ÖRGÜT KURAMI

üzerinden incelenebileceğidir. Bu kurama esas oluşturan ilişkiye göre asil,

kendi adına bazı işleri yapması için vekile yetki verir. Büyük modern örgütlerde

asiller örgütün sahipleri ve hissedarlarıdır. Bu grup karar verme yetkilerini vekilleri

olan yöneticilere bir sözleşme oluşturarak aktarırlar. Bu sözleşmeye göre vekil,

asilin istediği çıktılara ulaşmanın karşılığı olarak bir ücret alacaktır. Bu kuramda

incelenen en yaygın ilişki bu olsa da kuram aynı zamanda müvekkil-avukat, hasta-

doktor, evsahibi-emlakçı, halk ve seçilmiş temsilcileri, işveren ve çalışanlar ve

ana sanayi-yan sanayi gibi ilişkilere de uyarlanmıştır. Tüm bu ilişkilerde birinci

taraf asil, ikinci taraf vekildir. Böylece kuram muhasebe, iktisat, siyaset bilimi,

örgütsel davranış ve sosyoloji alanında da kendine yer bulmuştur.

nedeniyle bağımlı iseler ve herhangi bir taraf kolaylıkla alternatif bağlantılar

kuramıyorsa bu karşılıklı tekel durumu oluşturmakta ve her iki tarafı da savunmasız

durumda bırakmaktadır. Bu duruma kuramda küçük sayılar sorunu da denmektedir.

Bir diğer deyişle, aynı işi yapabilecek alternatif partner bulunamaması

yani bunların az sayıda olması örgütleri kısıtlamakta, taraflarının birbirini sömürme

şansını artırmaktadır. Tedarik tarafındaki partner fiyat artırma, daha büyük

miktarlarda alıma zorlama gibi baskılarla durumu kendi lehine kullanmaya çalışabilir.

Aynı şekilde alıcı olan taraf da ödeme geciktirme, fiyat indirimi talep etme

gibi fırsatçı davranışlar sergileyebilir.

sorusudur. Bir diğer deyişle işlem maliyetleri kuramı örgütün en verimli sınırlarını

saptamaya çalışmaktadır. Yani işlemler örgütün içinde mi, yoksa dışında mı

yapılmalı, ya da ikisinin bir birleşimi mi olmalıdır? Örneğin, kritik bir hammadde

ya da parçayı örgütün kendisinin mi üretmesi yoksa bir tedarikçiden mi satın alması

daha verimli olacaktır? Örgüt bütün ihtiyaçlarını kendi giderebilecek olsaydı, başka

örgütlerle ilişkiye girmesine gerek kalmayacaktı. Ancak bu çoğu zaman imkansız

bir durumdur; örgütlerin başka örgütlerle alışveriş ilişkilerine girmeleri şart olmaktadır.

İşlem maliyetleri kuramı örgütlerin başka örgütlerle ilişkiye girdiklerinde

kendilerini alışveriş risklerinden nasıl koruyacaklarını inceleyen bir kuramdır.

bir örgütsel sınırdan çıkıp bir diğerinin sınırına geçmesi durumudur. Kuram bu

işlem gerçekleşirken yapılan sözleşmeler ve bu sözleşmelerin maliyetlerine odaklanmaktadır.

Sözleşmelere odaklanmak iktisat araştırmalarına yeni bir olgu olarak

girmiş olmaktadır. Bu olgu ortaya çıkana kadar bir firmanın maliyetleri düşünüldüğünde

üretim maliyetleri akla gelmekte, sözleşme ve işlemlerin maliyetleri sıfır

kabul edilmekteydi. Kurama göre bir ürün alınırken sadece fiyatına değil, bir yöneticinin

bu ürünü sunan örgütleri saptamak, ürünleri ve kalitelerini karşılaştırmak

ve satın alma kararını vermek için harcadığı zaman da işlemin bir maliyeti olarak

düşünülmelidir. İşlem maliyetleri karşı tarafla yapılan pazarlık, izleme ve sözleşme

yaptırımlarını uygulama maliyetleri ve ayrıca işlemin tamamlanması için gerekli

planlama, uyarlama ve takip işlerinin toplam maliyeti olarak tanımlanmaktadır.

yönetişim yapıları yelpazesiyle yürütülebilmektedir. Örneğin, bir uçtaki meta pazarında

fiyatlar alışverişin basit işlemlerini yürütmeye yetmektedir. Diğer uçta ise

alışverişe muhatap tarafların dikey entegrasyon yoluyla tek elden kontrol edilmesi

ve ortak sahipleri olması durumu (hiyerarşi) görülebilmektedir. Örgütler yelpazenin

hangi ucuna yakın bir sistemle alışverişlerini yöneteceklerini seçeneklerin

hangisinin işlem maliyetlerini düşürdüğüne bakarak karar verirler. İşlemler örgüt

sınırlarının dışında gerçekleştiği zaman örgütün piyasayı takip edip ihtiyacı olan

mal ve hizmetleri edinmek için güvenilir kaynaklar araması gerekir. Buna kuramda

pazar ya da piyasa kontrolü diyoruz. Pazarların iyi işlemediği durumda, yani

pazarlarda işlemlerin takibi ve kontrolünün işlem maliyetleri çok arttığında, örgüt

işlemi kendi bünyesinde yapacaktır. Kuramda bu durum bürokratik ya da hiyerarşik

kontrol diyoruz. Kurama göre işlem maliyetleri düşük olan örgütler yüksek

işlem maliyetleri olan örgütlerden daha yüksek performans göstermektedirler.

1937 yılında ortaya atılmıştır. Coase “Örgütler neden vardır?” temel sorusunun

yanıtını ararken örgütlerin bazı durumlarda üyeleri arasındaki ilişkileri pazar mekanizmalarından

daha ucuza ve kolayca yürütebilecekleri önermesini yapmıştır.

Örgütlerin tedarikçiler, iş gücü ve müşterilerle işlemleri, bir diğer deyişle alışverişleri,

olmaktadır. Bu işlemlerin bazıları örgütün içinde, bazıları ise örgüt sınırlarının

dışında (pazarda) olmaktadır. İşlemlerin değişen oranlarda belirsizlik barındırmaları

nedeniyle örgütler her işlemde bazı maliyetlerle karşılaşmaktadırlar.

Pazar mekanizması piyasa ya da diğer bir deyişle fiyat mekanizmasıdır. Bir örgütte

işlerin pazar mekanizmasıyla yürütüldüğünü düşünelim. Her çalışanın yapacağı

işin fiyat mekanizmasıyla saptanması için benzer işler üzerinden fiyat karşılaştırmaları,

en uygun çalışanı belirleme, sözleşme yapma ve sözleşme yenileme, performans

takibi ve anlaşmazlıkların giderilmesi için karmaşık pazarlık turlarının

yapılması gerekir. Bütün bu faaliyetlerin maliyetlerine işlem maliyetleri diyoruz.

Aracılık ücretleri, hizmet bedelleri, kredi faizleri gibi bazı işlem maliyetleri açık

maliyetlerdir. Bunun yanı sıra alışverişlerde karşı tarafın performansını takip

etme gibi maliyetler gizli maliyetlerdir. İşlem maliyetleri bir işlemin verimsizliğiyle

ilgilidir. Yani bir örgütün işlem maliyetleri ne kadar yüksekse örgütün sahiplerine

o kadar servet kalmaktadır. Örgütlerin içinde işler pazar mekanizmalarıyla

değil, hiyerarşik mekanizmalarla yürütülmektedir. Yöneticiler çalışanlarına hangi

görevi yapacaklarını bildirir, böylece işlem maliyetleri asgariye çekilmiş olur. Kurama

göre örgüt sahipleri veya yöneticiler en az işlem maliyeti yaratan durumun

peşindedir.

1937 yılında ortaya atılmıştır. Coase “Örgütler neden vardır?” temel sorusunun

yanıtını ararken örgütlerin bazı durumlarda üyeleri arasındaki ilişkileri pazar mekanizmalarından

daha ucuza ve kolayca yürütebilecekleri önermesini yapmıştır.

Örgütlerin tedarikçiler, iş gücü ve müşterilerle işlemleri, bir diğer deyişle alışverişleri,

olmaktadır. Bu işlemlerin bazıları örgütün içinde, bazıları ise örgüt sınırlarının

dışında (pazarda) olmaktadır. İşlemlerin değişen oranlarda belirsizlik barındırmaları

nedeniyle örgütler her işlemde bazı maliyetlerle karşılaşmaktadırlar.

Pazar mekanizması piyasa ya da diğer bir deyişle fiyat mekanizmasıdır. Bir örgütte

işlerin pazar mekanizmasıyla yürütüldüğünü düşünelim. Her çalışanın yapacağı

işin fiyat mekanizmasıyla saptanması için benzer işler üzerinden fiyat karşılaştırmaları,

en uygun çalışanı belirleme, sözleşme yapma ve sözleşme yenileme, performans

takibi ve anlaşmazlıkların giderilmesi için karmaşık pazarlık turlarının

yapılması gerekir. Bütün bu faaliyetlerin maliyetlerine işlem maliyetleri diyoruz.

esas alarak kuramsal yorumlar yaparlar. İktisadi yaklaşımlar örgüt sahiplerinin

örgütü servet artırımı için oluşturduklarını ve kararlarını bu amaçla verdiklerini

varsayar. Örgütsel iktisatçılara göre servetin nasıl artırılacağı sorusu örgütün

nasıl yapılandırılacağı sorununa esas oluşturur. Bunun yanı sıra iktisadi örgüt kuramları,

iktisadi yaklaşımlardaki gibi, bireylerin motivasyonlarını önemli açıklayıcı

etmenler olarak sayarlar. Bu yaklaşımlarda en temel birey güdüsünün kendi çıkarını

ön plana almak olduğu varsayılır. Örgütsel iktisat alanında iki ana dal vardır: İşlem

maliyetleri kuramı ve vekalet kuramı. Bu iki yaklaşım birbirinden farklı olsalar da

örgüte ve yönetişime bakışları arasında örtüşmeler bulunmaktadır.

işin fiyat mekanizmasıyla saptanması için benzer işler üzerinden fiyat karşılaştırmaları,

en uygun çalışanı belirleme, sözleşme yapma ve sözleşme yenileme, performans

takibi ve anlaşmazlıkların giderilmesi için karmaşık pazarlık turlarının

yapılması gerekir. Bütün bu faaliyetlerin maliyetlerine işlem maliyetleri diyoruz.

Aracılık ücretleri, hizmet bedelleri, kredi faizleri gibi bazı işlem maliyetleri açık

maliyetlerdir. Bunun yanı sıra alışverişlerde karşı tarafın performansını takip

etme gibi maliyetler gizli maliyetlerdir. İşlem maliyetleri bir işlemin verimsizliğiyle

ilgilidir. Yani bir örgütün işlem maliyetleri ne kadar yüksekse örgütün sahiplerine

o kadar servet kalmaktadır. Örgütlerin içinde işler pazar mekanizmalarıyla

değil, hiyerarşik mekanizmalarla yürütülmektedir. Yöneticiler çalışanlarına hangi

görevi yapacaklarını bildirir, böylece işlem maliyetleri asgariye çekilmiş olur. Kurama

göre örgüt sahipleri veya yöneticiler en az işlem maliyeti yaratan durumun

peşindedir.