ÖRGÜT KURAMI - Deneme Sınavı - 17

Bazı faaliyetlerin örgüt sınırları içinde ya da dışında yapılması kararı verilirken bilgi asimetrisi kaygıları devreye girmektedir. Eğer örgüt yönetimi belli bir işlem ve bu işlemle ilgili konular hakkında piyasadaki tedarikçi ve taşeronların çok daha geniş bilgisi olduğuna inanıyorsa bu tedarikçi ve taşeronların yanıltma yoluyla örgütü aldatabilecekleri kaygısını taşıyabilir. Bu gibi durumlarda örgüt yönetimi tedarikçi ve taşeronların olası olumsuz davranışlarına karşı duyduğu kaygı ve belirsizlik hissine ek olarak bu hisleri gidermek için tedarikçi ve taşeronlar hakkında bilgi toplama ve takip süreçlerinin maliyetini de hesapladığında bunu çok yüklü bulabilir. Böyle koşullarda örgüt yönetimi adı geçen işlemi kendi bünyesinde yapmayı tercih edebilir.

İşlem maliyetleri kuramına göre eğer taraşar birbirlerine sözleşmeye has yatırımlar nedeniyle bağımlı iseler ve herhangi bir taraf kolaylıkla alternatif bağlantılar kuramıyorsa bu karşılıklı tekel durumu oluşturmakta ve her iki tarafı da savunmasız durumda bırakmaktadır. Bu duruma kuramda küçük sayılar sorunu da denmektedir. Aynı işi yapabileek alternatif partnert bulunamaması, yani bunların az sayıda olması örgütleri kısıtlamakta, taraşarının birbirini sömürme şansını artırmaktadır. Tedarik tarafındaki partner fiyat artırma, daha büyük miktarlarda alıma zorlama gibi baskılarla durumu kendi lehine kullanmaya çalışabilir.

Pazar kontrolünde işlem maliyetlerini kontrol altında tutmak için piyasadaki rekabet ve fiyat mekanizması kullanılmaktadır. Çok sayıda tedarikçi ve alıcı olan durumlarda piyasada tedarikçiler için yoğun rekabet vardır, dolayısıyla müşteri çekmek için tedarikçilerin adil bir fiyatlandırma politikası uygulamaları gerekir. Tedarikçilerin olağanüstü fiyatlar talep etmeleri bu ortamda anlamsızdır çünkü bir başka tedarikçi pazar dengelerini oturtacak daha düşük bir fiyat önerebilecektir. İyi işleyen bir piyasa ortamında alıcı ve tedarikçiler adil pazar fiyatlarını bilirler. Bu gibi durumlarda pazar mekanizması verimli işleyen bir sistem oluşturur. Yeterli sayıda alıcı ve tedarikçi olan ortamlarda alıcılar kendilerini tedarikçi fırsatçılığına karşı rahat korurlar çünkü piyasada yeterince bilgi vardır.

Vekâlet kuramına göre, vekillerin de kendilerine dönük amaçları vardır ve yeri geldiğinde yetkilerini asillerin değil, kendi çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanabilirler. Kendi konumlarını riske atacak ama örgüt için faydalı olabilecek bazı yeni iş fırsatlarından ya da teknolojilerden uzak durabilirler. Bu duruma vekâlet kuramında artık kayıp denmektedir.

Vekâlet kuramına göre, vekillerin de kendilerine dönük amaçları vardır ve yeri geldiğinde yetkilerini asillerin değil, kendi çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanabilirler. Örneğin, yöneticiler ofislerini gereğinden fazla dekore edebilir, ihtiyaçtan yüksek performanslı bilgisayarlar satın alabilir, bazı girdileri en uygun firmadan değil de yakın dostlarından satın alabilirler. Belki daha da önemlisi, kendi konumlarını riske atacak ama örgüt için faydalı olabilecek bazı yeni iş fırsatlarından ya da teknolojilerden uzak durabilirler. Bu duruma vekâlet kuramında artık kayıp denmektedir. Artık kayıplar yöneticilerin çeşitli yollarla izlenmesi ve yaptırımlar uygulanması gibi yöntemlerle asgariye çekilmeye çalışılır.

Hangi tip sözleşmenin kullanılacağı bir parça da yapılan işin özelliklerine bağlıdır. Bazı işlerin nasıl yapılacağı basamak basamak belirlidir ve oldukça rutindir. Örneğin, bir çağrı merkezinde ya da bir müşteri hizmetleri biriminde sipariş kaydeden bir elemanın yaptığı işin gözlenmesi ve kalitesinin belirlenmesi görece kolaydır. Bu tip işlerde davranış temelli sözleşmeler (örneğin, saat başına ücret) daha rahatlıkla yürütülebilir. Sözleşme tipini etkileyen bir diğer etmen de ilişkinin süresidir. Asilin uzun vadeli ilişkilerde vekilin davranışlarını daha rahat değerlendirmesi beklenir, dolayısıyla davranış temelli sözleşmeler daha uygun olabilecektir.

İktisat kuramcılarına göre vekiller boş zaman ve rahatlığa çalışkanlıktan daha çok değer verdikleri için baştan anlaştıkları şekilde çalışmazlar, sorumluluk ve görevlerini yerine getirmezler. Ahlaki risk sorunu vekilin örgütün çıkarları için beklenen gayreti göstermemesi, yani vekilin kaytarması durumuna denir. Örneğin, vekil olarak çalışan kişi iş saatlerinde bilgisayar oyunu oynayarak vakit geçirmekte, ancak üst düzey yönetim bilgisayar başında çalışıyor görünen çalışanın tam olarak ne yaptığını izleyememektedir. Vekil ne kadar özerkse ve işini yapmak için ne kadar özel bilgiye ihtiyaç varsa ahlaki risk o kadar yüksektir. Kötü seçim sorunu ise vekilin tecrübe, bilgi ve yeteneklerini asile yanlış sunmasıdır. Buna göre, vekil işi alırken bazı becerileri ve yetenekleri olduğunu iddia eder. Asilin bunların doğruluğunu işi verirken veya iş yapılırken tam olarak ölçememesi kötü seçim sorununu doğurur. Örneğin, işe alınan bir çalışan bir yabancı dili iyi derecede bildiğini iddia edebilir; dili ne kadar iyi kullandığının ölçülmesi de zor olabilir.

Ahlaki risk ya da kötü seçim sonucunda vekilin davranışları kolaylıkla izlenemiyorsa kurama göre asilin iki opsiyonu bulunmaktadır. Bunlardan biri bilişim sistemlerine yatırım yapmak yoluyla vekil fırsatçılığını kontrol altında tutmaktır. Buna göre bilişim sistemleri sayesinde asil vekilin ne yaptığını takip edebileceğinden vekilin asili yanıltması zorlaşacaktır. Bütçeleme sistemleri, raporlama prosedürleri gibi bilişim sistemlerinin yanı sıra, işi kontrol edecek yönetim kurulları ya da ara yönetim kadrolarının oluşturulması da yöneticilerin uygulamaları hakkında bilgi edinmeyi kolaylaştıracaktır. İkinci opsiyon ise çıktı odaklı sözleşmeler yapmaktır. Çıktı bazlı sözleşmeler vekilin tercihlerini asile doğru çekmekte, böylece farklı çıkarlardan doğan farklı davranışların ortaya çıkmasını engellemektedir.

Kurumların bilişsel boyutunun toplumsal temeli kanıksanmış (alışılmış) olmasıdır. Buna göre bilişsel boyut, örgütlerin kurumlara farkında olmadan uymasını sağlamaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kurumların kuralcı boyutunun toplumsal temeli kurumlara iliştirilmiş yaptırımlardır. Yaptırımlar, kurumlara uyulmadığı takdirde örgütlerin ya da kişilerin bir biçimde cezalandırılmasını sağlar. Bu yaptırımları sağlayan taşıyıcı mekanizmalar ise bir kuruma uyulmasını sağlayan yasalar, yönetmelikler ve sözleşmelerdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ahlaki, faydacı ve bilişsel meşruiyet tanımları, örgütsel meşruiyetin çeşitleri olarak açıklanmaktadır. Örgütsel meşruiyet, mevcut kurumların bir örgütün varlığını açıklanabilir kılma derecesi, toplumsal kabul edilebilirliktir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kanıksanmış bir kültürel açıklamanın varlığına dayalı olan bilişsel meşruiyet en az fark edilmesine rağmen en güçlü olan meşruiyet türüdür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ahlaki meşruiyet değer yargılarına dayalı meşruiyet türüdür. Bir örgütün eylemlerinin, o eylemlerden etkilenen toplumsal kesimlerin değer yargılarınca doğru olup olmadığıyla ilgilidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Eleştirel kuram, sömürü, baskı, adaletsizlik, dengesiz güç ilişkileri, çarpık iletişim, sınıf çatışması, cinsiyet ayrımcılığı vb. eleştirel bir duruşu gerektiren çok sayıda kavramın dahil edildiği geniş anlamlı bir terim olarak da kullanılmaktadır. Mezhep çatışması bu kavramlar içinde değildir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Eleştirel sosyal bilim yaklaşım›, Karl Marx (1818-1883) ve Sigmund Freud’a(1856-1939) kadar uzan›r. Doğru cevap A şıkkıdır.

Eleştirel teorinin gelişiminde bir kilometre taşı olan Frankfurt Okulu, Sosyal Araştırmalar Enstitüsü adı altında 1923 yılında Frankfurt Üniversitesi bünyesinde kurulmuş bir araştırma okuludur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Eleştirel kuram, toplumsal dünyanın incelenmesi söz konusu olduğunda bilimsel bilginin ancak eleştiri yoluyla üretilebileceğini iddia eder. Doğru cevap B şıkkıdır.

Eleştirel teorinin çok disiplinli olma özelliği, Frankfurt Okulu’nda yapılan araştırmalardaki felsefe ile sosyal teori arasındaki sınırların kaldırılması çabasını da desteklemiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Eleştirel yaklaşıma göre işletmelerde karar alma ve uygulamada öncelik yöneticilere tanınmıştır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Eleştirel yaklaşımın pozitivist sosyal bilimi eleştirmesinde yerelin bilgisi de bir o kadar değerlidir. Doğru cevap A şıkkıdır.