OKULÖNCESİNDE YARATICILIK - Deneme Sınavı - 9

Okul öncesi eğitimi programını geliştirmek değişime açık olmak demektir.

Yarat›c›l›k sözcü¤ü, içinde devingenli¤i, dirikli¤i (dinamizm), üreticili¤i, kendili- ¤indenli¤i, tasar›m› ve belli bir gizemi bar›nd›r›r. Ard›ndan ak›l ve zeka, elefltirel düflünme, sab›r, merak, ilgi ve duygululuk ça¤r›fl›mlar› gelir. Bu denli zengin içerikli bu kavram yüzy›llard›r insanlar› düflündüregelmifltir.

Yaratıcılık sözcüğü, içinde devingenliği, dirikliği (dinamizm), üreticiliği, kendiliğindenliği, tasarımı ve belli bir gizemi barındırır. Ardından akıl ve zeka, eleştirel düşünme, sabır, merak, ilgi ve duygululuk çağrışımları gelir. Bu denli zengin içerikli bu kavram yüzyıllardır insanları düşündüregelmiştir.

Yaratıcılık kavramının Batı dillerindeki karşılığı “Kreativitaet, creativity”dir. Lâtince “creare” sözcüğünden gelir. Bu sözcük, “doğurmak, yaratmak, meydana getirmek” anlamındadır; devingen, dirik (dinamik) bir süreç olma niteli¤i sözcüğün anlamında saklı bulunmaktadır. Yaratıcılık insanlık tarihi kadar eskidir. Buna karşın, özellikle son beş yüzyıldır hemen hemen yalnız güzel sanatlar alanına ilişkin bir olgu olarak benimsenmiş; üstelik çoğunlukla bir “deha” ya da tanrısal ve olağanüstü güçlerle açıklanmaya çalışılarak, mistik bir çerçeve içinde değerlendirilmiştir. Artık, sanattaki yaratıcılık kadar, bilim ve teknikteki yaratıcılıktan da söz edilmektedir. Ancak hâlâ, bilim ve teknikteki yaratıcılıkta, sanatsal yaratıcılıkta olduğundan daha başka yeti ve yeteneklerin rol oynadığı yaygın bir kanıdır. Oysa, belirli birkaç ayrım dışında yaratma süreci her alanda benzer özellikler taşır. Yaratıcılık dendiğinde, öyle pek yalın tanımlamalara sığmayan, karmaşık bir süreç karşısında olduğumuzu belirtmeliyiz. Yaratıcılık süreci, tüm duyuşsal ve düşünsel etkinliklerde, her türlü çalışma ve uğraşın içerisinde vardır.

Yakınsak düşünme, beklenen, belirlenmiş, uylaşımcı (konvensiyonel) ve ola- ğan yanıtlara yöneliktir.

Duyu organlarımız yoluyla dış dünyadan ve bedensel alandan toplanan uyarıcının uyandırdığı tepkiye duyum diyoruz.

Bir ya da birden çok duyu organının beyinde kaydettiği bir uyarıcının yorumlanması da algıdır.

Yeni bir algı eylemiyle, eski fakat yeniden eyleme geçirilmiş bir algı arasında bağ kurma sürecine çağrışım diyoruz.

Guilford, yaratıcı bir kiflide en önemli özelliklerden birinin, öğrenmeye hazır olma durumu olduğunu belirtmekte, buna;
• dilde, yani sözcük kullanımında,
• çağrışımlarda,
• düşünsel alanda,
• anlatımda akıcılık özelliğini ısrarla katmaktadır.

Topluluk ve toplumlarda, bireyin kendini kabul ettirmek için uyduğu kimi kurallara, görgü ve nezaket kuralları, moda gibi olgulara uyma zorunluluğunu hissetmeye uygu denir.

Conrad’a dayanarak, sanatsal yaratıcılık şöyle tanımlanabilir: Duyum, algı, duygu, imgelem ve kavramları içine alan bir yaratıcı arama, araştırma, bulma süreci içinde, etkili ve uyumlu bir mecazın doğuşu.

Daha çok sanat alanındaki yaratıcılık üzerinde duran Herbert Read, “Önceden
biçimi ve hiçbir yüzü olmayan bir şeyin varlık kazanması.” derken şunu da eklemektedir: “Yaratma, daha çok ve genellikle, var olan araç-gerecin yeni biçimde
kullan›m›, yeni baştan uyarlanmasıdır.” Suchkov ise “Yaratma, gerçeklik dedi¤imiz
bütünün parçalar›n› yeni bir biçimde düzenlemekten ve yeniden ortaya koymaktan başka bir şey değildir.” demektedir. Daha birçok tanım incelendiğinde ortak
olarak kullanılan kavramın “yeni” ya da “yenilik” özelliği olduğu görülmektedir;
buna özgünlük ya da buluş diyenler de vardır.

Yaratıcılık kavramının Batı dillerindeki karşılığı “Kreativitaet, creativity”dir. Lâtince “creare” sözcüğünden gelir. Bu sözcük, “doğurmak, yaratmak, meydana getirmek” anlamındadır; devingen, dirik (dinamik) bir süreç olma niteliği sözcüğün anlamında saklı bulunmaktadır.

Suchkov ise “Yaratma, gerçeklik dediğimiz bütünün parçalarını yeni bir biçimde düzenlemekten ve yeniden ortaya koymaktan başka bir şey değildir.” demektedir.

Daha birçok tanım incelendiğinde ortak olarak kullanılan kavramın “yeni” ya da “yenilik” özelliği olduğu görülmektedir; buna özgünlük ya da buluş diyenler de vardır.

Yaratıcılığın asıl dayandığı düşünme biçimi ıraksak düşünmedir. Iraksak düşünme, önceden hiçbir şeyin belirlenmemiş olduğu, türlü doğrultularda özgürce yol alan düşünmedir. Çözülecek sorunu keşfederek, çözüme varmak için hangi süreçlerden geçeceğini, hangi adımları atacağını önceden bilmeden, yeni ve özgün düşünüyü, çözümü ortaya koyar.

Genel olarak öğretim sistemleri de yakınsak düşünmeyi geliştirmeye eğilimlidir; ıraksak düşünüş biçimlerine, yani asıl yaratıcı düşünme biçimlerine pek yer vermemektedir. Buna bağlı olarak sınavlar yakınsak düşünmeyi değerlendirecek biçimde düzenlenmekte, ıraksak düşünme ve dolayısıyla yaratıcılığı ihmal etmektedir.

YARATICILIK SÜREÇLERİNDE ROL OYNAYAN ÖGELER

Duyu, Duyum, Algı, İmge

Bir ya da birden çok duyu organının beyinde kaydettiği bir uyarıcının yorumlanması da algıdır.

Yeni bir algı eylemiyle, eski fakat yeniden eyleme geçirilmiş bir algı arasında bağ kurma sürecine çağrışım diyoruz. Bu süreç büyük oranda, koşullu bir tepki olarak değil, bir biliş öncesi ya da tanıma öncesi süreç olarak düşünülmelidir.