ÖRGÜT KURAMI - Deneme Sınavı - 18

belirleyicilerini kamu kuruluşları ve bu kuruluşlara bağlı örgütler üzerinde

araştırmıştır. Blau, yapısal farklılaşma ile idari yoğunluğun büyüklük tarafından

belirlendiği sonucuna ulaşmıştır. Yapısal farklılaşma, örgütü herhangi bir

temelde parçalara ayırmadır.

şirketinin tarihleri üzerinden incelemiştir. Chandler, bu şirketlerin stratejilerini

değiştirdikten sonra yapılarını değiştirdiklerini gözlemlemiştir. Şirketler, önce

yeni ürünler geliştirme anlamına gelen çeşitlendirmeye gitmiştir.

Ardından işlerin imalat, pazarlama ve muhasebe gibi farklı işlevlere bölündüğü

ve merkezî bir yönetim altındaki işlevsel yapının terk edilip işlerin ürün ya da

coğrafi bölge temelli olarak bölündüğü ve bu bölümlerin bir merkezî yönetim

birimine bağlı olduğu çok bölümlü yapı benimsemiştir. Çok bölümlü yapıdaki

bölümler (örn. buzdolabı bölümü, televizyon bölümü ve fırın bölümü), işlevsel

olarak farklılaşmış kısımlara (örn. buzdolabı bölümünü altında pazarlama kısmı,

ar-ge kısmı, imalat kısmı) ve kısımlar da coğrafi bölge ya da ürün temelli olarak

iş birimlerine bölünmüştür (örn. pazarlama kısmının altındaki satış şubeleri, arge

kısmının altındaki laboratuarlar ve imalat kısmının altındaki fabrikalar). Çok

bölümlü yapıda, bölümsel özerklik ile merkezî olarak denetlenen performans

değerlendirmesi ve kaynak dağıtımı bir aradadır.

araştırmada da aynı sonuca ulaşmıştır. Çeşitlendirmeye gitmeyen şirketler, işlevsel

yapı altında etkili bir şekilde yönetilirken çeşitlendirmeye giden şirketler, çok

bölümlü yapıya gereksinim duymaktadır. Sonuç olarak yapı stratejiyi izlemektedir

ve çok bölümlü yapı ile bir koşul-bağımlılık değişkeni olarak çeşitlendirme arasında

uyum söz konusu olduğunda yüksek örgütsel performansa ulaşılmaktadır. Bir

işletme tarihçisi olan Chandler’in kendisi, yukarıdaki sonuç için koşul-bağımlılık

kuramıyla bir ilişki kurmamıştır. Chandler’in çalışmalarının ardından ve onun

elde ettiği sonuçlardan hareketle, koşul-bağımlılık kuramını çalışan araştırmacılar

bu ilişkiyi kurmuşlardır. Çeşitlendirmeye gitmeyen bir işletme ile işlevsel yapı ve

çeşitlendirmeye giden bir işletme ile çok bölümlü yapı uyum içersindedir. Tersine,

çeşitlendirmeye gitmeyen bir işletme için çok bölümlü yapı ve çeşitlendirmeye giden

bir işletme için işlevsel yapı uyumsuzluğu beraberinde getirecektir. Bu kuramsal

model, strateji-yapı uyumu ve performans ilişkisini inceleyen çeşitli araştırmaların

sonuçlarıyla desteklenmiştir.

bu etmenlerin nasıl birleştirileceği konusu üzerinde durulmuştur. Böyle

bir durumda, koşul-bağımlılık etmenlerinin etkilerinin birbirlerine eklenmesi

ya da birbirlerinden çıkartılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Örneğin, daha

büyük örgütler daha yüksek derecede bürokrasi gerektirir. Diğer taraftan, çevre

istikrarlıysa mekanik örgüt yapısı ya da bürokratik yapı yüksek performans sağlar.

Böyle bir durumda, istikrarlı bir çevrede bulunan büyük bir örgütün, yalnızca

büyük olduğu ya da yalnızca istikrarlı çevrede bulunduğu durumdan daha fazla

bürokratikleşmesi ya da mekanik yapıya yaklaşması gerekecektir. Kimi zaman,

koşul-bağımlılık etmenleri birbirlerine zıt talepler doğurabilir. Örneğin, örgütün

büyük ve çevrenin değişken olduğu durumu ele alalım. Büyüklük ile bürokratik

ya da mekanik yapı ve değişken çevre ile organik yapı arasında yüksek performans

açısından olumlu ilişkiler söz konudur. Sonuçta örgüt yapısı, büyük ve istikrarlı

bir çevrede bulunan bir örgüte göre daha az bürokratik ancak küçük ve değişken

bir çevrede bulunan bir örgüte göre daha çok bürokratik olacaktır.

etmenleri ile uyuma doğru harekete geçen örgütler için açıklayıcı

olmadığı savunulmuştur. Çünkü örgütler koşul-bağımlılık değişkenleri ile

uyum için yapılarını değiştirirken değişkenlerin kendileri de değişebilmekte

(örn. büyüklük) ve bu yüzden, örgütsel yapı değişimi uyum üretememektedir.

Bu eleştiri kabul edilmekle beraber, örgütün uyuma doğru harekete geçerek

uyumsuzluğu azalttığı ve böylece hiçbir yapısal değişiklik yapmasaydı elde

edeceği performansa göre daha yüksek bir performansa ulaştığı savunulmuştur.

Daha önce değindiğimiz gibi, yöneticilerin sınırlı rasyonellikleri ve kaynakların

yetersizliği nedeniyle örgütün uyumsuzluktan tam uyuma taşınması örgütsel

yaşamda nadir olarak gözlemlenmektedir. Daha çok gözlemlenen, örgütlerin

uyuma doğru yönlenmeleri ancak yalnızca eksik uyum durumuna ulaştıklarıdır.

ve dolayısıyla performansını arttırır. Bu performans artışı örgüte büyümesi için

ek kaynak sağlar. Büyümedeki artış, örgütü yeni bir uyumsuzluk durumuna

sürükler. Bu uyumsuzluk durumu ancak örgütsel yapıda örgütü yine eksik uyum

durumuna getirecek yeterli değişikliklerin yapılmasıyla ortadan kalkar. Böylece

örgüt, tam uyuma ulaşmadan uyumsuzluk ile uyum arasında salınır. Büyüyen bir

örgüt, tam uyumun altında eksik uyuma ulaşırken küçülen bir örgüt, tam uyumun

üstünde eksik uyuma ulaşır.

durumdakilere göre daha yüksek performansa sahiptirler. Ancak bütün uyum

durumları aynı düzeyde performansa yol açmaktadır. Örneğin Woodward,

birim teknolojisinin organik, kitlesel üretim teknolojisinin mekanik ve süreç

teknolojisinin organik örgüt yapıyla uyum sağlayıp aynı derecede yüksek

performans getirdiğini göstermiştir. Ancak her uyum durumu aynı derecede

performansı beraberinde getiriyorsa, bir örgüt neden bir uyum durumundan

diğerine doğru harekete geçmektedir? Eğer büyüklük ile biçimselleşme arasında

her iki durumda da uyum söz konusuysa, örneğin, örgütler neden küçük ve

daha az biçimsel bir yapıdan büyük ve daha çok biçimsel yapıya doğru büyük bir

değişim sergilemektedir?

biçimsel ve standartlaşmış kurallar olduğunu gözlemlemiştir. İlginç bir şekilde,

daha büyük örgütlerin daha az merkezîleştikleri ortaya çıkmıştır. Ancak bu

durum çoğunlukla örgütsel görevlerin üst düzey yöneticilerin başa çıkamayacağı

hacme ulaşmasıyla yetki devrine uğraması sonucu gerçekleşmektedir. Gerçekte,

karar almanın merkezilikten uzaklaşması sıklıkla ayrıntılı kural ve yöntemlerle

birlikte ortaya çıkmaktadır. Böylece daha alt düzeylerde gerçek bir takdir

hakkının varlığından söz etmek güçtür. Aston Grubu’na göre, daha büyük

örgütler uzmanlaşma, biçimselleşme ve standartlaşma anlamında daha fazla

bürokratik yapılanmaya gitme eğilimindedir. Ayrıca, örgütler yaşlandıkça daha

fazla yapılanmaktadır çünkü istikrar ve başarıyı rutin hâle getirme arzusu

zamanla artmaktadır. Örgütler, büyüdükçe ve yaşlandıkça organik örgüt yapısına

değil mekanik örgüt yapısına yönelmektedir.

gerçekleşebilmesi ve Y işleminin de V işlemine bağlı olması gibi sıralı karşılıklı

bağımlılık gerektirir (örn. otomobil imalatı işletmeleri). Sıralı karşılıklı bağımlılıkta,

bazı alt birimlerin çıktısının diğerlerinin girdisi olması söz konusudur ancak bu

ilişki karşılıklı değildir (örn. otomobil tekerlik montajı öncesinde aksların monte

edilme zorunluluğu).

Etkililik, verimlilik, kârlılık vb. göstergelerle ifade edilebilen örgütsel performans,  klasik  yönetim  akımına  göre  biçimselleşme,  uzmanlaşma  ve   eş güdüm derecesine bağlıyken neo-klasik yönetim akımına göre, örgütteki bireylerin örgütsel kararlara katılımına bağlıdır. Ancak örgütlerin yapıları üzerinde 1950’lerin sonundan başlayarak gerçekleştirilen bilimsel araştırmaların sonucunda; tek ve evrensel bir örgütlenme modelinin var olmadığı sonucu ortaya çıkmıştır. İşte koşul-bağımlılık kuramı, örgüt tasarımlarındaki ya da örgütlenme modellerindeki bu farklılıkları açıklayabilmek için geliştirilmiştir.

Bu noktada dikkat edilmesi gereken, örgütün içsel unsurlarından biri olarak kabul edilen teknolojinin örgütü ne ölçüde çevresine bağladığıdır. Çevre, yalnızca girdilerin kaynağı ve çıktıların alıcısı değil, aynı zamanda örgütün kullandığı teknik bilginin, çalışma tekniklerinin ve araçların ana kaynağıdır. Çoğu örgüt, kullandıkları teknolojileri icat etmeyip çevreden almaktadır. Koşul-bağımlılık kuramına göre çevre, örgütün girdilerini tedarik ettiği, çıktılarını sunduğu ve içerisinde çıktılarını sunduğu kitleler, devlet, düzenleyici kuruluşlar, rakipler ve diğer örgütlerle ilişkilerini sürdürdüğü ortamdır.

Koşul-bağımlılık kuramında en çok çevrenin belirsizlik düzeyi üzerinde istikrarlılık-değişkenlik, güvenlik-tehdit ve homojenlik-heterojenlik gibi boyutlar aracılığıyla durulmuştur.                                                                                                                    Biçimselleşme, sosyal konumların ve sosyal konumlar arasındaki ilişkilerin, bu konumları işgal eden bireylerin kişisel özellik ve ilişkilerinden bağımsız olarak açıkça belirlenme ve tanımlanma derecesidir.                                                                           Hiyerarşi, örgütteki çalışanların farklı derecelere göre sıralanmasıdır.

Burada, yönetsel karar almanın “sınırlı rasyonel” bir davranış olduğu varsayımı söz konusudur. Sınırlı rasyonelliğe göre yöneticiler eksik bilgi, yetersiz zihinsel işlem kapasitesi vb. nedenlerle örgütsel performansın en üst seviyede olmasından çok, “yeterince tatminkâr” olmasına çalışırlar. Örgüt, yeterince tatminkâr olduğu kabul edilen düzeyde ya da daha yukarıda performans sergilediği sürece, yönetsel karar alınmaz. Yönetsel karar alma, yeterince tatminkâr olmayan performans şeklinde kendini gösteren sorun ortaya çıktığında hayata geçirilen sorun çözme davranışıdır ve performansı yeterince tatminkâr olduğu kabul edilen düzeye geri döndürecek çözümü arama biçimindedir.

Mekanik örgüt yapısı; yüksek düzeyde merkezileşme ve uzmanlaşma, kesin olarak tanımlanmış görevler, biçimsel kurallar ve net bir hiyerarşiye sahiptir. Mekanik yapıda, klasik yönetim akımında vurgulanan özellikler ön plandadır.              Koşul-bağımlılık kuramının çevreyi odağa olan temel çalışmalarından ilk olarak Tom Burns ve George M. Stalker’in, araştırmanın henüz başında mekanik ve organik olarak adlandırdıkları iki farklı örgüt yapısıyla karşılaşmıştır.

Koşul-bağımlılık kuramı, bu soruna karşılık farklılaşan performans yaklaşımını geliştirmiştir. Farklılaşan performans yaklaşımına göre, daha yüksek düzeydeki koşul-bağımlılık etmenine uyum, daha aşağı düzeydeki koşul- bağımlılık etmenine uyuma göre daha yüksek performansa yol açacaktır.

Örneğe dönersek görece daha fazla büyüklük ile görece daha yüksek biçimselleşme uyumu, görece daha az büyüklük ile görece daha düşük biçimselleşme uyumundan daha yüksek performans doğuracaktır. Sonuç olarak örgütlerin, koşul-bağımlılık etmenlerinde daha üst düzeylerde uyuma ulaşmak için yatırım yapma güdüsüne sahip olduklarından söz edilebilir.