ÖRGÜT KURAMI

İşlem maliyetleri kuramında temel kavram işlemdir. İşlem, bir mal ya da hizmetin bir örgütsel sınırdan çıkıp bir diğerinin sınırına geçmesi durumudur.

İktisat kuramcıları bireylerin çıkar odaklı olduğunu, yani kendileri için olumlu çıktıları çoğaltıp gayret ve girdilerini azaltma amacında olduğunu varsayar. Çoğu zaman taraşar dürüsttür ama bazen de değildirler. Ne zaman dürüst, ne zaman dürüst olmadıkları da sınırlı rasyonellik nedeniyle bilinemez. Bu durumda taşeron firma diğer firmanın sınırlı rasyonelliğinden faydalanarak fırsatçılığa başvurmuştur.

Bazı faaliyetlerin örgüt sınırları içinde ya da dışında yapılması kararı verilirken bilgi asimetrisi kaygıları devreye girmektedir. Eğer örgüt yönetimi belli bir işlem ve bu işlemle ilgili konular hakkında piyasadaki tedarikçi ve taşeronların çok daha geniş bilgisi olduğuna inanıyorsa bu tedarikçi ve taşeronların yanıltma yoluyla örgütü aldatabilecekleri kaygısını taşıyabilir. Bu gibi durumlarda örgüt yönetimi tedarikçi ve taşeronların olası olumsuz davranışlarına karşı duyduğu kaygı ve belirsizlik hissine ek olarak bu hisleri gidermek için tedarikçi ve taşeronlar hakkında bilgi toplama ve takip süreçlerinin maliyetini de hesapladığında bunu çok yüklü bulabilir. Böyle koşullarda örgüt yönetimi adı geçen işlemi kendi bünyesinde yapmayı tercih edebilir.

İşlem maliyetleri kuramına göre eğer taraşar birbirlerine sözleşmeye has yatırımlar nedeniyle bağımlı iseler ve herhangi bir taraf kolaylıkla alternatif bağlantılar kuramıyorsa bu karşılıklı tekel durumu oluşturmakta ve her iki tarafı da savunmasız durumda bırakmaktadır. Bu duruma kuramda küçük sayılar sorunu da denmektedir. Aynı işi yapabileek alternatif partnert bulunamaması, yani bunların az sayıda olması örgütleri kısıtlamakta, taraşarının birbirini sömürme şansını artırmaktadır. Tedarik tarafındaki partner fiyat artırma, daha büyük miktarlarda alıma zorlama gibi baskılarla durumu kendi lehine kullanmaya çalışabilir.

Pazar kontrolünde işlem maliyetlerini kontrol altında tutmak için piyasadaki rekabet ve fiyat mekanizması kullanılmaktadır. Çok sayıda tedarikçi ve alıcı olan durumlarda piyasada tedarikçiler için yoğun rekabet vardır, dolayısıyla müşteri çekmek için tedarikçilerin adil bir fiyatlandırma politikası uygulamaları gerekir. Tedarikçilerin olağanüstü fiyatlar talep etmeleri bu ortamda anlamsızdır çünkü bir başka tedarikçi pazar dengelerini oturtacak daha düşük bir fiyat önerebilecektir. İyi işleyen bir piyasa ortamında alıcı ve tedarikçiler adil pazar fiyatlarını bilirler. Bu gibi durumlarda pazar mekanizması verimli işleyen bir sistem oluşturur. Yeterli sayıda alıcı ve tedarikçi olan ortamlarda alıcılar kendilerini tedarikçi fırsatçılığına karşı rahat korurlar çünkü piyasada yeterince bilgi vardır.

Vekâlet kuramına göre, vekillerin de kendilerine dönük amaçları vardır ve yeri geldiğinde yetkilerini asillerin değil, kendi çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanabilirler. Kendi konumlarını riske atacak ama örgüt için faydalı olabilecek bazı yeni iş fırsatlarından ya da teknolojilerden uzak durabilirler. Bu duruma vekâlet kuramında artık kayıp denmektedir.

Vekâlet kuramına göre, vekillerin de kendilerine dönük amaçları vardır ve yeri geldiğinde yetkilerini asillerin değil, kendi çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanabilirler. Örneğin, yöneticiler ofislerini gereğinden fazla dekore edebilir, ihtiyaçtan yüksek performanslı bilgisayarlar satın alabilir, bazı girdileri en uygun firmadan değil de yakın dostlarından satın alabilirler. Belki daha da önemlisi, kendi konumlarını riske atacak ama örgüt için faydalı olabilecek bazı yeni iş fırsatlarından ya da teknolojilerden uzak durabilirler. Bu duruma vekâlet kuramında artık kayıp denmektedir. Artık kayıplar yöneticilerin çeşitli yollarla izlenmesi ve yaptırımlar uygulanması gibi yöntemlerle asgariye çekilmeye çalışılır.