OKULÖNCESİNDE YARATICILIK

İmgelerin birbirleriyle olan ya da kurulabilen bağlantısını kurma yetisine de imgelem diyoruz. İmgelerden çeşitli düzenlemeler kurabilen imgelem, bunu hem duyuşsal hem de düşünmeyle ilgili süreçlerde yapar. Zihinsel süreçlerden biri olan düşünme sürecinde de imgelerden yararlanırız. Düşünme, yalnızca kavramlarla düşünme değildir; yaşantı, deney ve algılarımızın çoğu imgelerden oluşur. Düşünceleri çağrıştıran ve resimleştiren bu imgelerdir.

Yaratıcılık tanımlarından da görüldüğü gibi yaratıcı bir kişlilikte, en başta merak, sabır, buluş yapma yetisi, serüvenci düşünme, imgelerle düşünebilme ve imgelemci (hayal kurucu) olma, deney ve araştırmalardan kaçmayan ve birşimci (sentezci) yargılara varabilen bir kişilik yatmaktadır.

Yakınsak düşünme, beklenen, belirlenmiş, uylaşımcı (konvensiyonel) ve olağan yanıtlara yöneliktir. Önüne, çözülmesi için önceden belirlenmiş, normlaşmış yöntemlerden yararlanabilecek türden sorunlar çıkınca etkinlik kazanır. Bu düşünme de verimli sonuçlara, az çok özgün bireşimlere varabilir; ama, yaratıcılığın asıl dayandığı düşünme biçimi Iraksak düşünmedir. Iraksak düşünme, önceden hiçbir şeyin belirlenmemiş olduğu, türlü doğrultularda özgürce yol alan düşünmedir. Çözülecek sorunu keşfederek, çözüme varmak için hangi süreçlerden geçeceğini, hangi adımları atacağını önceden bilmeden, yeni ve özgün düşünüyü, çözümü ortaya koyar.

Geleneksel e¤itim sistemleri genellikle yakınsak düşünmeyi geliştirmeye özen göstermekte, bunun sonucunda da ıraksak düşünme ve yaratıcı yeti körelmektedir. Hemen tüm sınav ve testler yakınsak düşünmeye göre düzenlenmektedir. Iraksak düşünmeye, felsefeye, eleştirel yaklaşımlara, sanata ve kültüre gerekli önem verilmemektedir.

Bir ya da birden çok duyu organının beyinde kaydettiği bir uyarıcının yorumlanması algıdır. Ruhsal ve zihinsel yaşamımızın en temel eylemlerinden biri olan algılama sürecinde, demek ki bir özne, bir de nesne bulunur. Bu nesne, genel olarak özneden ayrı, onun dışında bir şeydir, fakat zihinsel alana ilişkin bir nesne de olabilir. Duyular dışarıya da içeri doğru yöneltilebilir. Yani algılayan organizma, ya kendi dışındaki bir nesneye ya da içte bulunan (bir imge, bir duyum gibi) bir nesneye yöneliktir.

Duyularımız yoluyla algıladığımız renkler, kokular, biçimler, bir duygu yükü taşırlar, yalnız bu duyumların taşıdığı duygular hamdır. Bunların bilincine varılırsa, duyumdan bir üst basamağa çıkılabilir. Ancak bu bir saptama, ayırt etme, farkına varmadır; kıyaslama, bağlantılar kurma ya da neden-sonuç ilişkileri arama bu süreçte yoktur. Ayırt etme de bir düşünce basamağıdır. Ama us ile ilgili değil de imgelem ile ilgilidir.

İmgeyi açıklarken önce görsel imgeden söz etmeliyiz. Burada başlıca rol oynayan duyu, görme duyusudur.İmgelerin birbirleriyle olan ya da kurulabilen bağlantısını kurma yetisine de imgelem diyoruz. İmgelerden çeşitli düzenlemeler kurabilen imgelem, bunu hem duyuşsal hem de düşünmeyle ilgili süreçlerde yapar. Zihinsel süreçlerden biri olan düşünme sürecinde de imgelerden yararlanırız.

Sanatta, bilim ve teknoloji alanlar›ndaki yaratıcılık olayından daha başka birtakım etmenlerin işe karıştığı, bir sanat eserinden söz edebilmek için yaratıda, “yenilik, özgünlük, buluş” gibi ögelerin tek başlarına yeterli sayılmayacağı bir bakıma doğrudur.Sanatsal yaratıcı süreç, imgelerle düşünmeyi içine alır. İnsan algılarının doğal gereği olarak bu imgeler sanatçının zihninde dış dünya yoluyla meydana gelir.Bilim alanındaki yaratıcılığın bir gelişme, bir evrim içinde olduğunu söyleyebiliriz. Sanatlarda ise belli bir gelişmeden çok bir değişmeden söz edebiliriz. Sanatta başlıca duyguların yansıması söz konusudur

Guilford, yaratıcı bir kişide en önemli özelliklerden birinin, öğrenmeye hazır olma durumu olduğunu belirtmekte, buna;

• dilde, yani sözcük kullanımında, • çağrışımlarda, • düşünsel alanda, • anlatımda akıcılık özelliğini ısrarla katmaktadır.

Yarat›ıcılığı engelleyen etmenlerin başında uygu gelir. Batı dillerinde “conformism” olarak geçen bu kavram, belirli bir biçime uymak anlamından (Lâtince: conformare) çıkmakta olup toplumsal durum ve biçimlere uyma demektir. Topluluk ve toplumlarda, bireyin kendini kabul ettirmek için uyduğu kimi kurallara, görgü ve nezaket kuralları, moda gibi olgulara uyma zorunluluğunu hissetmeye uygu denir. Bireyin toplumun birtakım yargılamaları karşında belli konumlara (statü) kavuşabilmek için “başka” olmaya yanaşamaması, zorunlu olmadığı ve bir yaptırımla karşılaşmayacağı halde başka olmayı göze alamaması, aslında kalıplardan hiç değilse belli ölçüde kurtulma ya da onları değiştirme yürekliliğini bekleyen yaratıcılığı büyük ölçüde engellemektedir.

Genel ve geniş bir tanımlama ile yaratıcılık, “Bilinen şeylerden yepyeni bir şeyler çıkarmak, yeni, özgün bir bireşime (sentez) varmak, birtakım sorunlara yeni çözüm yolları bulmak” olabilir.

Bilindiği gibi bir tanıma göre zekâ, öğrenilmiş, edinilmiş bilgileri değişik durumlarda kullanabilme, bu bilgilerle değişik durumlara uyum sağlama yetisidir.

Iraksak düşünme, önceden hiçbir şeyin belirlenmemiş olduğu, türlü doğrultularda özgürce yol alan düşünmedir.

Duyu organlarımız yoluyla dış dünyadan ve bedensel alandan toplanan uyarıcının uyandırdığı tepkiye duyum diyoruz.

Bir ya da birden çok duyu organının beyinde kaydettiği bir uyarıcının yorumlanması da algıdır.

Yeni bir algı eylemiyle, eski fakat yeniden eyleme geçirilmiş bir algı arasında bağ kurma sürecine çağırışım denir.

Daha önceki algılarımızla ilgili bilinçliliği canlandırma yetisine ise bellek denir.

Yani simgeler bizim imge halinde algıladıklarımıza, düşünme süreçlerinde kullanılmak üzere verdiğimiz biçimler ve kavramsallaştırılmış işaretlerdir. Beynimizin iki yarı küresinin ortak çalışmasıyla oluşurlar.

Yaratıcılık süreçlerinde, ortaya çıkan ilk ürün ise bir tasarımdır.

Topluluk ve toplumlarda, bireyin kendini kabul ettirmek için uyduğu kimi kurallara, görgü ve nezaket kuralları, moda gibi olgulara uyma zorunluluğunu hissetmeye uygu denir.