ÖRGÜT KURAMLARINA GİRİŞ

Örgütler hayatımızın her tarafını kuşatmış durumdadırlar. Okullar, hastaneler, ordu, itfaiye, çeşitli şirketler, dernekler, medya kuruluşları, cemaatler, sendikalar, alışveriş merkezleri, hatta mafya veya terör örgütleri gündelik hayatımızın bir parçasını oluşturan örgütlere örnek gösterilebilir. Bu örgütler büyük-küçük, yeni-eski, ulusal-küresel, kâr amacı güden-gütmeyen, yasal-yasa dışı olmak üzere farklı özelliklere sahip olabilirler. Örgütler üyelerinin farklı beklentileriyle şekillenen hedeflerine ulaşmak için çeşitli biçimlerde bir araya gelmiş, çevresel faktörlerin etkisi altında varlığını sürdürmeye yönelik çabalar gösteren sosyal yapılardır (Leblebici ve Salancik, 1989; Scott, 2003). Bu çerçevede her örgüt; örgütlenme bi- çimleri, hedef ve stratejiler, üyeler, teknolojik imkânlar, büyüklük, çevre ve kültür gibi boyutlardan oluşmaktadır (Scott, 2003; Daft, 2004)

Kuram (Teori): Belli bir olguyu, olgu kümesini ya da durumu, bağıntı ve ilişkileriyle açıklamaya çalışan kavramsal sistem; bilgiyi düzenleyerek ve basitleştirerek karmaşık sosyal dünyayı daha anlaşılır hâle getiren, birbiriyle bağlantılı düşünceler sistemi.

İnsanoğlunun en temel amacı yaşamını sürdürmektir. Bu amaçla içinde yaşadığı dünyayı tanımak, geleceğe yönelik tahminlerde bulunmak ve planlar yapmak zorundadır. Geleceği planlayabilmek için ise pek çok çevresel faktörle ilgili bilgilere sahip olmak gerekir. Böylece bu olayların hangi durumda ne şekilde gerçekleştiği, ne zaman ve nasıl tekrar edeceği kestirilebilir. Bunu bir örnek üzerinden açıklayabiliriz. Arşimet’in keşfettiği suyun kaldırma kanununu ele alalım. Arşimet’in bu kanunu hamam tasının suda nasıl yüzdüğü sorusundan çıkarak keşfettiği belirtilir. Suyun kaldırma kanunu, yoğunluğu sudan daha düşük cisimlerin suda yüzebileceğini öngörmektedir. Bu kanun aslında diğer sıvılar için de geçerlidir. Şimdi düşünelim. Acaba insanlar Arşimet bu kanunu ortaya koymadan önce gemi yapamıyorlar mıydı? Tabii ki yapıyorlardı. Öyleyse bu kuram insanlığa ne gibi bir katkı sağladı? Suyun kaldırma kanunu bulunmadan önce insanlar genellikle deneme yanılma yoluyla yüzdüklerini bildikleri tahta gibi malzemeleri temel alarak gemiler inşa ediyorlardı. Suyun kaldırma kuvvetinin bulunması ise insanlığa demir gibi daha sağlam malzemelerden de gemiler yapılabilmesi imkânını sağladı. Demir gibi ağırlığı nedeniyle yüzebileceği düşünülmeyen bir malzeme, yüzmenin bir yoğunluk problemi olduğunun anlaşılmasıyla, geniş boşluklarla hacmi artırılarak yüzebilir hâle getirilebildi. Kuramsal açıklamalar bizlerin basit gözlemlerle edindiğimiz izlenimlerin arka planındaki mekanizmaları açıklayarak mevcut bilgimizi geliştirmekte ve farklı durumlara uyum sağlamanın, dolayısıyla hayatta kalmanın yolunu göstermektedir.

Örgüt Kuramı: Örgütlerin faaliyetlerini sürdürürken çeşitli çevresel faktörlerle olan ilişkilerini nasıl kurguladıklarını ve yönettiklerini açıklamak üzere geliştirilmiş önermeler bütününden oluşan araştırma alanı

Örgütleri anlama konusunda yapılan araştırmalar genel olarak şu konular üzerinde durmaktadırlar (Pfeffer, 1997): • Örgütlenme biçimlerinin örgütleri oluşturan bireylerin tutum ve davranışlarını nasıl etkilediği, • Örgütü oluşturan bireylerin kişilik özellikleri ve eylemlerinin örgütün amaçlarına katkılarının liderlik vb. yollarla nasıl ortaya çıktığı ve örgütlenme biçimlerini nasıl etkilediği, • Örgütlerin performans, başarı ve hayatta kalma konusundaki durumları, • Örgütler ve örgütlerin kültürel, politik, teknolojik vb. çevre unsurları arasındaki karşılıklı etkiler, Resim 1.1 Akıl Oyunları (A Beautiful Mind - 2001) filminden bir sahne: John Nash üniversitenin bahçesindeki güvercinlerin beslenme sırasındaki hareketlerini modellemeye çalışıyor. Örgüt Kuramı: Örgütlerin faaliyetlerini sürdürürken çeşitli çevresel faktörlerle olan ilişkilerini nasıl kurguladıklarını ve yönettiklerini açıklamak üzere geliştirilmiş önermeler bütününden oluşan araştırma alanı.  • Bu konularda yapılacak çalışmaların dayanacağı felsefi ve yöntembilimsel temeller.

Analiz Düzeyi: Bir araştırmanın bağımlı değişkeninin örgüt-içi, örgütler-üstü veya örgütlerarası hangi bağlamda ele alındığı.

Analiz Birimi: Bir araştırmanın, bulgularına ulaşmak için üzerinde çalıştığı insan, grup, olay, kurum, vb. en temel birimidir.

Örgütsel Davranış: Örgüt araştırmalarında analiz birimi olarak çalışanların örgütler içerisindeki davranışlarını inceleme konusu yapan sosyal bilim dalı.

Örgüt Kuramları: Örgüt araştırmalarında analiz birimi olarak tek tek veya toplu hâlde örgütlerin davranışlarını inceleme konusu yapan sosyal bilim dalı.

Örgüt kuramı alanının doğuşu ve gelişimi dört evrede incelenebilir (Sargut ve Özen, 2007): • 1. Evre (1800’lerin sonlarından 1950’lerin başına kadar): Farklı disiplinlerde ve uygulamada örgütler ve yönetim üzerine yapılan çeşitli çalışmalar. • 2. Evre (1950’lerin başından 1970’lerin sonuna kadar): Örgüt kuramının bir çalışma alanı olarak belirginleşmesi ve Koşul Bağımlılık Kuramı etrafındaki geçici uzlaşma. • 3.Evre (1970’lerin sonundan 1990’ların sonuna kadar):Örgüt kuramlarında çeşitlenme. • 4. Evre (1990’ların sonundan günümüze kadar): Çeşitlenmeyle birlikte bütünleştirme çabalarının artması

Aktör: Belli amaçlarla eylemde bulunan bireyler veya örgütlerdir

Yorumsamacılık: Nesnelerin veya olayların anlamlarının kendi özlerinde var olan bir özellik olmayıp onu yorumlayanlarca ortaya çıkartıldığını kabul eden yaklaşım.

Yapısalcılık: Birbiriyle etkileşim içerisinde bulunan parçalardan oluşan sistemin, kendisini oluşturan ögelerden üstün ve onlara egemen olduğunu, sistemin yapısının bu ögeler arasındaki ilişkilerden çıkarılabileceğini kabul eden yaklaşım.

İşlevselcilik: Sistemi oluşturan unsurların her birinin değerinin sisteme olan katkıları oranında olduğunu kabul eden anlayış.

Belirlenimcilik: Evrendeki her olay ve olgunun nedensellik zinciri çerçevesinde belirli kanunlar ya da kurallara bağlı olarak meydana geldiğini, doğada bulunan her şeyin birbirine kırılmaz bir neden-sonuç zinciriyle bağlı bulunduğunu kabul eden anlayış.

İradecilik: İnsan iradesinin karar alma ve uygulamada akıldan daha üstün olduğunu, her türlü toplumsal ve psikolojik sınırlandırma ve koşullanmaları aşabileceğini kabul eden anlayış.

Yapılanma: Giddens tarafından geliştirilen ve toplumsal hayatın içerisinde yapı ve eylemin ardışıkeşzamanlı veya statik-dinamik gibi ayırımlara tabi olmadan birbirine bağımlı, bir diğerini engellemekten ziyade birbirine besleyen unsurlar olduğunu kabul eden anlayış

Paradigma: Bir bilimsel ve meta fiziksel inançlar kümesinin oluşturduğu, içinde bilimsel kuramların test edilebildiği, değerlendirilebildiği ve eğer gerekirse yenilenebildiği kuramsal bir çerçeve.

Ontoloji: Varlık ya da varoluş ile bunların temel kategorilerini araştıran, gerçekliğin yapısını ve doğasını açıklamaya çalışan felsefî disiplin

Gerçekçilik: İnsandan bağımsız, keşfedilebilecek ama değiştirilemeyecek bir gerçeklik olduğunu varsayan yaklaşım