OKULÖNCESİNDE MATERYAL GELİŞTİRME

Fiziksel gelişime katkı sağlayan materyaller:
• Çocukların kas güçlerini geliştirir.
• Bedenlerinin esnekliğini artırır.
• Çocuklara kondisyon kazandırır.
• Kendi kendilerine yetebilme becerilerini geliştirir.
• Dikkatlerini ve odaklanmalarını geliştirir.
• Cesaret yetilerini geliştirir.
Yaratıcı düşünme becerilerinin gelişimi, eğitsel materyallerin dile dayalı becerilerin gelişimine katkılarındandır.

Okulöncesi çocukların zihinsel gelişimlerine katkı sağlayan materyaller arasında; parçalı oyuncaklar, legolar, eşleştirme ve hafıza kartları, boyama kitapları ve bilgisayar oyunları yer almaktadır çeşitli evcilik oyuncakları, tamir malzemeleri, kuklalar, oyuncaklar, giysiler, çeşitli dolgu oyuncakları ve gerçek evcil hayvanlar okulöncesi çocukların sosyal duygusal gelişimlerine büyük katkı sağlamaktadırlar.

Materyal tasarımında göz önüne alınması gereken ilkeler;
Görsel-işitsel ögeler gerektiği kadar kullanılmalı, aşırı kullanımlarından kaçınılmalıdır. Görsel-işitsel ögeler öğretim etkinlikleri sırasında, kavramların somutlaştırılmasında ve anlaşılmasında oldukça yardımcı olan destek malzemelerdir. Temel olarak öğrencilerin birden fazla duyu organının işe koşulması yöntemiyle öğrenmenin gerçekleşmesi ve öğrenilenlerin kolay hatırlanabilmesi noktalarında görsel-işitsel malzemeler büyük katkı sağlamaktadırlar. Fakat görsel-işitsel ögelerin aşırı kullanımından da kaçınılmalıdır. Amaca hizmet etmeyen ve gerektiğinden fazla kullanılan görsel-işitsel ögeler öğrenmeye katkı sağlamak yerine öğrencinin dikkatini dağıtabilir ve öğrenmenin gerçekleşmesini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle materyaldeki görsel-işitsel ögelerin hangi amaçla kullanılacağı önceden belirlenmeli, hangi davranışların gelişimine katkı sağlayacağı dikkatli bir şekilde planlanmalıdır.

Dikkat daha önce algılanandan farklı özellikteki durumlara ve nesnelere yönelir.

Tasarım İlkeleri:
.Bütünlük
.Denge
.Oran-Orantı
.Vurgu
.Yakınlıktır

Eğitsel materyallerle vakit geçirirken aldıkları haz ve mutluluk hissiyle öğrenmelerini kolaylaştırma maddesi; eğitsel materyallerin sosyal ve duygusal gelişime katkıları arasında yer alır.

Etkili bir materyalin sahip olması gereken tasarım özellikleri; anlamlılık, kolaydan zora sıralama, örnekleme, seçici algı, tamamlayıcı algı, şekil-zemin, değişmezlik, yenilik, hedefe, içeriğe ve kullanıcıya uygunluk olarak sıralanabilir.

Okulöncesi çocuklara yönelik olanak geliştirilecek materyallerde kullanılacak kaynak malzemelerin özellikleri: Gelişim düzeyine uygunluk, Sağlığa uygunluk, Geliştirilebilirlik, Dayanıklılık, Ergonomidir.

Eğitsel Materyallerin Zihinsel Gelişime Katkıları:
• Şekil, boyut, hacim, renk gibi kavramları öğrenmelerine,
• Nesnelere ilişkin farklı özelliklerin farkına varmalarına,
• Pratik yapmalarına olanak tanıyarak sorunları çözme yollarını keşfetmelerine,
• Parça ve bütün ilişkisinin farkına varmalarına,
• Yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmelerine,
• Merak etme duygularını geliştirerek keşfetme isteklerini artırmalarına,
• Koşulları neden sonuç ilişkisi çerçevesinde algılamalarına,
• Sayısal düşünme becerilerini geliştirmelerine,
• Algılama, dikkat sergileme, el-göz koordinasyonu sağlama, akıl yürütme gibi zihinsel süreçlerini geliştirmelerine yardımcı olur.

Materyal tasarım süreci:
• materyale yönelik gereksinimin belirlenmesi,
• var olan materyallerin fayda ve sınırlılık yönünden incelenmesi,
• gereksinimi karşılayacak materyal biçiminin seçimi,
• materyalden beklenen eğitsel özelliklerin belirlenmesi,
• materyalin öğretim hedeflerinin belirlenmesi,
• materyalin biçimsel özelliklerinin kararlaştırılması,
• kullanılacak kaynak malzemelerin seçimi,
• materyalin geliştirilmesi,
• eğitsel özelliklerinin ve kullanışlılığının test edilmesi,
• öğretim hedefleriyle ilişkilendirilmesi ve
• gerçek ortamda denenmesi aşamalarına ilişkin bir dizi işlem gerçekleştirilmesinden oluşmaktadır.

Gereksinim piramidine göre birey, öncelikle alt basamaklarda yer alan beslenme, barınma, güvenlik gibi temel gereksinimlerini, sonrasında ise sosyalleşme sürecine ilişkin gereksinimlerini karşılamaktadır. Bu açıdan bakıldığında, özellikle okulöncesi çocukların belirli bir noktaya kadarki temel gereksinimleri ebeveynleri tarafından karşılanırken; belirli bir noktadan sonraki gereksinimlerini karşılamada çocuğun çevresini algılama biçimi, yöneldiği etkinlikler, sosyalleşme süreci ve oyun amaçlı seçtiği materyaller önemli belirleyiciler olmaktadır. Dolayısıyla fizyolojik gereksinimler karşılandıktan sonar sırasıyla B, C, D ve E şıklarında yer alan gereksinimler karşılanmaktadır.

Eğitim materyallerinin okulöncesi çocukların eğitimlerinde sağladığı katkıları;

A ve B şıkları eğitsel materyallerin dile dayalı becerilerini geliştirmeleri, D ve E şıkkı ise sosyal ve duygusal becerilerini geliştirmeleri ile ilgilidir. Materyallerin zihinsel gelişime katkıları ise şu şekildedir: A ve B şıkları eğitsel materyallerin dile dayalı becerilerini geliştirmeleri, D ve E şıkkı ise sosyal ve duygusal becerilerini geliştirmeleri ile ilgilidir. Materyallerin zihinsel gelişime katkıları ise şu şekildedir:• Şekil, boyut, hacim, renk gibi kavramları öğrenmelerine, • Nesnelere ilişkin farklı özelliklerin farkına varmalarına,• Pratik yapmalarına olanak tanıyarak sorunları çözme yollarını keşfetmelerine, • Parça ve bütün ilişkisinin farkına varmalarına, • yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmelerine, • Merak etme duygularını geliştirerek keşfetme isteklerini artırmalarına, • Koşulları neden sonuç ilişkisi çerçevesinde algılamalarına, • Sayısal düşünme becerilerini geliştirmelerine, • Algılama, dikkat sergileme, el-göz koordinasyonu sağlama, akıl yürütme gibi zihinsel süreçlerini geliştirmelerine yardımcı olur.

Materyal geliştirme bir süreç işidir. Bu süreçte öncelikli olarak; • Materyale yönelik gereksinimin belirlenmesi, • Var olan materyallerin fayda ve sınırlılık yönünden incelenmesi, • Gereksinimi karşılayacak materyal biçiminin seçimi, • Materyalden beklenen eğitsel özelliklerin belirlenmesi, • Materyalin öğretim hedeflerinin belirlenmesi, • Materyalin biçimsel özelliklerinin kararlaştırılması, • Kullanılacak kaynak malzemelerin seçimi, • Materyalin geliştirilmesi, • Eğitsel özelliklerinin ve kullanışlılığının test edilmesi, • Öğretim hedefleriyle ilişkilendirilmesi ve • Gerçek ortamda denenmesi aşamalarına ilişkin bir dizi işlem gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla materyalin nereye gönderileceği süreçle ilgili değildir.

Örnek olayda materyalle ilgili vurgu yapılan biçimsel özellik materyalin boyutunadır. Eğitsel materyalin 3-6 yaş arasındaki okulöncesi dönemin hangi aşamasına yönelik geliştirileceği; materyalin birçok özelliği gibi boyutunun belirlenmesinde de oldukça önemlidir. Bilindiği gibi küçük boyutlu ve çocukların oynarken yutma ihtimalleri olan materyaller ya da büyüklükleri ve hacimleri nedeniyle çocukları tehlikeye atabilecek özellikteki büyük materyaller tehlike yaratabilmektedir. Oyuncak ve materyal üretici firmalar bunu engelleyebilmek için ürünlerinin üzerlerine, “Çocukların yutabileceği küçük parçalar içermektedir.” tarzında uyarı yazıları yazmaktadırlar.

Okulöncesi çocuğun yaş grubu, tasarımda kullanılacak malzemenin yapısını ve materyalin alacağı şekli önemli ölçüde etkilemektedir. Çocukların etkinlik sırasında fiziksel güç kullanmalarını gerektiren materyallerin içerdiği malzemenin de çocuğun yaş grubuna (gelişim düzeyine) uygun olması gereklidir. Materyalde kullanılacak malzemelerin kesici, delici özellikler içermemesine ve parçalar birleştirilirken çivi, vida, zımba gibi metal malzeme kullanımından kaçınılmasına mümkün olduğunca dikkat edilmelidir. Materyalin çocukların sağlığını tehlikeye atabilecek fiziksel unsurlar içermesi, faydadan çok materyale yönelik bir sınırlılık oluşturacaktır. Çocuk öğrenme etkinlikleri esnasında, materyallerle vakit geçirirken bilinçsizce onları yere atabilir, üzerlerine basabilir ve materyale istemeden zarar vermeye çalışabilir. Dolayısıyla çocuğun kullanacağı materyalde kullanılan malzemelerin uzun ömürlü olması(dayanıklılık) gerekmektedir Okulöncesi çocuklar için materyal tasarlarken, ergonomik tasarım prensiplerinin göz önünde bulundurulması materyalin etkililiğine katkı sağlayacaktır. Bunun için keskin köşeli malzemelerden çok daha oval hatlara sahip, tutmaya ve kavramaya elverişli, kullanıcısıyla fiziksel uyum yakalayacak malzemeler, materyalin ergonomisi üzerinde olumlu etkilerde bulunarak, materyalin öğretim süreçlerinde kullanımını kolaylaştıracaktır. Geliştirilebilirlik ise materyalde kullanılacak malzemenin biçimlendirmeye elverişli olması ile ilgilidir. Bu noktada kullanılabilecek malzemelerin alternatiflerini de belirlemede yarar vardır. Örneğin, tahtanın kullanılacağı bir materyalde kolay biçimlendirilecek yumuşak ve hafif ağaçlardan elde edilmiş malzemelerin kullanılmasında yarar vardır. Aynı şekilde, geliştirilecek dolgulu bir materyalde de dolgu malzemesini içeride muhafaza edebilecek ve dikime izin verebilecek kumaşların seçimi, materyalin tasarımcıya kolaylık sağlayacağı gibi uzun ömürlü olmasına da katkı sağlayacaktır.

Öğretim süreçlerinde kullanılacak ve etkili bir materyal geliştirebilmek için dikkat edilecek ilkeler bütünlük, denge, oran-orantı, vurgu, hizalama ve yakınlık olarak belirtilmektedir.

Etkili bir öğretim materyali geliştirebilmek için kullanılacak ilkeler şunlardır: • Bir materyal ne kadar basit ve anlaşılır ise o oranda kolay öğrenilir. • En iyi öğretim somuttan soyuta, basitten karmaşığa, kolaydan zora, bilinenden bilinmeyene doğru olandır. • Konunun kapsamını iyi bir şekilde kavratabilmek için, bol miktarda örnek verilmeli, örnekler ve alıştırmalar mümkün olduğunca birbirinden farklı olmalıdır, genelleme yapılmamalıdır. • Algılama seçicidir, alıcı birçok mesaj arasından kendi ihtiyaçları doğrultusundakileri seçer ve onlara yönelir. • Algıda tamamlama özelliği bulunduğu için, bir durumu açıklamak için, bile- şenlerin tamamını açıkça vermeye gerek yoktur. Birey durumu zihinsel süreçlerinden geçirerek eksik olanı tamamlama eğilimdedir. • Şekil ve zemin ilişkili olmalıdır. Açık renkli şekiller koyu renkli zeminlerde, koyu renkli şekiller de açık renkli zeminlerde daha kolay görülür ve anlaşılır. • Önceden bilinen nesneler ve durumlar daha önceden algılanan özelliklerini sürdürürler. • Dikkat daha önce algılanandan farklı özellikteki durumlara ve nesnelere yönelir. • Geliştirilecek materyal dersin hedefleriyle, öğretim içeriğiyle ve kullanacak hedef kitlenin özellikleriyle uyumlu olmalıdır. Dolayısıyla dikkat daha önce algılanandan aynı değil farklı özellikteki durumlara ve nesnelere yönelir.

Genel olarak tüm materyallerin tasarlanma sürecinde göz önünde bulundurulması gereken belli başlı ilkeler de bulunmaktadır: Öğretim materyali basit sade ve anlaşılır olmalıdır. Öğretim materyallerinin eğitim öğretim etkinliklerindeki en önemli rolü kuşkusuz öğretimin öğrenciler için daha etkili kılınmasına yardımcı olmasıdır. Dolayısıyla geliştirilecek bir öğretim materyali konunun anlaşılmasını kolaylaştıran, gereksiz bilgilerden arındırılmış ve görsel olarak abartıdan uzak sade bir yapıda olmalıdır. Öğretim materyali dersin hedefleriyle uyumlu olmalıdır Öğretim materyalleri öğretimin etkili bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamanın yanı sıra; öğretimden beklenen hedefler ile ilişkili ve hedeflere ulaşmaya yardımcı bir yapıda olmalıdır. Hedeflerle uyumlu olmayan öğretim materyallerinin öğretim etkinliklerinde de bir yarar sağlamayacağı unutulmamalıdır. Öğretim materyali dersin konusunu oluşturan özet bilgilerle donatılmalıdır Öğretim materyalleri, öğretim içeriğinin bütün detaylarını öğrenciye aktarma amacıyla değil, içeriğe ilişkin önemli ve ana noktaların anlaşılmasına yardımcı olmak üzere kullanılmalıdır. Tasarlanacak materyallerin, konunun ana hatlarını kapsayan, görsel işitsel ögeler yardımıyla anlaşılması güç kavramları basitleştiren, soyut kavramları somutlaştırabilen bir yapıda olmalıdır. Görsel-işitsel ögeler gerektiği kadar kullanılmalı, aşırı kullanımlarından kaçınılmalıdır Görsel-işitsel ögeler öğretim etkinlikleri sırasında, kavramların somutlaştırılmasında ve anlaşılmasında oldukça yardımcı olan destek malzemelerdir. Temel olarak öğrencilerin birden fazla duyu organının işe koşulması yöntemiyle öğrenmenin gerçekleşmesi ve öğrenilenlerin kolay hatırlanabilmesi noktalarında görsel-işitsel malzemeler büyük katkı sağlamaktadırlar. Öğretim materyali çoklu duyu organını işe katabilmelidir Öğretim materyallerinin eğitim öğretim etkinliklerinde fayda sağlamaları, çoklu duyu organına yönelik mesaj iletmesiyle yakından ilişkilidir. Bilindiği gibi insanlar okuduklarının %10’unu, duyduklarının %20’sini, gördüklerinin %30’unu, görüp duyduklarının %50’sini, söyleyip yazdıklarının %70’ini ve yapıp söyledikleri bir şeyin %90’ını hatırlamaktadırlar. Dolayısıyla çoklu duyu organına yönelik tasarımların kullanılacağı eğitsel etkinliklerin başarıya ulaşması daha kolaydır. Okulöncesi çocuklara yönelik geliştirilecek materyallerin de bu nokta dikkate alınarak tasarlanması, kullanımından en yüksek oranda fayda elde edilebilmesi bakımından oldukça önemlidir.

“Öğretim materyali geliştirilebilir ve güncellenebilir olmalıdır” ilkesi teknolojinin gelişiminin öğretim etkinliklerinin yapısı ve etkinlikte kullanılan materyallerin de güncel olması ile ilgilidir. “Öğretim materyali geliştirilebilir ve güncellenebilir olmalıdır” ilkesi teknolojinin gelişiminin öğretim etkinliklerinin yapısı ve etkinlikte kullanılan materyallerin de güncel olması ile ilgilidir.“Öğretim materyali alıştırma ve uygulamaya dönük olmalıdır” ilkesi her türlü öğretim materyalinin, mümkün olduğunca öğrencinin aktif katılımına yönelik olması, öğrencinin materyalle alıştırma yapmasına ve uygulamaları gerçekleştirmesine fırsat tanıması ile ilgilidir.“Öğretim materyali erişime ve kullanıma açık olmalıdır” ilkesi etkinliklerinde kullanılacak materyallerin bütün öğrencilerin kullanabilecekleri ve yararlanabilecekleri türden olması ile ilgilidir. Öğretim materyali gerçek hayata dönük olmalıdır ilkesi ise öğrencilerin öğrendikleri durumları gerçek hayatla ilişkilendirebilmeleri için kullanılan materyallerin de gerçek hayata dönük olmasının sağlanması ile ilgilidir. Örneğin evimizin bölümleri konusunun anlatılabilmesi için gerçek bir eve ihtiyaç yoktur, ev şeklinde tasarlanmış bir maket yardımıyla da konu çocuklara anlatılabilir. Bu noktada, öğretim etkinliğinde kullanılan materyalin, öğrencilerin gerçek hayatla ilişki kurabilmelerini kolaylaştırması bakımından, orijinalleriyle uyumlu olmalarında yarar vardır.