OKULÖNCESİ FEN ÖĞRETİMİNDE BAŞLICA KURAM,YAKLAŞIM VE ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

 Bilgi çağı olarak nitelendirilen, içinde yaşadığımız 21. yüzyıldaki eğitimin hedefi; çocuklara bilgiyi doğrudan aktarma yerine bilgiye ulaşabilmelerini sağlayıcı beceriler kazandırmaktır.

 Planlanan etkinliklerde çocukların gelişim düzeyi ve önceden kazanılmış bilgileri dikkate alınmalı ve bilgi ile birlikte bilimsel süreç becerileri kazandırmak da amaçlanmalıdır. Bu bağlamda fen öğretim programlarında uygulanan öğretim yöntemleri ve etkinlikler okulöncesi fen eğitimi hedefine uygun olmalıdır.

 Piaget, öğrenmeyi yaşa bağlı bir süreç olarak kabul etmekte, çocuğun kavramları öğrenmesinde gelişim dönemlerinin önemli olduğunu ifade etmektedir. Çocuğun gelişim dönemlerinin her biri, önceki gelişim döneminin genel özelliklerini içerir. Bu dönemlerin her birinde çocuğun kavram gelişimi ve problem çözme becerisi niteliksel gelişmeler gösterir. Piaget’e göre çocuklar duyuları yardımıyla algıladıkları fen kavramlarını; • Gözlem, • Sınıflandırma, • Tanımlama, • Karşılaştırma, • Ölçüm, • Tahmin, • Çıkarım yapma • İlişki kurma gibi bilimsel süreç becerileri ile bütünleştirerek öğrenirler.

  Vygotsky’e göre öğrenme tek başına yapılan bir etkinlik değildir. Öğrenme, çocuğun çevresi ile etkileşimi sonucu oluşan bilgi ve beceriler olarak ifade edilmektedir. Çocukta kavram gelişimi aktif bir süreçtir. Bu süreç çocukluğun erken dönemlerinde başlamakla ve kavram oluşumun zihinsel temelleri ergenlik döneminde atılmaktadır. Diğer kavramların Oluşumu gibi, fen kavramlarının oluşumu da çocuğun içinde bulunduğu çevrenin ona sunduğu olanaklar ve ondan beklenenler ile sınırlıdır. Fen bilgisinde öğrenme, çevreden gelen uyarıcılar ve çocuğun algılama becerisine bağlıdır. Vygotsky’e göre, çevrenin iyi düzenlenmesi, çocuğun bilişsel gelişimini doğrudan etkiler. İyi düzenlenmiş bir çevre çocuğun bilişsel gelişimini hızlandırır, iyi düzenlenmemiş bir çevre ise onun bilişsel gelişimini yavaşlatır. Fen kavramlarının öğretim ortamlarının düzenlenmesinde bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle okulöncesi fen eğitimi programları; çocuğun keşiflerde bulunabileceği süreçlere yer veren etkinlikler içerecek biçimde planlanmalıdır.

 Bruner tarafından geliştirilen, keşfederek ya da buluş yoluyla öğrenme, de, çocuğun kavramın temelini oluşturan bilgiyi keşfederek öğrenmesi beklenir. Bruner, kavramın öğretim sürecinde; • Kavramın adı, • Kavramın tanımı, • Kavramın özellikleri • Kavramla ilgili örnekler adımlarının izlenmesi gerektiğini savunmaktadır.

 Montessori yaklaşımının kurucusu, Maria Montessori’dir.

Montessori’ yaklaşımda çocuklar doğadaki düzeni ve uyumu anlamalı, güzellikleri fark edebilmelidir. Bu nedenle Montessori sınıflarında fen ve doğa ile ilgili çalışmalar önemlidir. Çocuktaki merak duygusu ve keşfetme isteği, bu sınıflarda uygulanan projeler ve deneylerle desteklenerek geliştirilmektedir.

 Montessori sınıflarında öğretmen, gözlemlerine dayalı olarak gerektiğinde çocuğa rehberlik edebilen, onun ortamdaki materyallerden nasıl yararlanabileceğini gösteren kişidir. kendi bilgi ve deneyimlerini olduğu gibi çocuklara aktarmak değil, onların var olan potansiyellerini kullanarak, gözlem ve araştırma yapmalarını, birbirileriyle etkileşimde bulunmalarını sağlayıcı sosyal ve kültürel etkinlikler için ortam hazırlamaktır. Montessori fen öğretim ortamında; üzerinde uygun bitkiler, tohumlar ve hayvanların yer aldığı bir doğa masası bulunur. Bu düzenlemenin amacı; kimi fen kavramları için doğal örnekler sunabilmek, çocukların doğayla bütünleşmelerini ve doğayı yaşamalarını sağlayarak onların ruhsal gelişimlerini desteklemektir.

 Reggio Emilia Yaklaşımının kurucusu Loris Malaguzzi’dir. Reggio Emilia yaklaşımına göre çocuk, yaşadığı toplumdaki kültürel değerleri ve rolleri öğrenebilmesi için desteklenmelidir. Reggio Emilia yaklaşımının bir diğer temel özelliği; çocuklara somut yaşantılar sunularak yeni keşifler yapmalarına fırsatlar sağlanması olarak belirtilmektedir. Bu yaklaşımda çocuklar; yetenekli, becerikli ve kendi kendilerini yönetebilir olarak kabul edilmekte, buna bağlı olarak da bilgilerini; davranışları ve etkileşimleri sonucunda inşa edebilecekleri düşünülmektedir. Bu nedenle Reggio Emilia okullarında, Piazza adı verilen yetişkinler ve çocuklar arasındaki sosyal etkileşimi kolaylaştırmak amacıyla, çocukların ve öğretmenlerin birlikte bulunabilecekleri bir orta alan bulunmaktadır.

  Çocuğun doğal çevresinde araştırma yapmasını cesaretlendiren, araştırma sürecinde bilimsel olarak sorgulamasını ön plana çıkartarak öğrenmesini sağlayan bir yöntemdir.

 Yöntem daha çok fen eğitimi etkinliklerinde; çocuğun fen kavramlarını ve bilimi doğal olarak anlamasına katkı sağlaması nedeniyle uygulanır. Etkinlikler; çocuğun doğal dünyayı sorgulayarak öğrenmesini sağlayıcı; yetenek, beceri ve alışkanlıklarını bilimsel kavramlarla ilişkilendirebilmesini sağlanacak şekilde düzenlenir. Yapılan etkinliklerde çocuğa, bir bilim adamı gibi düşünerek problem çözebilme ve sorgulayabilme fırsatları verilir.

 Sınıf ortamında gerçekleştirilen etkinliklerde; • Kavram haritaları, • Oyun, • Problem çözme, • Proje uygulama, • Benzetme, • Deney, • Gözlem, • Alan gezisi, • Yapı iskelesi oluşturma, olarak isimlendirilen öğretim yöntemlerinden faydalanılır.

 Kavram haritaları, geniş bir kavram başlığı altındaki kavramların birbirleriyle ilişkilerini gösteren ve bilginin çocuk zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini sağlayan, iki boyutlu bir şemadır.

 Kavram haritaları, okulöncesi dönem eğitiminde çocukların ihtiyaçları olan öğrenme araçlarını ortaya çıkaran kavramsal çerçeveyi görsel olarak sunması nedeniyle çocuğun ön bilgilerini harekete geçiren, farklı öğrenme biçimlerine uygunluğu nedeniyle bireysel farklılıklara uyan ve çocuğun aktif olmasını gerektiren bir öğretim yöntemidir.

 Okulöncesi eğitim kurumlarında fen eğitiminin gerçekleştirileceği uygun ortamlardan birisi serbest zaman etkinlikleri içinde yer alan, fen köşesi/öğrenme alanıdır. Fen köşesi, çocuğun bilimsel düşünmesini geliştirebileceği ve fen konularında destekleyici bilgi edinebileceği bir öğrenme alanıdır. Sınıfın sakin bir köşesinde çocukların ilgisini çekebilecek şekilde düzenlenen bu alan; keşif yapma, problem çözmek ve tartışma için uygun olmalıdır. Fen köşesine konulabilecek materyaller çocukların hem hayal güçlerine hitap edebilecek hem de çevrelerinde karşılaşabilecekleri materyaller olmalıdır. Bunlar sabit raflara yerleştirilerek, çocuklara gözlem yapabilme fırsatı sunan; koleksiyonlar, albümler, deniz hayvanları resimleri, deniz kabukları, göktaşları kuş çeşitleri, böcek resimleri, oyun hamurları, balonlar, ıslak ve kuru kum, buz küpleri, un, su, nişasta, pamuk gibi oyun içinde değerlendirilecek ve öğrenmeyi destekleyecek, kimi fen eğitimi materyalleridir.

 Problem çözme, çocuğun problemi algılaması ve çözüm üretebilmesi için geçirdiği bir düşünme sürecidir. Bu süreçte çocuk bildiği kavramları kullanarak, gözlem, açıklama ve öngörülerin sınanması gibi süreçler ile sistematik olarak bilinmeyene ulaşmaya çalışır. Çözüm sürecinde şekiller, resimler ve modeller gibi materyallerden yararlanması, sistematik süreci destekleyecek ve onun problemi daha iyi anlayabilmesine, çözüm için fikirler üretebilmesine yardımcı olacaktır. Çocuğun problemi çözmesi kadar problem durumunu belirlemesi de önemlidir. Çocukta kavram gelişimi onun problem çözme yeteneklerini artırır. Fen problemleri, okulöncesi eğitim kurumlarında kavram öğretiminden sonra verilmekte, öğrenilen kavramlar problemleri çözmek için kullanılmaktadır. Çocukta oluşması istenen kavramsal anlama ise problemden önce veya çözüm sırasındaki bilgilendirme ile sağlanmaktadır.

 Proje uygulamaları; çocukların belirlenen bir fen konusu üzerinde derinlemesine araştırma yaparak öğrenmelerini sağlayan bir yöntemdir. Proje uygulaması çocukta; araştırma yapma, karar verme, tercihte bulunma, sorumluluk bilinci gibi yetenek ve becerilerin gelişimine katkı sağlar. Bu nedenle okulöncesi fen eğitimi proje konuları, çocuğun gözlem ve deney gibi bilimsel süreç becerilerinde bulunabilmesine olanak sağlayıcı, yaşadığı doğal ortamdaki bir olguya ilişkin olmalıdır.

 Öğretmenin görevi; çocuklara kendi sorularını oluşturmaları için fırsatlar vermek, sorularını bilimsel bir dille yanıtlama yerine; “siz ne düşünüyorsunuz?” ya da “bunu başka nasıl yapabiliriz? Şeklindeki sorularıyla, yanıtları gene onların bulmalarını sağlamaktır. Öğretmen bu davranışıyla çocuklara, çevrelerini bilimsel olarak inceleyebilme ve sorgulayabilme becerileri kazandırmayı amaçlar.

 Benzetme, bilinmeyen bir kavramı, bilinen kavramlarla benzetme yolu ile ilişkilendirerek açıklamaktır. Bazı kavramların soyut olması çocukların öğrenmelerini zorlaştırmaktadır. Okulöncesi dönemde yeni bir kavramın öğrenilebilmesi, kavramın somutlaştırılmasına ve bilinen kavramlar, nesneler ya da olaylarla benzetme yoluyla ilişkilendirilmesine bağlıdır.

 Gözlem; duyu organları ya da duyu organlarının hassasiyetini artıran mikroskop, dürbün, ayna, teleskop gibi araç ve gereçlerle, nesnelerin ve olayların incelenmesidir. Gözlem becerisi; nesneler ve olaylar arasındaki belirgin benzerlik ve farklılıkları saptayabilme, gözlem için gerekli araç ve gereci kullanabilme, gözlem sonuçlarını değerlendirip yorumlayabilme bütünlüğünden oluşur.

 Okulun bahçesinde oluşturulacak bir tarım alanı; bitkilerin çimlenmesi, büyümesi gibi konularda, çocukların gözlem yapmaları ve deneyim kazanmaları için uygun bir ortam oluşturur.

 Önceden planlanarak gerçekleştirilen fen eğitimi alan gezileri, bir olay ya da olguyu, doğal ortamında inceleyebilmek amacıyla gerçekleştirilen etkinliklerdir. Özellikle fen konu ve kavramları ile ilgili inceleme gezileri okulöncesi programını güçlendiren ve zenginleştiren etkinliklerdir.

 Gezi etkinliği öncesi çocuklara, geziye gidilecek yer hakkında bilgiler verilmeli ve bilgiler resimlerle desteklenmelidir. Gezi öncesi yapılan bu çalışma çocukların, meraklarını artırarak etkinliğin verimini artıracaktır. Gezi sonrası, gezinin verimliğini değerlendirme amaçlı sohbetler yapmak, gezi alanın resmini yaptırmak son derece önemlidir. Yapılan sohbetlerde gezi öncesi de bilinmeyen ve gezi sonucu keşfedilen durumlara odaklanılması, gezi kazanımların daha kalıcı olmasını sağlayacaktır.

 Alan gezilerinin yararları şöyle sıralanabilir: • Alan gezisi, gözlem, proje uygulama, yapı iskelesi oluşturma gibi birçok öğretim yönteminin bir arada uygulanmasına fırsat veren bir yöntemidir. • Alan gezisi, öğrenmenin soyuttan somuta yönlenmesini sağlayan bir yöntemdir. Çocukların yaparak ve yaşayarak öğrenme deneyimi kazanmalarına yardımcı olur. • Alan gezisi, çocukta hem bilişsel öğrenmeyi hem de duyuşsal öğrenmeyi sağlayan bir öğretim yöntemidir. • Alan gezisi çocuğa bir olay ya da olguyu doğal ortamında inceleyerek öğrenme deneyimi sunar.

 Bilişsel öğrenme; zihinsel aktivitenin etkin olduğu öğrenme sürecidir.

 Duyuşsal öğrenme; beş duyunun aktif olarak kullanıldığı öğrenme sürecidir.

Yapı iskelesi yöntemi, bilginin çocuklara öğretmen ya da bir başka otorite tarafından; • Doğrudan aktarılması ile edinilen öğrenme deneyimi olan doğrudan öğrenme ya da • Açıklanması ile edinilen öğrenme deneyimi olan dolaylı öğrenme deneyimleri olmak üzere iki farklı yoldan öğrenme imkanı veren yöntemdir. Fen eğitimi programlarında yapı iskelesini yönteminin kullanılması, çocukların sadece bilişsel becerilerinin gelişimine değil aynı zamanda sosyo-duygusal ihtiyaçlarına da katkı sağlarlar. Yöntemi uygulama sürecinde; çocuğa öncelikle temel bilimsel düşünme becerileri kazandırılır daha sonra çevresinde gördüğü bilimsel olaylara kendi yorumunu getirebilmesi sağlanır. Öğretmen temel oluşturma için başlangıç noktası tayininde şu dört faktörü göz önünde bulundurmalıdır: • Öğretilecek konu, • Alternatif görüşler, • Çocuğun günlük dili, • Çocukların görüşleri.

 Bilimsel bir gerçeği ispat etmek için yapılan bir işlemi çocuklara sunmak olarak ifade edilen deney, okulöncesi dönemde fen konu ve kavramların öğretimi için tercih edilen bir yöntemdir. Deneyin; somut deneyimler yaşatabilecek, kolay uygulanabilecek, sonuçlarının gözle görülebilecek ve tüm çocuklar tarafından gözlemlenebilecek şekilde planlanması ve hazırlanması gerekmektedir. Deney yöntemi, okulöncesi çocukların sonraki okul yaşantılarında fenne karşı olumlu tutum geliştirmelerine katkı sağlar ve bilimsel düşünme süreçlerini güçlendirir.

 Okulöncesi eğitimde planlanan matematik etkinliklerinde fen eğitimine de yer verilebilir. Çocukta; veri toplama, tahminde bulunma, verileri analiz etme gibi matematiksel süreçler yaşatabilmek için planlanan etkinlikler çoğunlukla fen kavramları üzerine kurgulanmış fen etkinlikleridir. Bu nedenle okulöncesi fen ve matematik eğitim etkinlikleri bütünleştirilerek verilmektedir.

  Okulöncesi dönem çocukları için hazırlanan; resimli hikaye kitapları, çocuk dergileri, şiirler, parmak oyunları ve bilmeceler genellikle fen kavramlarına yönelik hazırlanmaktadır. Fen eğitiminde kitaplar; bilimsel bilgiler, gerçekler ve kavramların öğrenilmesinde çocuklara mantıklı gerekçeler gösterme amacıyla kullanılmalıdır. Hikâyelere dayalı fen eğitiminde önemli olan, çocukların ilgisini çekecek kurguya sahip bir hikaye kitabının seçilmesidir. Çocuk edebiyatını fen eğitimi için kullanmadan önce çocukların ilgisi planlanan fen kavramına çekilmelidir. Çocuk kitaplarında yer alan olaylar ve durumların kurgulanışı çocukların anlayabileceği, kitaptaki kahramanların problem çözümleri de anlaşılabilir.

 Fen kavramları drama ile kolay öğrenilebilir hale getirilebilir. Okulöncesi fen eğitiminde dramanın öğretim yöntemi olarak kullanılması çocukta hayal gücünü geliştirmektedir. Çocuklar, drama çalışmalarında kavramı ve kavrama ilişkin özellikleri doğaçlama taklit ederek anlamaya çalışır.

 Fen konu ve kavramları müzik etkinlikleri ile bütünleştirilerek verilebilir.

 Oyun çocuk için değerli bir öğrenme atmosferi oluşturur. Oyun sırasında çocukların dikkati, ilgisi, merakı ve isteği kendiliğinden ortaya çıkar, hayal güçleri ve yaratıcılıkları gelişir. Serbest oyunlar; çocuğun temel fen kavramları öğrenmesine olanak sağlamasının yanı sıra duygu ve enerjilerini sağlıklı bir şekilde ifade etmesine fırsat verir.

 Sanat etkinlikleri, çocukların kesme, yapıştırma, kolaj çalışmaları yaptıkları çalışmalardır. Bu tür etkinliklerde çocuklar fen kavramlarını kendi yaptıkları özgün sanat ürünleri ile anlayabilirler. Burada önemli olan, çocuğa kavram ve kullanacağı malzeme hakkında doğru bilgi verilmesidir.

 Serbest zaman etkinlikleri, çocukların ilgileri doğrultusunda fen köşesinde ya da okul bahçesinde ayrılmış tarım alanında yapılabilir.