ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ

Kişiliğin oluşumunda üç temel nokta önem taşır. Bunlar; benzersizlik veya kendine özgü oluş, tutarlılık, değişmezlik veya durağanlıktır.

Freud, insan kişiliğinin; oral, anal, fallik, latens ve genital dönem olmak üzere  beş dönemden geçerek geliştiğini ileri sürmektedir.

Kişiliğin gelişimini sekiz döneme ayırarak ele alan Erikson, Lokomotor-Jenital Dönem olarak adlandırdığı dönemi, kişilik üzerinde girişimcilik ve suçluluk duygularının ön plana çıktığı dönem olarak nitelemektedir.

Piaget, insanın yeni bir gelişim dönemine ancak bireylerin hazır oldukları zaman gelebileceklerine inanır. Piaget; Duyusal-Motor Dönem, İşlem Öncesi Dönem, Somut İşlemsel Dönem, Formel İşlemsel Dönem olmak üzere dört kişilik gelişim evresinden söz eder.

Olumlu ve olumsuz etkilik bağlamında örgütlerde; takım performansı, karar verme ve saldırgan davranışlar görülmektedir:

Karar verme; yüksek düzeyde olumlu etkililiğe sahip insanlar, yüksek düzeyde olumsuz etkililiğe sahip olanlara kıyasla daha başarılı ve üstün kararlar verebilmektedirler. 

Takım performansı; olumlu etkililiği yüksek olan takımlar, olumsuz etkililiği yüksek olan takımlara kıyasla fonksiyonlarını daha başarılı olarak yerine getirmektedirler.
Saldırgan davranışlar; yüksek olumsuz etkililiğe sahip olan insanlar, çalıştıkları örgütlerde pasif davranmalarından ötürü diğer çalışanlarca saldırgan davranışların hedefi olmaktadırlar.

Kendilik kontrolü, makyavellenizm, narsizm, başarı yönelimi, gündüz veya gece çalışma tercihli kişiler ve proaktif kişilik özellikleri örgütsel davranışı etkileyen temel kişilik özelliklerinden bazılarıdır.

Makyavellenist kişiler içinde bulundukları duruma göre hareket ederler.  Yüz yüze konuşulan durumlarda daha başarılıdırlar. Az sayıda kural ve kaidenin içinde bulunduğu bir durum varsa durumun gelişmesini bekler, ona göre hareket ederler. Makyavele göre insanları yenmek, belirli çıkarlar elde etmek için her şey mübahtır. Kendini ifade eden üç önemli nokta üzerinde duran Makyavel şunları önerir:
Hiçbir zaman insancıl olma, başkalarıyla olan ilişkilerinde kabalık ve küstahlık daha etkilidir.
Etik ve ahlak zayıflar içindir. Güçlü insanlar, yalan söyleme, aldatma ve başkalarına kazık atmada kendilerini hür hissederler ve bunları amaçlarına uygun bir biçimde kullanırlar.
Korkutmak, sevilmekten çok daha iyidir.

John Holland kişilik ve iş uyumu konusundaki kuramıyla büyük ilgi çekmiştir. Bu kuram bireyin ilgileri (kişiliği) ile yaptığı iş arasındaki uyum üzerine kurulmuştur. Holland, kuramında altı kişilik tipi ve bu tipin yaptığı işle uyumlu olmasını sağlayan birtakım özellikler ve buna uygun mesleklerden söz etmektedir.

John Holland'a göre, duygudan ziyade düşünmeyi, koordinasyonu ve anlayışı gerektiren işlere uygun olan tip araştırmacı tiptir ve bu kişiler daha çok analitik, orijinal, meraklı, bağımsız kişilik özellikleri sergilemektedirler. Bu kişilik tipine uygun işler ise; biyoloji, matematik ve muhabirlik gibi işlerdir.

Kişiliğin oluşumunda üç temel nokta önem taşır. Bunlar:
• Benzersizlik veya kendine özgü oluş,
• Tutarlılık,

• Değişmezlik veya durağanlıktır.

Benzersizlik veya kendine özgü oluş, bireyin davranış ve tutumlarının diğer insanlardan farklı oluşunu açıklar. Her birey farklı ve tektir. Bireylerin diğerlerinden ayrılan özelliklerinin birleşimi onun kişiliğini oluşturur. Tutarlılık ile ifade edilen şey, farklı ortam ve durumlarda bile bireyin benzer bir biçimde hareket etmesidir. Durağanlık ise her durumda tutarlı ve aynı biçimde ortaya çıkmakla birlikte, kişiliğin uzun dönemde durağan bir nitelik taşıması anlamına gelmektedir.

Kişilik esasında bireyin belirli özelliklerinin (treytlerinin) bir araya gelmesidir. Treytler insanların çevrelerine karşı düzenli olarak göstermiş oldukları tepkilerdir. Sorumlu, nazik, sosyal, iyimser gibi sıfatlar bunun örnekleridir. Genelde insanın kişiliğinden söz ederken bu sıfatların bileşimi ifade edilir.

Bilinçli ve sorumlu tip:
Bu tip yaşamlarında sorumlu davranan, bağımlı, dikkatli, disiplinli kişiliği ifade etmektedir. Bazı araştırmacılar bu tipi başarıya ulaşma yolunda istekli olan tip olarak da tanımlamaktadırlar. Bu tipin diğer ucunda ise dikkatsiz, organize olmamış, sorumsuz, disiplinsizlik özelliklerini taşıyan bireyler yer alır.

Duygusal tutarlılık veya kararlılık:
 Bu tip yaşamında güvenli, sakin, endişeli olmayan özellikler göstermektedir. Bunun karşıt boyutunda olanlar ise daha nerotik kişilerdir. Yani içe dönük, kararsız, sinirli, kıskanç, güvensiz, dengesiz kişilik özelliklerini taşırlar.

Deneyime açık olma veya açıklık:
Bu tip yeni tecrübelere ve yeni fikirlere açık oluşu ve bunlardan hoşlanmayı ifade eder. Genelde hassas, esnek, yaratıcı, rafine, hayalci, meraklı özellikleri içerir.

Uyumluluk:
Bu tip sakin, ılımlı, nazik, yardımsever, sempatik, bağışlayıcı bir kişilik tipidir. Bu boyutu düşük insanlar ise inatçı, yardımsever olmayan, hemen parlayan, diğer insanları rahatsız eden, şüpheci özellikler gösteririler.

Dışa dönüklük:
Dışa dönük bireyler yaşamlarında hep bir uyarılma bekleyen, başkaları ile birlikte olmaktan mutluluk duyan insanlardır. Konuşkan, sosyal, aktif, baskın (dominant), cesur, gözüpek özelliklere sahiptirler. Bunun karşıtı olan içe dönük (introvert) kişilik tipi ise sessiz, utangaç, çekingen, ihtiyatlı, içine kapanık (reserved) özellikler gösterir. İçe dönük kişiler tek başına olmaktan mutluluk duyan, dışa dönükler ise diğer insanlarla birlikte olmaktan hoşlanan insanlardır.

Bu modelde dört temel tercih bulunmaktadır ve her tercih için de iki seçenek söz konusudur. Bu tercihlerin kombinasyonu bireyin psikolojik anlamdaki tipini oluşturmaktadır. Uyumsal/eleştirel tercihi bu modelde yer almamaktadır.

İnsan kişiliğini etkileyen faktörlerin genetik, kültürel ve sosyal olduğu söylenmektedir. Bir kişinin kalıtımla gelen bir özelliği ile ilgili kişiliğinin etkilenmesi genetik faktörünün etkisidir. Genetik, insan kişiliğinin oluşumunu ve gelişimini etkiler. Bu konu günümüzde çeşitli araştırmalarla incelenmektedir. Ancak, dolaylı olarak bu faktörlerin kişiğimizi nasıl etkilediğini söyleyebiliriz. Örneğin; fiziksel özelliklerimiz, boyumuz ve vücut yapımız genetik faktörlerden etkilenir; bizim uzun boylu, şişman veya zayıf oluşumuz kişiliğimiz üzerinde dolaylı bir etki yapar.

Eric Erikson, Freud’un yaklaşımını benimsemekle beraber ondan iki noktada ayrılmaktadır. Birincisi Erikson bireylerin sosyal uyumları üzerinde durarak kişiliğin oluşumunda sosyal çevrenin de etkilerine değinmekte, ikinci olarak da Freud’un beşli dönemsel gelişimine yetişkinlik, olgunluk ve yaşlılık dönemlerini de ilave ederek kişilik oluşumunda ömür boyu süren bir gelişimden söz etmektedir. İnsanların geçirilen her dönemde uğradığı krizleri sağlıklı olarak atlatması onun gelecek dönemlerdeki gelişimini olumlu olarak etkilemektedir.

1513’te İtalyan filozof Niccolo Machiavelli Prens adlı bir kitap yayınlar. Bu kitapta politik gücü elinde bulundurmanın yollarını en katı bir biçimde ifade eder. Burada kişi üst yönetici olmak veya başa geçmek için her şeyi yapar, pragmatiktir, insanlarla arasına mesafe koyar. Bu nitelikli kişiler içinde bulundukları duruma göre hareket ederler, yani yüz yüze konuşulan durumlarda daha başarılıdır, eğer az sayıda kural ve kaidenin içinde bulunduğu bir durum varsa durumun gelişmesini bekler, ona göre hareket ederler. Makyavele göre insanları yenmek, belirli çıkarlar elde etmek için her şey mübahtır. Kendini ifade eden üç önemli nokta üzerinde duran Makyavel şunları önerir:

Sabah insanları erken kalkan, sabahleyin erken saatlerde daha enerjik olan, akşam insanları ise öğleden sonra ve gece daha enerjik olan ve bu saatlerde çalışmayı seven ve başarılı olan insanlardır. Araştırmalar, gece insanlarının daha değişken bir uyku potansiyeline, sabah insanlarının ise daha düzenli bir uyku potansiyeline sahip olduklarına işaret etmektedir. Örneğin, sabah insanları ortalama 6-8 saat düzenli uyurlarken (bu ister çalışma yaşamında isterse de çalışma dışı saatlerde olsun), gece insanları çalışma günlerinde 5-8 saat, çalışmadıkları günlerde 10-12 saat uyumaktadırlar. Bu durum gece insanlarının çalışma günlerinde yeterince uyku uyumadıklarını ve bunu çalışma dışı günlerde daha çok uyuyarak telafi ettiklerini göstermektedir. Bu gerçeklerin ışığında yeterince uyku uyumayan insanlar iş kazalarına daha açık ve çalışırken hata yapma olasılıklarının daha yüksek olduğu saptanmıştır.

Girişken tip,sözel yeteneği kuvvetli başkalarını kolay etkileyen, güç ve statüyü bu yolla kolay edinen tiptir. Kişilik özellikleri kendine güvenli, istekli, enerjik, yönlendirici olarak sıralanabilir. Bu kişilik tip için uygun meslekler arasında hukuk, halkla ilişkiler, küçük ticari şirket yöneticiliği yer alır.

Kişilik ölçümünde kullanılan en belirgin iki teknik projektif ve objektif testlerdir. Kişiliğin değerlendirilmesi demek, bir kimsenin kişiliğini oluşturan çeşitli davranışsal özellikleri hakkında bilgi edinme işlemlerinin tümüdür. Objektif testler genelde, anket, soru listesi ve derecelendirme ölçeği yöntemini kullanarak yapılan testlerdir. Projektif testler ise Freud’un yansıtma savunma mekanizması esas alınarak geliştirilmiştir. Testlerin amacı bireylerin belirgin olmayan birtakım test uyarıcılarına, örneğin şekillere, yansıtmış oldukları görüşlere göre onları etkileyen faktörleri saptamak ve farklılıklarını tespit etmektir. Bu testleri alan bireyler algılamış oldukları şeyleri rapor ederek, onların vermiş oldukları cevaplardan kişiliği ile ilgili sonuçlara ulaşırlar. Bireyin göstermiş olduğu farklılıkların nedeni de onun kişiliğine bağlanır. Buna da örnek olarak İsviçreli Psikiyatrist Hermann Rorschach tarafından gerçekleştirilen on kart üzerine basılmış simetrik mürekkep lekelerinden oluşmuş test verilebilir. Bireylere mürekkep lekelerinde neler gördüğü veya algıladığı sorulur. Her ne kadar bu testlerin gerçekten kişiliği ölçüp ölçmediği yolunda farklı görüşler olsa da, özellikle psikiyatri kliniklerinde sıklıkla kullanılmaktadır.

Kişilik, bireyin belirgin, değişmeyen ve tutarlı olan özelliklerinin tümünü ifade eder. Diğer bir değişle kişilik duygu, düşünce ve davranışlardaki benzerlikleri ve ayrılıkları oluşturan birtakım özellikler bütünüdür.