ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYE GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR

 Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla
istendik değişme meydana getirme süreci olarak
belirtilmektedir.

  Sistem, en az bir amacı gerçekleştirmek üzere değişik öğelerden oluşan dirik bir bütündür.

 Eğitim sisteminin dört temel öğesi bulunmaktadır; girdi, süreç, çıktı ve ölçmedir.

 Girdi, hedeflere ulaşılması için gerekli olan her şey olarak ifade edilebilir. Eğitim siteminin sonsuz sayıda girdisi bulunabilir. Bu girdilerden bazıları olmazsa olmaz bir özellik taşırken bazıları da daha az öneme sahiptir. Eğitim sisteminin önemli girdileri arasında öğrenci, öğretmen, dersler, ders kitapları ve eğitim programları, ders materyalleri, okul binası gibi çok sayıda unsur yer almaktadır.

 Süreç, girdilerin hedefler doğrultusunda bir araya getirilip işlenildiği kısımdır. Kısaca bu öğe, eğitim durumları olarak adlandırılır. Sınıf içerisinde öğretmen tarafından farklı öğretim yöntem ve tekniklerini kullanarak kazanımlar doğrultusunda yapılan etkinlikleri kapsar.

 Çıktı, hedeflerle donanmış, olması beklenen öğrenci veya mezun kişidir.

 Çıktının hedeflerle tutarlı olup olmadığının belirlenmesine ihtiyaç vardır. Bunu belirleyen öğe ise ölçmedir. Ölçme süreçte veya girdideki sorunların bulunmasına yardım eder.

 Tutarlı çıktının bulunamamasının muhtemel nedenleri arasında girdinin eksikliği veya yanlışlığının olması, girdide eksiklik olmaması durumunda süreç kısmında eğitim durumlarının istenildiği gibi yapılamaması veya çıktının özelliklerini belirlemede kullanılan ölçme yönteminin hatalı yapılması olabilir.

 Sistem sonunda yapılan kontrollerle bu hata tespit edilip ilgili öğeye geri bildirimde (dönüt) bulunulur. Sistemin yapısını iyileştirmeye yönelik olan geri bildirimler ile sistemin amacına daha iyi hizmet etmesi sağlanabilir.

  Ölçme, objelerin özelliklerini gözleyip gözlem sonuçlarını sayılarla ya da sembollerle ifade etme olarak tanımlanmaktadır.

 Ölçmeye söz konusu olan özelliklerin (davranışların veya kazanımların) neler olduğunun belirlenmesidir.

 Ölçme sonuçlarının gösterileceği rakam ya da sembollerin nelerden oluşacağını belirlemek, ikinci aşama içerisinde yer alır. Örneğin öğrenci puanlarının 5’lik mi, 10’luk mu ya da 100’lük bir sistemle mi gösterileceğine karar verme işlemidir.

 Gözlenen değişkenin belli değerlerini sayılarla eşleme ya da gözlenen hangi davranışa hangi ölçme sonucunun verileceğini kararlaştırmadır.

 Çocuğun yürüyüp yürümediği doğrudan gözlemle ölçülebilir. Dolayısıyla burada herhangi bir araç kullanmaya gerek kalmadan araçsız olarak yürüyüp yürümeme davranışı ölçülebilir. Ancak, çocuğun ne kadar yürüdüğü gözlemle ölçülebileceği gibi bir metre yardımıyla da ölçülebilir. Temel ölçme olarak gösterilebilir.

 Sınavda öğrencilere yöneltilen sorular birer uyarıcıdır. Bu uyarıcılara (sorulara) öğrencilerin verdikleri tepkiler (cevaplar) ve bu cevapların puanlanması ile elde edilecek sayısal sonuçlar, öğrenci başarısı için bir gösterge olarak kabul edilir ve ölçme sonucudur. Dolaylı ölçme olarak gösterilebilir.

 Doğrudan, dolaylı ve türetilmiş ölçmedir.

  Bir maddenin kütlesi ve hacmi verildiğinde öz kütlesinin hesaplanması, ara sınav sonuçları ile final sınavı sonuçlarından hesaplanan geçme notları ve zeka yaşı ile takvim yaşından hesaplanan zeka puanları birer türetilmiş ölçme örneğidir.

 Termometredeki cıvanın bir birim artması ile sıcaklıktaki değişimin bir derece olduğu dolaylı olarak ölçülmektedir.

 Aldığı değerlere göre nitel ve nicel, birbirlerini etkilemesine göre bağımlı ve bağımsız değişkenler, kesikli sürekli değişkenler şeklinde ayrılır.

 Bir değişken, sayılarla ifade ediliyor ve sayılar anlamını koruyorsa nicel, değişkenin aldığı değer sıfatlarla ifade ediliyorsa niteldir. Öğrencinin sınavdan 100 üzerinden aldığı 80 puanı niceldir; öğrencinin aldığı puana göre “iyi” ise niteldir.

 Bir değişkenin değeri başka bir değişkene göre değişiyorsa bu tür değişkenlere bağımlı değişkenler adı verilir. Örneğin öğrencinin bir dersteki başarısı onun ön öğrenmelerine, zeka düzeyine, derse karşı ilgisine, ders çalışmaya veya ders içi etkinliklere katılımına bağlı olabilir. Bu özellikleri farklı olan öğrencilerin dersteki başarıları da farklılık gösterebilir. Bu nedenle ders başarısı bağımlı bir değişken olarak kabul edilir.

 Değişkenler, yapısına göre kesikli (süreksiz) veya sürekli değişkenler olarak ayrılabilmektedirler. Değişkenin aldığı değerler sayılabilir çoklukta ise kesiklidir. Değişkenlerin aldığı iki değer arasında her zaman üçüncü bir değer varsa, bu tür değişkenlere sürekli değişkenler adı verilir.

 Ölçme birimi puan, birimin değeri ise 1 puandır.

  Eğer birimler fiziksel olarak fark edilebiliyor ise doğal birimler olarak adlandırılır. Bazen de, belirli bir büyüklük birim olarak kabul edilir. Ölçmede pratiklik sağladığı için belirli bir büyüklüğün birim kabul edilmesi de yapay birimler olarak adlandırılmıştır.

 Sınıftaki öğrencilerin sayısını gösteren ölçme sonucunun birimi olan bir öğrenci, doğal birimdir.

 Hava sıcaklığını gösteren 24 derecenin birimi olan 1 derece yapay birimdir.

 Eşitlik: Ölçme aracını oluşturan birimlerin hepsinin birbirine eşit olmasına denir. Genellik: Herkesin aynı iş için aynı birimi kullanması, birimin genellik özelliğidir. Kullanışlılık: Birimin ölçülecek değişkenin büyüklüğüne uygun olması, kullanışlılık özelliğidir.

 Örneğin, 1 metreyi oluşturan her cm birbirine eşittir; fakat kulaçla yapılan ölçmelerde herkesin kulacı birbirine eşit değildir.

  Çoktan seçmeli sınavların puanlanmasında her soruya eşit puanlar verilmektedir. Doğru cevap 1 (bir) ile yanlış ve boş cevaplar da 0 (sıfır) ile puanlanır. Bir öğrencinin doğru olarak cevaplandırdığı iki sorunun ölçtüğü özellik düzeyi aynı olmadığında, yapılan ölçmelerdeki birimlerin eşitliğinin olduğunu söylemek zor olur. Birimleri eşit olmayan araçlarla yapılan ölçmeler hata içerir.

  Kütle ölçmede insanların birçoğu kg’ı kullanırken bir kısmının inç ya da okka kullanması genelliği bozar.

  İki şehir arasındaki uzaklığı ölçmede kilometre (km), metre (m)’den daha kullanışlıdır. Benzer şekilde 20 davranışı ölçen bir sınavda, 1-20 veya 1-100 ölçeğindeki birimler, 1-5 ölçeğindeki birimden daha kullanışlıdır.

 Eşit oranlı ölçek: Bir değişkenin iki gerçek değerinin birbirine oranının, bu değerlere karşılık gelen ölçme sonuçlarının birbirine oranına eşit olmasına, eşit oranlılık özelliği denir. Eşit aralıklı ölçek: Bu ölçek türünde ölçme sonuçlarının birbirine oranı, değişkenin gerçek değerlerinin birbirine oranına eşit değildir. Çünkü ölçme sonuçlarındaki 0 (sıfır) görelidir. Sıralama ölçekleri: Ölçülecek değişkenin iyice bilinmediği, sıfır değerinin anlamsız olduğu ve birimin tanımlanamadığı haller de vardır. Bir değişkenin özelliği büyüklük sırasına göre ölçülüyorsa, ölçme sonuçları sıralama ölçeğindedir. Sınıflama ölçeği: Ölçülecek değişkenin herhangi bir boyutta sıralanamadığı, yalnızca belirli gruplara ayrılabildiği durumlarda kullanılan ölçmelerin ölçeği sınıflandırma (adlandırma)’dır.

 Eşit oranlılık, ölçülen değişkenin sıfır değerinin ölçme sonucundaki sıfıra eşit olması, ya da ölçme sonucundaki sıfırın gerçek sıfır olması ve değişkenin eşit büyüklüklerine aynı oranda puan verilmesi anlamına gelir.

 İki kütleden gerçekte biri diğerinin iki katı değerinde olsun. Bu iki kütlenin ölçme sonuçları alındığında, ölçme sonuçlarından birinin diğerinden iki kat daha fazla olduğu bulunmuşsa, ölçme sonuçlarının eşit oranlı ölçekte olduğu söylenebilir.

 Eşit oranlı ölçek

 Eşit aralıklı ölçek

 Sıralama ölçeğinde, Sıralama boyutunda ayrı yer tutan iki birey ölçülen özellik açısından birbirinden  farklıdır. Büyüklük sırasında öndeki birey kendinden sonraki bütün bireylerden daha büyüktür.

 Sınıflama Ölçeği

 Eşit aralıklı ölçek.

 Ölçmede araç kullanmak, değişkenin gözlenebilmesinde duyarlılığı artırır. Yani, değişkenin değerlerinin gözlenebilirliğini artırır.

 Örneğin, masanın boyunu kabaca tahmin edebiliriz. Ancak masanın boyunu bir ölçme aracı yardımıyla ölçtüğümüzde daha duyarlı ölçme sonucu elde ederiz. Aynı şekilde, ölçme aracı kullanılmadan, öğrencilere not verilebilir. Eğer not tamamen rastgele yapılırsa, ölçme sonuçlarının hiç anlamı olmaz ve hatalı olur. Bunun yerine, öğretmenin öğrencilerine tahmini olarak verdiği puandaki hata, bir ölçme aracı kullanılarak verilen puanlardakinden daha çok olur.

Eğitim ortamında kullanılan ölçme araçları sınavlardır. Sınavlarda, öğrenciye kazandırılmaya çalışılan özellikleri/davranışları ölçen sorular bulunmaktadır. Öğrencilerin sorulara doğru cevap vermesi, ölçülen davranışı kazandığını, aksi ise kazanmadığını gösterir. 

 Ölçme değişik amaçlar için yapılabilir. Bazen, öğrencilerin öğrenme eksiklerinin belirlenmesi amacıyla ölçme yapılır. Öğrencilerin sorulara vermiş oldukları cevaplardan, hangi davranışların daha çok kazanıldığı, hangilerinin ise kazanılmasının daha güç olduğu belirlenebilir. Böylece, yeterince kazanılamayan davranışların ders ortamında tekrar gözden geçirilmesi suretiyle öğrenme eksiklikleri giderilmeye çalışılır.

 Değerlendirme, ölçme sonuçlarını bir ölçütle karşılaştırıp, ölçülecek nitelik hakkında karar verme süreci olarak tanımlanmaktadır.

 Ölçme değerlendirmenin birinci öğesidir. Ölçme sonuçlarının değerlendirilebilmesi için bir ölçüt gerekir. Ölçüt ise değerlendirmenin ikinci öğesidir. Ölçüt, değerlendirmeye dayanak sağlayan ölçme sonuçları olarak tanımlanabilir. Ölçme sonuçları ölçütle karşılaştırıldıktan sonra karar verilir. Karar ise değerlendirmenin son öğesidir.

  · Öğrenci başarısının değerlendirilmesi, · Öğrenme eksikliklerinin değerlendirilmesi, · Eğitim programının değerlendirilmesi, · Hazır bulunuşluk düzeyinin değerlendirilmesi, · Rehberlik amacıyla yapılan değerlendirmeler, · Öğretmenin değerlendirilmesi.

 Değerlendirme türlerinden daha çok başvurulanı öğrenci başarısının değerlendirilmesidir. Başarı değerlendirilmesinde uygulanan sınavlarla öğrenci hakkında başarılı/başarısız kararları alınır.

 Bir ünitedeki öğrenme eksikliklerini belirlemeye yönelik yapılan sınavlara formatif (formative) testler ve bu testlerin sonucuna göre yapılan değerlendirmeye de formatif değerlendirme adı verilir.

 Formatif değerlendirmede amaç, öğrenci başarısından çok öğrenme eksikliklerinin kaynağını belirlemektir.

 Sınavlar her ünitenin bitiminde uygulanır ve ünite ile ilgili bütün davranışların yoklanmasını gerektirir. Sınavlar hazırlanmadan önce ünitedeki davranışlar arasındaki aşamalılık ilişkileri kurularak ön şart olan davranışlar belirlenir. Sınav uygulandıktan sonra kazanılmayan davranışlar belirlenerek bu davranışların kazandırılması için öğretmenlere geri bildirimde bulunulur.

 Öğrenme eksiklerinin belirlenmesine yönelik yapılan değerlendirmede amaç, kazanılmayan davranışları belirlemek, bu davranışların ek öğretim etkinlikleri ile kazandırılmasını sağlamak ve böylece ileriki davranışların kazandırılmasına kolaylık sağlamaktır.

 Fen bilimlerinde yapılan ölçmelerde ölçülen özellikler daha çok görülebilir olduğundan ve bu özelliği ölçmede standart bir araç kullanıldığından yapılan hata miktarı daha azdır.

Sosyal bilimlerde ölçmeye söz konusu olan özellikler doğrudan gözlenemez. Bu özellikler, sınavlar yardımıyla dolaylı olarak ölçülmeye çalışılır. Özelliğin doğrudan ölçülememesi ölçme işlemindeki hata miktarını artırıcı rol oynar.

 İyi bir ölçme aracı hazırlayabilmek ise, ölçme aracının hazırlanacağı alan bilgisine yeterince sahip olmayı, deneyimli olmayı ve soru yazma tekniklerini iyi bilmeyi gerektirir.