ÖRGÜT KURAMI

* Bağımlılık ilişkisinin farkında olmak

* Talepleri doğru tanımlamak

* Taleplerin çatışması

* Örgütsel bağımlılıkların yapısını değiştirmeye yönelik stratejiler

* Örgütler arası kolektif yapılar oluşturmaya yönelik stratejiler

* Politik eylemlere girişme

* Üst düzey yönetici değişiklikleri

ya da grupların bir araya geldiği ve bir mübadele ilişkisi içinde oldukları yapıyı/

kurguyu ifade etmektedir (Pfeffer ve Salancik, 2003). İşletme içinde hangi alanlara

yatırım yapılacağı, örneğin hangi makinelerin satın alınacağı ya da yeni bir

üretim tesisinin ne zaman, nerede kurulacağı, bu yeni tesisin yöneticisinin kim

olacağı, yeni bir ürünün piyasaya sürülüp sürülmeyeceği, yeni ürünün reklam ve

tanıtımlarının ne şekilde yapılacağı veya dağıtım kanalının ne olacağı gibi birçok

karar alınmaktadır. Kaynak bağımlılığı kuramı perspektifinden bakıldığında, tüm

bu kararların kimler tarafından ve nasıl alındığı açıklanmaya muhtaç olgulardır.

Örgütsel kararlar, sadece akılcı biçimde tasarlanmış planlama süreçlerinin ve işletme

amaçlarına uygunluk açısından yapılmış ince ve tarafsız hesaplamaların bir

sonucu olarak doğmamaktadır. Bu kararlar, hem işletmenin içyapısındaki güç

ilişkilerine, yani departmanların sahip olduğu güç ve bu güce dayalı olarak kurulan

dengelere hem de işletmenin dış çevresi ile girdiği bağımlılık ilişkilerinin

sonuçlarına göre şekillenmektedir.

içindeki kararları hem de örgütlerin dış çevre ile olan ilişkilerini politik bir

süreç olarak değerlendirmektedir. Yani örgütler çıkarları, amaçları, beklentileri

birbirinden farklı olabilen birçok kişi ve grubun oluşturduğu bir koalisyon olarak

kabul edilmektedir. Dolayısıyla örgütlerin dünyasında olup bitenleri de ilgili tarafların birbirine bağımlılıkları, güç ilişkileri ve mücadeleleri açısından incelemek

gerekmektedir.

düşünmek mümkün değildir. Kuram, koşul bağımlılık kuramında da olduğu

gibi çevre fikrini, örgütün varlığını sürdürebilmek için gerekli girdileri temin

ettiği ortam olarak kabul etmektedir. Diğer bir deyimle örgütler, varlıklarını sürdürmek

için ihtiyaç duydukları sermaye, ham madde, malzeme, ara ürün, enerji,

işçilik, bilgi gibi girdileri elde etmek için bunları sağlayan kıt kaynaklar üzerinde

bir mücadeleye girişmektedirler. Bu mücadele de onları çevrelerine bağımlı kılmakta

ve bağımlı oldukları çevresel aktörlerle aralarındaki güç ilişkisinin temelini

oluşturmaktadır.

bir ortamda, söz konusu kaynak kullanımı basit bir işlem olabilir. Fakat hiçbir

örgüt, faaliyeti için gerekli ortamı ve koşulları tümüyle kendisi belirleyebilir durumda

değildir. Çünkü örgütler, başka örgütler ya da aktörlerden oluşan bir çevre

içinde hareket etmektedirler. İşletmeler, varlıklarını sürdürmek için gerekli kaynakların

kullanımı açısından bu dış aktörlere bağımlı durumdadırlar (Pfeffer ve

Salancik, 2003). Buradaki dış aktörlerden kastedilen de örgütün ihtiyaç duyduğu

girdileri kontrol eden kişi ve kuruluşlardır. Örneğin işletmenin ürün ve hizmetlerini

satın alan aracı kuruluşlar (toptancılar, bayiler, perakendeciler, müşteriler),

aynı müşteri grubuna ürün veya hizmet satmaya çalışan rakipler, ara ürün veya

malzeme sunan tedarikçiler, pazar ve rekabet koşullarını düzenleyen kuruluşlar

(Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Enerji Piyasaları Düzenleme Kurulu,

Radyo Televizyon Üst Kurulu vb.), sendikalar, meslek örgütleri (Tabipler

Odası, Mühendisler ve Mimarlar Odası vb.), çevreci kuruluşlar ve diğer sivil toplum

kuruluşları, ticaret örgütleri (Ticaret Odaları, İhracatçılar Birliği vb.) gibi.

çevrenin bağlanılabilir ya da bağımlı kalınabilir nitelikte olmamasıdır. Çevrede

yer alan diğer aktörler ve bunlarla kurulan ilişkilerin niteliği sürekli değişebilmektedir.

Yeni örgütler bu çevreye dahil olmakta, var olanlar ayrılmakta, kullanılabilecek

kaynakların bolluğu ya da kıtlığı değişkenlik gösterebilmektedir. Çevredeki

bu değişiklikler örgütün varlığını tehdit etmekte, örgüt yok olmak ya da değişen

koşullara cevap verecek biçimde faaliyetlerini yeniden düzenlemek ihtiyacı ile

karşı karşıya kalabilmektedir (Pfeffer ve Salancik, 2003).

olan ilişkisinin niteliğine dair ortaya çıkmaktadır. Kaynak bağımlılığı kuramında

örgüt ile çevresi arasındaki ilişkiler, koşul bağımlılık kuramı ve popülasyon

ekolojisi kuramından farklı olarak ele alınmaktadır. Koşul bağımlılık kuramında

işletmenin davranışları ve yapısı üzerinde çevrenin doğrudan belirleyici etkisinin

olduğu ileri sürülmektedir (Donaldson,1995). Popülasyon ekolojisi kuramı ise varlığını

sürdürecek örgüt biçimlerinin veya yapılarının çevre tarafından “seçildiğini”

kabul etmektedir (Hannan ve Freeman,1977). Ancak kaynak bağımlılığı kuramı

açısından işletme ile çevresi arasındaki bu ilişkinin sonuçları değil süreçleri daha fazla önem taşımaktadır.

örgütü etkilediği ve değiştirdiği düşüncesine “nasıl” sorusu ile yaklaşmaktadır.

Çevre örgütü nasıl etkilemekte ya da değiştirmektedir? Bu etkileme sürecinin

mekanizmaları nelerdir? biçimindeki sorular, kuramın varsayımları çerçevesinde

tartışılmaktadır.

Kaynak bağımlılığı kuramının örgüt ile çevresi arasındaki ilişkiye dair yaklaşımını

şekillendiren temel varsayım yine, Benson (1975) ve Zald (1970) tarafından

öne sürülen politik ekonomi yaklaşımı doğrultusunda oluşmaktadır. İşletmenin

çevresel ortamla ilişkisi, çevrenin tümüyle belirleyici olduğu şeklindeki geleneksel

görüşten farklı biçimde düşünülmektedir. Çevresel koşulların tamamıyla örgütlerin

faaliyetlerini ve yapısal özelliklerini belirleyeceği fikri yerine, örgüt ve

çevresinin daha gevşek bir ilişki içinde oldukları (Child, 1972; Aldrich ve Pfeffer,

1976), dolayısıyla güç kavramının örgüt ile çevresi arasındaki ilişkiye müdahale

edebilecek önemli bir değişken olduğu fikri kabul edilmektedir.

içermekle birlikte, çevrede olup bitenlerin örgüte etkilerinin açıklanmasında deyim

yerinde ise fiili durum ile algılanan durum arasında bir ayrım yapılmaktadır.

Yani bir örgütün çevresinde nelerin olup bittiği, yaşanan değişimlerin örgütü nasıl

etkilediği veya etkileyeceği çevrede ne olduğuna değil, örgütün, aslında örgüt adına

yöneticilerin, olup bitenlerden ne anladığına bağlı olarak değişmektedir.

kabul edilen anlayışın ortak amaçların varlığı fikrine dayandığını görmek mümkündür

(Parsons, 1956; Perrow, 1972). Bu anlayışa göre örgütler, belirli amaçlara

ulaşmak için akılcı biçimde ve bilinçli olarak tasarlanmış yapılardır. Koşul bağımlılık

kuramı çerçevesinde oluşan bu yaygın görüş ikinci olarak, örgütsel faaliyetlere

katılan tüm aktörlerin örneğin hissedarlar, yöneticiler, çalışanlar, örgütsel

amaçlar ve faaliyetler üzerinde uzlaştığını ve iş birliği yapmaya hazır olduklarını

varsaymaktadır. Dolayısıyla genel kabul gören örgüt tanımı, örgütü oluşturan bireyleri

ortak akıl ve uzlaşı sahibi bir topluluk olarak görmektedir. Bu bakış açısıyla

örneğin, bir örgütteki tüm yönetici ve çalışanların, işletmenin pazar payını büyütmek,

kârlılığını artırmak gibi amaçları benimsediklerini ve bunun için yapılan

bütün faaliyetleri mesela kalite geliştirme çalışmalarını, satış planlarını, performans

değerleme uygulamalarını da kabul ettiklerini düşünmek mümkündür.

Kurama göre rasyonel ve araçsal örgüt fikri örgütlerin içerdikleri

ilişkiler açısından gerçekçi değildir. Çünkü örgütü oluşturan ya da çevresinde

yer alan aktörler, örgütteki faaliyetlere desteklerini, karşılığında elde ettikleri kazanımlara

göre değerlendirip sürdürmekte ya da örgütten ayrılarak desteklerini

çekebilmektedirler. Bunların davranışları bütünüyle yönetimlerin beyanına, tercihlerine

ya da kararlarına tabi değildir (Pfeffer ve Salancik, 2003). Kaynak bağımlılığı

kuramının bu yaklaşımı, örgütü oluşturan tüm birey ve grupların, amaçların

ne olduğu ve bu amaçların nasıl gerçekleştirileceği konusunda uzlaşı içinde

olduğu fikrini sorgulayan politik yaklaşıma dayanmaktadır. Politik perspektif,

koşul bağımlılık kuramının aksine örgütleri, farklı çıkarlara sahip alt grupların

koalisyonu olarak görmekte, söz konusu bireyler ve gruplar arasında uzlaşı değil

çatışmanın var olduğunu öne sürmektedir (March, 1962; Cyert ve March, 1963,

Pfeffer, 1992; Pfeffer, 2005).