızlıklarına kavuşur.