ÖRGÜT KURAMI - Deneme Sınavı - 7

Postmodern düşüncenin modernizmin örgüt kuramındaki yansımalarına yönelttiği eleştirilerin temelinde üç farklı düşünürün ortaya attığı üç farklı kavram yer almaktadır. Bunlardan ilki soruda açıklanan Derrida’nın yapıbozum yaklaşımıdır. Doğru cevap da B seçeneğidir.

Postmodernizm, modernizmin akılcılık, ilerlemecilik, belirlenimcilik, sekülerizm, hümanizm, yapısalcılık, işlevselcilik gibi temel yaklaşımlarının tümünü reddeden ve bunlara alternatif yaklaşım biçimleri öneren düşünce biçimidir. Postmodernizm çeşitli yazarlar tarafından meta-anlatıların sonu, geç kapitalizmin mantığı, çok uluslu kapitalizm, medya kapitalizmi, üst modernizm, neo-modernizm, görecilik, gösteri toplumu, radikal modernlik gibi pek çok farklı şekillerde de ifade edilen bir kavramdır.

Çok farklı bilim dallarından beslenen postmodernizme yönelik yaklaşımlar belli başlı beş grup altında toparlanabilir:

Postmodern düşüncenin modernizmin örgüt kuramındaki yansımalarına yönelttiği eleştirilerin temelinde yer alan kavramlardan biri Derrida’nın yapıbozum yaklaşımıdır. Yapıbozum, metinlerin insanların zihinsel arka planlarını yansıtacak şekilde görünenin ötesinde anlamları olduğunu kabul eden ve çeşitli analiz yöntemleriyle bu anlamları ortaya çıkarmaya çalışan yaklaşımdır. Postmodernizme göre dünya ona yüklediğimiz anlamlardan oluşur. Anlam ise çoğu zaman kullandığımız dil ile sınırlandırılmaktadır. Dil, modern anlamda çevremizde olan biteni nesnel biçimde yansıtan bir araçken post-modernistler dilin kendisinin anlam yaratma sürecinin etkilediğini iddia ederler. Hem yorumlayıcının hem de kullanılan dilin etkisiyle gerçek iyice bulanık hâle gelir. Gerçek insanın dünyayı nasıl anlamlandırdığına göre değişiyorsa bir gerçeği keşfetmenin yolu insanın kafasında neler döndüğünü anlamaktan geçer. İnsan ne düşündüğünü dil yoluyla ifade ettiğine göre gerçeği anlamak için söylemlerin yapıbozuma uğratılması, arkalarında yatan düşüncenin, gerçeklik yorumunun yapıbozum yoluyla ortaya çıkartılması gerekmektedir.

Postmodernizmin örgütsel analizde yararlanılan ikinci temel kavramı Lyotard’ın büyük-anlatılar kavramıdır. Lyotard’ın Postmodern Durum başlıklı eseri sosyal bilimlerde postmodernizmin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmada Lyotard kapitalist toplumlarda bilgi, bilim ve teknoloji ilişkisini incelemektedir. Lyotard’a göre postmodernizmin en önemli özelliği büyük-anlatılara yönelik duyduğu şüphelerdir. Ona göre modern kapitalizm insanlığa yön verme iddiasındaki büyük-anlatılardan oluşmaktadır. Modernizmin en önemli büyük-anlatıları ilerleme ve aydınlanma düşüncesidir. Oysa büyük-anlatılar sosyal olarak inşa edilmiş gerçekliklerdir ve evrensel büyük-anlatılar yerine farklı küçük-anlatılar daha anlamlıdır. Belli dönemlerde belli amaçlarla ortaya atılmış ve dil oyunlarıyla süslenmiş örneğin bilimsellik yada etkinlik gibi büyük-anlatılar aynı dönemde ortaya çıkan farklı düşünce biçimlerini değersizleştirmeye çalışmaktadır.

Postmodernizmin örgütsel analize getirdiği farklı bakış açıları ve sağlayabileceği katkılar şöyle sıralanabilir:

Postmodern dönemde pazarlamanın özellikleri konusundaki en çok atıf alan yaklaşım Firat ve Venkatesh (1993) tarafından gerçekleştirilmiştir. Buna göre pazarlamada postmodern dönemin beş farklı özelliği bulunmaktadır: Üst-gerçeklik, parçalanma, üretim ve tüketimin yer değiştirmesi, öznenin merkezîliğini yitirmesi ve zıtların birlikteliği.

Basit üretim, geleneksel döneme ait bir üretim yöntemidir. Basit birtakım aletler yardımıyla atölye tarzı üretim mekânlarında, imalat sözcüğünün de köken olarak ifade ettiği gibi el ile gerçekleştirilen bir üretim şeklini ifade etmektedir. Taylorizm ise F. W. Taylor’un The Principles of Scientific Management (1911) adlı eseriyle ortaya koyduğu, işletmecilik alanında bilimsel ilkelerin uygulanmasını içeren ve bu alanda modern dönemin özelliklerini taşıyan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım, emek sürecinin mümkün olduğunca katı standartlara sahip bölümlere ayrılmasının verimliliği artıracağını iddia etmektedir. Fordizm, emek ve teknolojinin örgütlenmesi anlamında Taylorizmden sonraki aşamadır. Modern dönemin en önemli özelliklerinden olan kitlesel üretim Fordizmin eseridir. Taylorizmin yönetim alanında geliştirdiği ilkeler, Fordizm ile üretime uygulanmıştır. Taylorizm emeğin makine başındaki örgütlenmesini dile getirirken Fordizm, emekle birlikte makineli sistemin fabrika sistemi içinde yeniden düzenlenmesini ifade etmektedir.

Üretim işlevinin yapısı modern dönemde olduğu gibi postmodern dönemde de bazı açılardan eleştirilmiştir. İlk olarak Gramsci (1971), fordizmin sadece bir üretim sistemi olmadığını, sadece fabrikaları değil, bireyin en mahrem alanlarından başlamak üzere bir bütün olarak toplumu da düzenlemeye çalıştığını vurgulamıştır. Gerçekten de Henry Ford, 1914 yılında kurduğu otomobil fabrikasında işçilere sekiz saatlik çalışma karşılığında beş dolar ücret vermeye başlayarak sadece üretimde değil, çalışma hayatının düzeninde de önemli değişiklikler getirmiştir. Toplumsal alanda standartlaşmış kitle tüketiminin ve kamu hizmetlerinin hayatı renksizleştirdiği, yerleşim yerlerinin ruhsuz yapılara dönüştüğü gibi birtakım kültürel eleştirilerin yanında, üçüncü dünyada, kalkınma, yoksulluktan kurtuluş vaat eden, ama uluslararası sermayeyle aktif bir iş birliğini seçen çok varlıklı bir yerli seçkiler grubu dışında, halka yaşam standartlarında ve hizmetlerde pek küçük kazanımlar sağlamak dışında yerel kültürlerin imhasını, baskı ve kapitalizmin çeşitli hakimiyet biçimlerini getiren bir modernleşme süreci konusunda duyulan hoşnutsuzlukları da belirtmek gerekmektedir.

Focault’un güç merkezli yaklaşımına göre ise insan kaynakları yönetimi kültürel ve idari araçlar yardımıyla disiplinin sağlanabileceği çalışma ortamları oluşturmaya çalışmaktadır. Personel seçimi, testler, iş tasarımı, iş değerlemesi, performans değerleme ve gözetim süreçleri idare edilebilir bireyler oluşturmayı hedeflemektedir. Yöneticilerin öncelikli görevi çalışanların kavramsal olarak zaman ve mekân içerisinde yerleştirilmeleridir. Bu amaçla insanların çalışan-çalışmayan gibi başkalarına kapalı sınıflamalara alınmaları, herkesin bir yeri ve her yerin bir sahibinin olduğu bölümlere ayırma ve çeşitli pozisyonlar ve unvanlar kullanılarak çalışanların derecelendirilmeleri gibi yöntemler kullanılmaktadır. Toplam kalite yönetimi ve değişim mühendisliği gibi uygulamalar ile birçok popüler kitapta geçen "iş hayatında başarı için gereken temel yetkinlikler" gibi sınıflandırmalar insanların her şeyleri ile işletme amaçları doğrultusunda biçimlenmelerini amaçlayan ve insanın "kendisini" hiçe sayan mekanizmalardır

Ayıklanma

Modernizm: Modernizm,
insanoğlunun aklıyla evrende
varolan her şeyi öğrenebileceğine,
onu istediği gibi yönlendirerek
gerçek mutluluğa kavuşacağına
inanan bir düşüncenin ürünüdür

Aydınlanma: İnsan ve doğayı
ortak bir akıl paydasında
birleştirerek, aklı nesnel bilginin
üretim kaynağı, insanı da üretilen
bu nesnel bilgiyle evreni sınırsız
bir şekilde dönüştürme hak ve
yetkisine sahip gören, kendi
zihinsel ürünleri dışında, insanın
hayatını biçimlendirecek hiçbir
ilke ve değer kabul etmeyen
anlayıştır.

Hümanizm: İlahi nitelikte ve
öbür dünya ile ilgili olanın değil,
bu dünya ve insanla ilgili olanın
yüceltildiği bir genel eğilimin uç
noktasını teşkil eden ve insanı,
kendi üzerinde sınırlayıcı hiçbir
otorite ihtiyacı olmayan bir varlık
olarak tanımlayan; onu, hakikatin
yegâne ölçüsü ve kaynağı olarak
kabul eden bir dünya görüşü.

Sekülerizm: Dinsel olan veya
dinsellik atfedilen bütün değer
ve ilkeleri bireysel ve toplumsal
yaşamın dışına iten, sadece bu
dünyayı yaşanabilir kabul edip,
öte dünya ile ilişkiyi koparma
temeline dayalı, insan-merkezci
bir düşünme ve yaşama biçimini
ifade eder.

Bu çerçevede modernizmin modern yönetim ve örgütlenme yaklaşımlarını da
etkileyen temel özellikleri şu şekilde özetlenebilir (Erdemir, 2006):
I. Modernizm akılcıdır. Akıl dışında bilimsel olarak denenemeyecek, ispat edilemeyecek ve eleştirilemeyecek bir bilgi kaynağı veya otorite yoktur.
II. Modernizm gerçekçi ve pozitivisttir. Tabiattaki mükemmel işleyişin kurallarını herkesi bağlayıcı temel doğrular olarak alır ve bu kuralları keşfederek insan ilişkilerine uyarlamanın yollarını arar. Bu kurallar değişmezler. Dolayısıyla her konunun en iyi, en doğru tek açıklaması, her problemin tek doğru çözüm yolu vardır. Aklın yolu birdir. İnsana düşen bunu bulmaktır.
III. Modernizm ilerlemecidir. İnsan bilgiyi doğaya hakim olmak amacıyla kullanır. En gelişmiş toplumlar, doğaya en fazla hükmeden, doğadan en fazla yararlanan toplumlardır. Bu, teknolojinin her alanda en üst düzeyde kullanımıyla, sanayileşmeyle mümkündür. İnsanlık üretme ve tüketme yarışı içerisindedir. En çok katma değer üreten ve tüketen toplumlar daha öndedirler.
IV. Modernizm tektipleştirici, homojenleştiricidir. Bu, akılcılığın bir sonucudur. Bütün insanlık için bir tek en iyi yaşam tarzı vardır. Bu yüzden alt kültürlerin yaşatılması gerekmez, çünkü onlar, insanların sorunlarına en iyi çözümleri bulamazlar. Bunun sonucu tek tip beslenme, tek tip eğlenme, tek tip giyinme, sonuç olarak da tek tip yaşama biçimlerinin idealize edilmesidir.
V. Modernizm belirlenimcidir. Tesadüflere yer yoktur. Evrendeki her olay ve olgunun nedensellik zinciri çerçevesinde belirli kanunlar ya da kurallara bağlı olarak meydana geldiğini, doğada bulunan her şeyin birbirine kırılmaz bir neden-sonuç zinciriyle bağlı bulunduğunu kabul eder. Yapılması gerekenler, yapılanların nedenleri, yapılacakların ve yapılmayacakların sonuçları, her şey bellidir. İnsanlar, kendi başlarına bırakılırlarsa yanlış davranırlar, bu yüzden bilime uygun davranış kalıpları oluşturulmuştur. Toplumsal ve kurumsal ilişkilerde buna uygun bürokratik bir yapılanmaya gidilmiştir.

Modernizm; 16. yüzyıldaki reform hareketlerine, 17. yüzyıldaki Galileo, Descartes ve Newton’la yaşanan bilimsel devrime, 18. yüzyıldaki Fransız aydınlanmasına ve 19. yüzyıldaki Sanayi Devrimi’ne temel oluşturmuş, dünyanın gidişatını kökten değiştirmiş bir felsefi düşüncedir. Berman (1994), modern düşüncenin insanlık tarihindeki etkilerini şu şekilde özetlemektedir:
• Fiziksel bilimlerde gerçekleşen, evrene ve onun içindeki yerimize dair düşüncelerimizi değiştiren büyük keşifler,
• Bilimsel bilgiyi teknolojiye dönüştüren, yeni insan ortamları yaratıp eskilerini yok eden, hayatın tüm temposunu hızlandıran, yeni tekelci iktidar ve
sınıf mücadelesi biçimleri yaratan sanayileşme,
• Milyonlarca insanı atalarından kalma doğal çevrelerinden koparıp dünyanın bir
başka ucunda yeni hayatlara sürükleyen muazzam demografik alt-üst oluşlar,
• Hızlı, çoğu kez sarsıntılı kentleşme,
• Dinamik bir gelişme içinde birbirinden çok farklı insanları ve toplumları
birbirlerine bağlayan, kapsayan kitle iletişim sistemleri,
• Yapı ve işleyiş açısından bürokratik diye tanımlanan, her an güçlerini daha
da artırmak için çabalayan ve gitgide güçlenen ulus-devletler,

Modernizm insanlık tarihindeki pek çok gelişmenin temelindeki düşünce biçimidir.
Bugünkü modern hayatın temelinde bu düşünce bulunmaktadır. Ancak modernizm
insanlığın bugünkü hâle gelmesindeki önemli katkıları yanında bazı açılardan sadece postmodernistler değil modernistlerce de eleştirilmektedir.

Postmodernizm: Modernizmin
akılcılık, ilerlemecilik,
belirlenimcilik, sekülerizm,
hümanizm, yapısalcılık,
işlevselcilik gibi temel
yaklaşımlarının tümünü reddeden
ve bunlara alternatif yaklaşım
biçimleri öneren düşünce
biçimidir.