ORGANİZASYONLARDA DAVRANIŞ

Etkin liderlik için gerekli kişisel özellikler şunlardır: Başatlık, yüksek enerji, kendine güven, iç kontrol odağı, kişisel doğruluk, duygusal tutarlılık ve olgunluk.

Davranış modelleri verilen lider tiplerinin doğru sıralanışı, Vurdumduymaz lider-Otoriter lider-Orta yol lideri-Şehir kulübü lideri şeklindedir.

Özellikler yaklaşımı ile davranışsal yaklaşım, liderin özellikleri veya davranışları ile sonuçlar üzerinde tek başına kuvvetli bir etkisi olacağını varsaymışlardır. Durumsal yaklaşım ise, liderlik etkinliğini güçlendiren veya zayıflatan bağlamsal etkenlerin önemine dikkat çekmektedir. Yani, durumsal kuramların amacı, belirli lider özelliklerinin ve davranışlarının ne zaman en uygun olduğunu belirlemektir.

Dönüşümcü liderler, izleyenlerin görevlerinin öneminin daha fazla farkına varmalarını sağlayarak; onları örgütün yararına kendi çıkarlarının ötesine geçmeye ikna ederek ve izleyenlerin üst düzey ihtiyaçlarını (öz-gerçekleştirme, yaratıcılık, gibi) harekete geçirerek hem izleyenleri hem de örgütü dönüştürürler.

Etkileşimsel lider tipinin özellikleri: Koşullu ödül, istisnalarla pasif yönetim, istisnalarla aktif yönetim ve özgür bırakıcı liderliktir.

Liderlik alanında ortaya konulan yeni kavramları tartışacağız. Bunlar; sahici ve ahlaki liderlik, paylaşılan liderlik, kendi kendini yönlendirebilme ve lider-izleyen etkileşimi kuramıdır.

İlk gelişme, sahici ve ahlaki liderlik kuramlarının ortaya çıkışıdır. ABD’de ve Batı Avrupa’da son zamanlarda yaşanan şirket skandalları ile küresel ekonomik kriz büyük küresel şirketlerin liderlerinin ahlaki açıdan sorgulanabilir davranışlarda bulunduklarını göstermiştir. Sahici liderlerin, dışarıdan gelen tepkilere bağlı kırılgan öz-saygı yerine, gerçek, doğru ve kalıcı öz-saygıları vardır. Sahici liderler, başkalarıyla samimi ilişkiler geliştirirler; şeffaflık, güven ve açıklık sergilerler. Paylaşılan liderliğin etkili olabilmesi için takım üyelerini bir arada tutan ortak bir amaca, bu amacı gerçekleştirmek için gerekli teçhizat, malzemeler ve benzerlerine, yetkin ve şevkli takım üyelerine ve destekleyici bir grup atmosferine gerek vardır. Geleneksel liderlik kuramları lidere daha çok odaklanmaktadırlar. Lider-izleyen ilişkisi iç grup izleyenler için daha yararlıdır.

Liderler, kurumlarının verimliliğinde farklılıklar yaratabilir, en zor zamanlarda bile, kurumlarının başarılı olmasına yardımcı olabilirler. Liderlik, yönetimin vazgeçilmez bir bileşenidir. Tüm yöneticilerin gerçekleştirdikleri dört ana işlev vardır: planlama, örgütleme, önderlik etme ve denetleme (Schermerhorn, Hunt, Osborn ve Uhl-Bien, 2011: 14). Dolayısıyla, liderlik, yöneticinin işinin bir parçasıdır (Lussier ve Achua, 2004: 6). Hangi düzeyde olurlarsa olsunlar, tüm yöneticilerden önderlik etmeleri beklenir. Öyleyse, modern kurumlarda bir yönetici olarak başarılı olmanın koşulu, önderlik etmektir.

Davranışsal yaklaşım, liderin ne söylediğine ve ne yaptığına odaklanır (Lussier ve Achua, 2004: 65). Araştırmacılar, etkili liderlerin davranışlarının, etkili olmayan liderlerden ne yönlerden farklı olduklarını keşfetmeye çalışmışlardır (Schermerhorn ve arkadaşları, 2011: 307). Davranışsal yaklaşımın amacı etkin liderlerin liderlik tarzını ortaya koyabilmektir (Yukl, 2010: 103).

İç kontrol odağı: Güçlü bir iç kontrol odağı, lider etkinliği ile olumlu ilişkilidir. İç kontrol odağı olan liderler, hayatlarındaki olayların şans eseri veya kontrol edilemeyen güçler tarafından değil, daha ziyade kendi eylemlerinin sonucu olarak gerçekleştiğine inanırlar. Eylemlerinin ve kurumlarının performansının sorumluluğunu daha fazla alırlar. İleriye dönüktürler. Sorunları çözmek için inisiyatif alırlar. İstediklerini yaptırmak için zorlayıcı veya aldatıcı yollara başvurmak yerine, ikna etmeyi tercih ederler. Hatalarından öğrenme olasılıkları daha fazladır.

Görevleri kesintiye uğrayan yöneticilerin, teknik becerileri iyi fakat analitik becerileri zayıftı. Teknik sorunlardaki odaktan stratejik konuların odağına geçemiyorlardı.

İş merkezli liderlik tarzı, işin yapılmasını sağlamak için liderin bizzat ne kadar ilgilendiğini ifade eder. İş merkezli liderler, çalışanlarını açıkça belirtilen görevlere ve amaçlara yönlendirir, onlara neyi nasıl  yapacaklarını açık bir şekilde söylerler. Bu tip liderler için standartlara ve kurallara uyulması önemlidir. İş merkezli liderler, planlamaya; işin takvimini belirlemeye; çalışanların faaliyetlerinin eşgüdümlü olmasına; gerekli teçhizatın, malzemenin ve teknik desteğin sağlanmasına odaklanırlar. Etkili lider davranışları üzerine yapılan çalışmalar, iş merkezli liderlik tarzında belirtildiği gibi çalışanlarına yüksek fakat gerçekçi amaçlar belirleyen liderlerin başarılı olduklarını göstermektedir.

Ohio Devlet Üniversitesi (OÜ)’deki araştırmacılar da, MÜ’dekilere benzer şekilde, etkin liderlik tarzlarını belirlemeyi amaçlamışlardır. İki etkili liderlik boyutu belirlemişlerdir: yapıyı harekete geçirme ve insanı dikkate alma. Ancak, MÜ çalışmalarından farklı olarak, bu iki boyut, liderlik tarzının farklı düzeylerde bir arada bulunabilen bağımsız bileşenleri olarak görülmüştür. Başka bir deyişle, MÜ çalışmaları iş merkezli ve çalışan merkezli olmak üzere iki liderlik tarzı ortaya koyarken, OÜ çalışmaları yapıyı harekete geçirme ve insanı dikkate alma olarak iki boyut ve bu boyutların farklı birleşimleri ile oluşan dört liderlik tarzı ortaya koymaktadır.

Şehir kulübü lideri, çalışan duygu ve ihtiyaçlarını üretim ile ilgili konuların önünde tutar. Çalışan memnuniyeti üzerine odaklanırken verimliliği göz ardı edebilir.

Liderin tarzı durumla eşleşmiyorsa, lider durumu değiştirmelidir. Durumu liderin tarzına uyumlu hale getirmek için şunlar yapılabilir: İzleyenlerle ilişkiler zayıfsa, lider onlara ilgi göstererek, dinleyerek ve onları kişisel olarak tanımaya çalışarak ilişkileri geliştirmek üzerinde çalışabilir. Görev daha fazla veya daha az yapılandırılabilir. Örneğin, daha belirli hedefler, standartlar ve yöntemler ortaya koyarak iş daha
yapılandırılabilir; öte yandan daha belirsiz, kesinleştirilmemiş planlar, programlar, zaman çizelgeleri kullanılarak işin yapılandırılması azaltılabilir. Makamından dolayı yüksek güce sahip liderler güçlerini  vurgulamayabilir; daha az gücü olan liderler ise daha despot davranarak güçlerini daha yüksek gösterebilirler.

İzleyenlerle ilgili etkenler:
• Otoritercilik– izleyenlerin yönetime ne dereceye kadar boyun eğdikleri ve neyi nasıl yapacaklarının ne dereceye kadar kendilerine söylenmesini istediklerini ifade etmektedir
(Lussier ve Achua, 2004: 149).
• Kontrol odağı: izleyenlerin, hedefe ulaşma başarısının ne dereceye kadar kendilerinin kontrolünde olduğuna inandıkları veya hedefe ulaşmanın başkaları tarafından kontrol edilip
edilmediğine olan inançlarını ifade etmektedir (Lussier ve Achua, 2004: 149).
• Yetenek – çalışanların, hedeflere ulaşabilmekte ve görevlerini yerine getirebilmekte yeterliliklerinin derecesini ifade etmektedir (Lussier ve Achua, 2004: 149).

Dört liderlik tarzı aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:
1. Yönlendirici liderlik, çalışanlara görevlerini ve kendilerinden beklenenleri bildirmeyi içerir. Çalışanları belirli hedeflere yönlendirmek, kural ve prosedürlere uymalarını sağlamak ve işi programlayıp koordine etmek gibi davranışları kapsar (Yukl, 2010: 169).
2. Destekleyici liderlik, çalışanların gereksinimlerine kulak vermeyi, mutlulukları, refahları ve iyilikleri ile ilgili olmayı ve birim içinde dostane bir atmosfer oluşturmayı içerir (Yukl, 2010:169).
3. Katılımcı liderlik, çalışanlara danışmayı ve onların önerilerini dikkate almayı içerir (Yukl, 2010:169).
4. Başarıya yönelimli liderlik, zorlayıcı hedefler belirlemeyi, performans geliştirmeyle ilgili arayışları ve çalışanların yüksek standartlara ulaşacaklarına güvenmeyi içerir (Yukl, 2010: 169).

Tüm yöneticilerin gerçekleştirdikleri dört ana işlev vardır. Bunlar; planlama, örgütleme, önderlik etme ve denetleme olarak sıralanmaktadır. Her üç seçenekte bu verilenler arasında yer almaktadır. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Hangi düzeyde olurlarsa olsunlar, tüm yöneticilerden önderlik etmeleri beklenmektedir. Öyleyse, modern kurumlarda bir yönetici olarak başarılı olmanın koşulu, önderlik etmektir. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

Etkili liderliği oluşturan unsurları saptamaya yönelik öne sürülen yaklaşımlar sırasıyla şunlardır: Özellikler Yaklaşımı, Davranışsal Yaklaşım, Durumsal Yaklaşım ve İlham Veren Yaklaşım. Dolayısıyla her üç seçenekte bu yaklaşımlar arasında yer almaktadır. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.