SINIF İÇİ VE DEĞERLENDİRME SÜRECİNDE KULLANILAN ARAÇLAR

 Süreç izlemede kullanılan ölçme araç ve yöntemlerinin bir kısmı sübjektif özellik taşıdığından, başarı değerlendirme amacıyla kullanılması uygun değildir.

 Öz değerlendirme, Akran Değerlendirme, Performans ödevleri ve ölçülmesi, Projeler, Gözlem formları, Kavram haritaları…

 Öz değerlendirme, belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz değerlendirme denir.

 Öz değerlendirme iki türlü yapılabilir. Bunlardan ilki, dersin belirli bir ünitesi veya konu ile ilgili bütün davranışlar listelenerek, bu davranışları gösterip gösteremediğini öğrencinin kendisine sorgulattırmaktır. Ancak bu durumda bazı davranışları gösterebileceğini belirtmesine rağmen gerçekte gösteremeyebilir. Bu da yanlılık yaratabilir. Bu şekilde yapılabilecek bir değerlendirmenin başarı belirlemede tek başına kullanılması uygun olmayabilir. Öz değerlendirmenin, öğrenme sürecindeki eksik öğrenmeleri belirlemede kullanılması daha uygundur. Çünkü öğrenci bir davranışı gösteremeyeceğini belirtmesi bir öğrenme eksikliği olduğunu göstermesi açısından önemli bir ipucudur. Öğrencinin kendisinde eksik gördüğü davranışlar belirlenip bu davranışları iyileştirecek ek eğitim-öğretim etkinlikleri düzenlenebilir. Öz değerlendirmede ikinci yol, yapılan herhangi bir sınavın puanlamasını öğrencinin kendisine yaptırmaktır. Bu yaptırılırken, önceden hazırlanmış cevap ve puan anahtarı öğrenciye verilir. Öğrencinin kendi cevaplarını sınavın cevap anahtarı ile karşılaştırarak puanlama yapması istenir. Bu, öğrencinin cevaplarını puanlarken aynı zamanda yanlış yaptığı soruların cevabını da görerek eksikliklerini görmesine yardımcı olur. Bu şekilde yaptırılan puanlama öğrencinin kendine olan güveninin geliştirilmesine de yardımcı olabilir.

 Öz değerlendirme öğrencilerin okulda yaptıkları çalışmaları, çalışmaları yaparken nasıl düşündükleri ve nasıl yaptıklarını değerlendirmelerini gerektirir. Kendini değerlendirme, öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarına yardım eder. Kendini değerlendirme öğrenci motivasyonunun yükselmesine fırsat verir.

  İnsanlar kendi performanslarını değerlendirirken yanlılığın varlığı göz ardı edilmemelidir.

 Akran değerlendirme, öğrencilerin, arkadaşlarının hazırladığı ödevler, araştırmalar, projeler, raporlar vb. çalışmalarını değerlendirmesidir.

 Öğrencilerin değerlendirme sonuçlarının öğrenme eksikliğini belirleme amacıyla kullanılması durumunda, ölçütler öğrencilere verildiğinde ve daha fazla uygulama yapıldığında sübjektif değerlendirme azalabilir. Öğrenciler, arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken kendilerinin eleştirel düşünme becerileri gelişir.

  Öğrencilerin birbirlerini değerlendirmeleri iki türlü olabilir, · Bunlardan ilki, sınıftaki her bir öğrenciyi diğer öğrencilerin değerlendirmesidir. Böylece bir öğrenci için çok sayıda ölçme elde edilebilir. Elde edilen ölçmelerin yönü öğrenci hakkında oldukça faydalı bilgiler verebilir. · İkinci değerlendirme ise öz değerlendirmeyi de içinde bulunduran bir değerlendirme yöntemidir. Öğrencinin kendisini diğer öğrencilerin her biri ile karşılaştırarak kendisinin ve arkadaşlarının eksik ve güçlü yönlerini ortaya çıkarabilir. Bu şekilde yapılan değerlendirmeler ile oldukça fazla bilgi toplanabilir. Fazlaca toplanan bilgilerin özetlenmesi ve buradan anlam çıkarıcı sonuçlar bulunması öğretmenin ve diğer eğitimcilerin oldukça fazla zamanlarını alabilir.

 Akran değerlendirmesinden elde edilen ölçme sonuçları, bir öğrencinin dersle ilgili ne bilip bilmediği hakkında diğerlerinin görüşlerinden oluştuğu için grup halinde değerlendirmeyi içerir. Grup içinde sosyometrisi yüksek olan öğrencilerin değerlendirilmesinde diğer öğrenciler daha toleranslı davranabilir. Bu durum ise yanlılığı artırabilir. Bazı öğrenciler için yanlı değerlendirme yapılması, eksik öğrenmelerin belirlenmesini güçleştirebilir.

 Bazı öğrenciler için yanlı değerlendirme yapılması, eksik öğrenmelerin belirlenmesini güçleştirebilir. Bu nedenle daha fazla kaynaklardan bilgi toplanılması gerekir.

 Öğretmen yapımı yazılı yoklamalar, kısa cevaplı testler, sözlü sınavlar, doğru-yanlış testleri, çoktan seçmeli testler gibi klasik ölçme ve değerlendirme yöntemleri de performans ölçme araçlarıdır.

 Performans ölçülmesindeki genel ilke, ‘performansın gerçek durumlarda gözlenmesi’ dir.

 Öğrencilerin sınıf içinde kazandıkları bilgi ve becerileri gerçek hayatta gösterip gösteremeyeceklerini denemeleri için performans ödevleri verilir.

 Performans ödevlerinde öğrencilerin bir etkinlik veya işi başından sonuna kadar bütün aşamaları ile birlikte sergilemeleri beklenir. Öğrencinin gerekli malzemeleri nasıl bulacağı, bulduğu malzemeleri nasıl organize ederek sonuca (ürüne) ulaşacağı performans ödevleri ile görülür hale getirilebilir. Öğrencinin performans ödevlerini gerçekleştirirken, takıldığı aşamalar olduğunda kendisine rehberlik edilebilir; ancak performans ödevleri onların yerine yapılmamalıdır.

 Uygulamada anne ve babalar tarafından çok mükemmel şekilde yapılan performans ödevleri, diğer öğrenciler ve bazı öğretmenler tarafından örnek olarak gösterilebilmektedir. Tamamen öğrencinin kendisine ait olan ve çok fazla ilgi çekici olmayan bir performans ödevi anne ve babalar tarafından yapılan ve çok ilgi gören bir ödevden daha değerlidir.

 Performans ödevlerinin puanlanmasında dereceli puanlama anahtarları (rubric)’ndan yararlanılır.

  Proje Türk Dil Kurumu sözlüğünde ‘değişik alanlarda önceden plan ve programa alınmış, maliyeti hesaplanmış, kurum ve kuruluşların yönetim organları tarafından onaylanmış, kısa ve uzun vadeye bağlanarak özel kurum veya devlet adına gerçekleştirilmesi kabul edilmiş bilimsel çalışma tasarısı’ olarak tanımlanmaktadır.

 Projeler, öğrencinin bir sorunu veya konuyu ele alıp çeşitli yönleriyle bu sorunu tanımlaması, tanımladığı sorun için olası çözüm önerileri geliştirmesi, sorunu çözmek için veriler elde etmesi, verileri analiz ederek bulgulara dönüştürmesi, elde ettiği bulgulara dayalı olarak sorunun çözümü için öneriler geliştirmesi ve bu süreci raporlaştırarak sunması süreçlerini kapsar.

 Gözlem formları birer değerlendirme araçlarıdır. Değerlendirilecek özellikler psikomotor beceriler gerektiriyorsa gözlem formlarının kullanılması uygun bir yoldur. Bazı öğrenci özelliklerinin kağıt kalem testleri ile ölçülmesi zor ve bazen de mümkün değildir. Öğrencilerin resim yapma becerilerinin, güzel konuşma becerilerinin, yüksek atlama becerilerinin klasik sınav türleri ile ölçülmesi mümkün değildir. Bu tür becerilerin bir veya birden çok öğretmen tarafından gözlenerek başarı ölçülerine çevrilmesi gerekir. Bu tür özelliklerin ölçülmesinde gözlem formlarının kullanılması, ürün olarak son gösterilen davranış ile birlikte davranışın ilk gösterilmeye başladığı aşamadan son aşamaya kadarki tüm sürecin ölçülmesine fırsat verir.

 Öğrenciden beklenen davranışın iki çıktısı olduğunda (gözlendi-gözlenmedi gibi) gözlem formu kontrol listesi olarak adlandırılır. Kontrol listesinde gösterilebilecek her hareketin karşısına “Gözlendi” ve “Gözlenemedi” kutuları konulur.

 Kontrol listesinde gözlenemeyen basamaklarda öğrencinin eksikliklerinin olduğu, gözlenen basamaklarda ise başarı sağladığı anlaşılır.

  Kavram, nesnelerin veya olayların ortak özelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altında toplayan genel tasarım, mefhum, kavram, nosyon olarak tanımlanmaktadır.

 Kavram haritası ise bir kavramın alt kavramları ve kavramlar arası ilişkileri hiyerarşik bir şekilde görmeye yardım eden bir şemadır. Kavram haritaları, kavramlar arasındaki ilişkiyi genelden özele doğru ele alıp görsel hale getirerek somut veriler sunmayı amaçlayan bir öğretim yöntemidir.

Cevap: Kavram haritalarının uygulaması iki türlü olabilir. Bunlar açık ve kapalı kavram haritaları uygulamasıdır. Açık kavram haritası uygulamasında temel bir kavram verilir. Bu kavramla ilişkili olan tüm kavramların neler olduğu ve bu kavramlar ile ilişkinin yönü, türü ve düzeyi öğrenci tarafından bulunması istenilir. Kapalı kavram haritası uygulamasında öğrencilere bir grup kavram verilir. Verilen kavramların birbirleri ile ilişkisi bulunarak şekil üzerinde gösterilmesi istenilir. Bu iki uygulamadan  birincisi (açık kavram haritası) diğerine göre daha çok yaratıcılık ister ve daha üst düzey bir davranış gerektirir.

 Örümcek kavram haritası, Sınıflama kavram haritası, Hiyerarşik kavram haritası ve Balık kılçığı kavram haritasıdır.

 Verilen bir ana kavram ile ilişkisi olan diğer kavramların bulunması istenildiğinde kullanılır.

 Balık kılçığı şeklinde yer alan bir şekil üzerinde neden ve sonuçla, olumlu ve olumsuz özellikler, benzerlik ve farklılıklar gibi ikili karşılaştırmaların yapılmasında kullanılan bir türdür.

 Verilen kavramların genelden özele veya türlerine göre sınıflandırılması istenildiğinde kullanılan kavram haritalarıdır.

 Bilgiyi önem sırasına göre sıralamayı gerektirdiğinde kullanılan kavram haritalarıdır. En önemli bilgi başa yazılarak en önemsiz olana veya en genel bilgiden en özele doğru sıralamayı gerektirdiğinde kullanılır.

  Kavram öğretiminde oldukça etkili olan yöntemde, herhangi bir kavram ilişkisini belirlemede cevap anahtarı olabilecek geliştirilmiş doğru bir kavram haritası örneği yoktur. Bu nedenle her öğrencinin yapmış olduğu kavram haritası orijinaldir.

 Holistik (Bütünsel) Puanlama Modeli Uzman Harita ile Holistik (Bütünsel) Puanlama Modeli Yapısal Puanlama Modeli Uzman Harita ile Yapısal Puanlama Modeli İlişkisel Puanlama Modeli Uzman Harita ile ilişkisel Puanlama Modeli

 Holistik (Bütünsel) Puanlama Modeli’nde her bir kavram haritası, öğrencilerin o kavramları anlayıp anlamadıkları hakkında bilgi verir. Kavram haritaları, bir puanlama cetveli üzerinde belirlenen ölçütlere göre 1-5, 1- 10 ya da 1-100 gibi aralıklar arasında değerlendirilir.

 Yapısal Puanlama Modeli, Novak ve Gowin (1984) tarafından ortaya konmuştur. Bu modelde üst seviyede yapılara puan verilir. Kavram haritaları, hiyerarşi düzeylerinin sayısına ve çapraz bağlı tanımlamalara göre değerlendirilir. Hiyerarşiler dallanmış yapılardır ve alt üst ilişkisini ortaya çıkarır. Çapraz bağlar da farklı dallar içinde yer alan kavramlar arasındaki ilişkileri gösterir.

  Bağlantı sözcükleri, Hiyerarşi, Çapraz bağlantılar ve örneklerdir.

  “Bağlantı sözcüğünün gösterdiği iki kavram arasındaki ilişki anlamlı mı?”, “ilişki geçerli mi?” gibi sorulara cevap aranır. Her anlamlı ve geçerli bağlantı için 1 puan verilir. 

  “Harita hiyerarşik bir yapıda mı?”, “Aşağıya doğru inen her alt kavram daha çok özel ve daha az kapsamlı mı?” gibi sorulara cevap aranır. Her aşama için 5 puan verilir.

 “Haritada bir grup kavram ile başka bir grup kavram arasında anlamlı ilişkiler kurulabilmiş mi?” sorusuna cevap aranır. Her çapraz bağlantıya 10 puan verilir. Bağlantılar yaratıcılık ve daha çok dikkat gerektirir. Bağlantının yaratıcılığına göre puan arttırılabilir.

 Uygun örneklere 1 puan verilir.

 Yapısal puanlama modelinde harita hesaplanırken, kavramlar arasındaki çapraz bağ hariç 8 bağdan her birine 1 puan verilerek toplam 8 puan elde edilir. Her hiyerarşi 5 puan olacak şekilde 2 hiyerarşiden 10 puan elde edilir. Çapraz bağ 10 puan ve örneklere 1’er puan verilerek toplam 30 puan elde edilir.

 McClure ve Bell (1990) tarafından geliştirilmiştir. Haritalar, harita üzerinde belirlenen farklı ifadelerin değerlendirilmesiyle puanlanır. İfade iki kavramı birleştiren etiketlendirilmiş oklardır. Her bir ilişki 0 ile 3 arasında puanlanmaktadır.

 Bireysel gelişim dosyası, eğitim süreci içinde öğrencinin seçmiş olduğu bir ders kapsamında dersin başından sonuna kadar yapmış olduğu bütün çalışmalarını kapsayan bir dosyadır. Öğrencilerimize daha iyi eğitim hizmeti sunabilmek için, onları daha iyi tanımaya ihtiyaç vardır. Bireysel gelişim dosyası bireyin güçlü ve geliştirilmesi gereken yönlerinin belirlenebilmesi açısından oldukça faydalı bir tanıma yöntemidir. 

 Öğrenciyi tanımada kullanılacak bireysel gelişim dosyasında öğrencinin hangi özelliklerine yönelik bilgilerin bulunacağı, dosyanın oluşturulması açısından önemlidir. Öğrencinin geçmiş eğitim yaşantısına ait bilgiler, sağlık ve fiziksel özellikleri, ilgi, tutum gibi duyuşsal özellikleri, akademik başarı ölçüleri, derslerle ilgili yapmış olduğu çalışmaları, beceri ve yetenekleri, sosyal özellikleri, eğitim ve öğretim ile ilgili özel durumlarının bulunması, onların daha iyi tanınması açısından önemli ipuçları sunabilir.

 Toplama, Seçme, Yansıtma ve Sonuçtur.

 Öğrencinin yapmış olduğu her çalışmanın toplanacağı daha önceden bildirilir. Yapılan çalışmaların üzerine tarih atarak gelişim süreci izlenir.

 Öğrencinin yapmış olduğu çalışmalar içerisinden bazıları seçilir. Seçme işi öğretmenin rehberliğinde öğrenci tarafından yapılır.

 Öğrencinin gelişim dosyasında yer alan çalışmalarını arkadaşlarına, ailesine ve öğretmenlerine sunduğu aşamadır. Dosyasında bulunan çalışmaları neden seçtiğini, çalışmaları yaparken yaşadığı sorunlar ile bu sorunları nasıl çözdüğünü sunması istenilir.

  Bu aşamada gelişim dosyasında yer alan çalışmaları niçin yaptığı sorusu yanıtlanmaya çalışılır. Yapılan çalışmalardan ne öğrendiği ortaya konulur.

  Bireysel gelişim dosyası süreci ve ürünü yansıtacak şekilde iki türlü hazırlanabilir. Süreci yansıtan gelişim dosyalarında öğrencinin ilk yaptığı çalışmalardan başlamak üzere son çalışmalara kadar tamamı yer alır. Yapılan çalışmalar karşılaştırılarak süreç içindeki gelişim görülmeye çalışılır. Öğrencinin yaptığı çalışmalar öğretmen tarafından rutin olarak izlenir ve gecikme olmadan geribildirimlerde bulunulur. Süreç içerisinde karşılaşılan sorunlar bu şekilde çözümlenerek öğrenme eksiklikleri giderilebilir. Ürünü yansıtan gelişim dosyalarında süreçten çok bitmiş çalışmalar yer alır. Bu dosyada öğrencinin en iyi olarak gördüğü çalışmalar yer alır. Öğretmen üründe bulunması gereken ölçütler açısından değerlendirme yapar.

  Öğrenci değerlendirme sürecine katılarak kendi performansı ile ilgili olarak eksikliklerini ve iyi yönlerini görmesine fırsat verilmiş olur. Değerlendirmedeki amaç öğrenciye geçti-kaldı gibi bir not vermekten ziyade öğrenme sürecindeki eksikliklerin belirlenmesi vardır.