OKULÖNCESİNDE ÇOCUK EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 1

Çocukların kendilerini, yaşadıkları çevreyi ve dünyayı tanıyıp anlayabilmeleri için 1-2 yaşından başlayarak nitelikli sanatsal uyaranlarla karşılaştırılması gerekir.

Okulöncesi dönemdeki çocukların kitaba yönelmesini sağlayabilmek için ailelere, okula ve öğretmenlere önemli sorumluluklar düşmektedir. Bu sorumluluklar, evrelere ayrılarak şöyle belirtilebilir: İlk Evre: Çocuğun İlgi ve Gereksinimine Uygun Kitaplarla Buluşturulması, Çocuğun Kitapla Tanıştırılması.

4-5 yaş, çocukların kendilerini özgürce anlatma girişimlerini yoğunlaştırdığı bir evredir. Bu evrede seçilecek kitaplar, çocukların kendilerini dil ve çizgiyle anlatmalarına katkı sağlamalıdır.

5, 6, 7 yaş; çocuklara masal, şiir, öykü gibi yazınsal metinlerin yaratıcı kurguları içinde yaşam ve insan gerçekliğinin sezdirildiği yıllardır.

3-6 yaş çocuğun ilgi ve gereksinmesine uygun kitaplarla arkadaşlık kurması, çocukta kitap sevgisinin oluşturulması gereken bir dönemdir.

Kitap-çocuk ilişkisi; çocuğa insan, hayvan ve doğa gerçekliğini tanıma, bulma (keşfetme) ve anlama olanağı yaratır. Çocukla yaşam arasında bağ kurar. Çocuğu yaşama ortak eder. Bu ortaklık; çocuğun beğenilerini, duygu ve düşüncelerini biçimlendirir, değiştirir, yetkinleştirir. Çocuğun duygu ve düşünce evreni için yeni, özgün beslenme kaynakları yaratır. Bu kaynaklar, çocuğun anlama ve anlatma becerilerini geliştirir. Çocuğun kişilik gelişimi sürecine ve toplumsallaşmasına katkı sağlar.

Çocuk kitaplarının dış yapı özellikleri: boyutlar, kâğıt, kapak-cilt, sayfa düzeni, resimler, harflerdir.

36-48 Aylık Çocuklarda “Dil Gelişimi” Bu dönemdeki çocuklar; kendi kendine şarkı, şiir, tekerleme söyler; yaptığı günlük işlerle ilgili olarak sorulan sorulara cevap verir; konuşmalarında sıfatları, kişi zamirlerini, yer bildiren ifadeleri, çoğul eklerini kullanır; “neden”, “nasıl”, “kim” gibi sorular sorar; iki olayı oluş sırasına göre anlatır; duygularıını sözel olarak ifade eder.

Çocuk kitaplarının dış yapı özellikleri: boyutlar, kâğıt, kapak-cilt, sayfa düzeni, resimler, harflerdir.

48-60 Aylık Çocuklarda “Dil Gelişimi” Bu dönemdeki çocuklar; kendisine verilen üç yönergeyi dinler ve yerine getirir; birleşik cümleler kullanır; resimdeki saçmalıkları açıklar; zıt (anlamlı) sözcükleri söyler; konuşmalarında sözcüklerin olumsuz biçimlerini ve bağlaçları kullanır.

36-48 Aylık Çocuklarda “Bilişsel Gelişim” Bu dönemdeki çocuklar; büyük-küçük, az-çok, açık-kapalı, uzun-kısa kavramlarını ayırt eder; 1’den 10’a kadar sayar; bire bir eşleştirme yapar; üç küple köprü yapar; 1’den 10’a kadar olan nesneler içinde istenen sayıdaki nesne ya da nesneleri gösterir; eksik insan resmine kol ve bacak çizerek tamamlar; üç parçalı bul yapı tamamlar; renkleri tanır ve eşleştirir; resmini gördüğü nesneyi tanımlar; diz, dil, boyun, kol, parmak gibi beden parçalarını gösterir; cinsiyetini ayırt eder.

İlköğretim çağındaki çocuklar için hazırlanacak kitapların çocuklarda kitaplık oluşturma/kullanma alışkanlığını yerleştirmek amacıyla kitaplık düzenlemesine uygun olan 16 X 23 cm boyutlarında olması beklenir.

48-60 Aylık Çocuklarda “Bilişsel Gelişim” Bu dönemdeki çocuklar; insan resmini 6 ögeyi içerecek şekilde çizer; 4-8 parçalı bul yapı tamamlar; 1’den 10’a kadar olan nesneler ile rakamlar arasında ilişki kurar; nesneleri ortak özelliklerine göre (taşıtlar, hayvanlar, büyük/küçük nesneler, ağır/hafif nesneler vb.) sınıflandırır; 1’den 20’ye kadar ezbere sayar...

Tema, konu, kahramanlar, dil ve anlatım, plan çocuk kitaplarında iç yapıyı oluşturan ögelerdir.

Tema, konu, kahramanlar, dil ve anlatım, plan çocuk kitaplarında iç yapıyı oluşturan ögelerdir.

3-6 yaş dönemi ana-baba ile özdeşim kuran çocuğun benliğinin geliştiği ve çocukta üstbenlik (vicdan) oluşmaya başlayan dönemdir.

İzlek (tema);yazarın, çizerin kitapta ele aldığı konuyla çocukta uyandırmak istediği etki, onlarla paylaşmak istediği duygu ve düşünce birikimidir.

Konu; bir yapıtta sanatçının ele aldığı, üzerinde söz söylediği düşünce, olay ya da durumdur.

Çocuk kitaplarında başarılı bir anlatımın sağlanabilmesi için aşağıdaki ilkelerin yaşama geçirilmesi gerekir:

• Anlatım, tek özne ve yüklemden oluşan kısa ve yalın tümcelerle yapılmalıdır. • Kitaplarda beş duyuya seslenen; başka bir deyişle çocuğun görme, işitme, dokunma, tatma ve koku algılarını harekete geçirebilecek bir anlatım yeğlenmelidir. • Çocuğun benzetmelerle düşünme özelliği göz önünde bulundurularak anlatımda yeri geldikçe benzetmelerden de yararlanılmalıdır. Söz gelimi halk dilinde kullanılan biçimiyle sümüklü böceğe “izi yaldız”, salyangoza “gözü boynuz” denmesi; çocukları hayvanların adlarıyla özellikleri arasında anlamsal bir bağ kurmaya yöneltir. • Kitaplarda sıfatların, deyimlerin, ikilemelerin, pekiştirmelerin dile kattığı güzellik (abartıya kaçmayan kullanımlarla) çocuklara yansıtılmalıdır. • Kitaplarda eskimiş, yıpranmış ve yabancı sözcüklerden arındırılmış, anlaşılır ve rahat bir anlatım dili benimsenmelidir. • Dil yanlışı yapılmamalı, yazım ve noktalama işaretleri yerli yerinde kullanılmalıdır. • Kitaplarda gerek olayların akışında gerekse kahramanların özelliklerinin tanıtılmasında, mümkün olduğunca somut anlamlı sözcükler kullanılmalıdır. Çünkü çocukların oluşturdukları yargılar da somut düşünce ürünüdür. • Anlatımda argo söyleyişlere, çocukların kullanımında güçlük çektiği bağlaçlara (aksi halde, mademki, gerçi vb.) yer verilmemelidir.

Dış ve iç yapı özellikleriyle çocuğun dünyasına girme başarısı gösterebilmiş kitapların çocuklarda geliştirilmesi istenen davranışların kalıcılığını sağlayabilmesi için, bazı temel eğitim ilkelerine uygun olarak hazırlanması gerekir. Bu ilkeler şöyle sıralanabilir:

• Çocuk kitaplarında öğüt veren yaptırımcı anlayış yerine çocukları eğlendirirken düşündüren, düşündürürken de eğlendirmeyi başaran bir yaklaşım esas alınmalıdır. • Anlatımda mantık yanlışlığına düşülmemelidir. Okulöncesi dönemdeki çocuklarda vicdan gelişimiyle birlikte ahlaki değerler de biçimlenmeye başlar. Bu nedenle doğruyu yanlış, iyiyi kötü gibi göstermek; çocuğun sağlıklı bir değerler sistemi oluşturmasında sorunlar yaratabilir. • Kitaplarda cinsel roller çağdaş yaşamın gereklerine uygun olarak örneklendirilmeli, kadına ve erkeğe verilen değer ve yüklenen anlam arasında farklılık olmamalıdır. Kitaplar, çocukların kendi cinsiyetleri içinde kişiliklerini bulmalarına ve geliştirmelerine yardımcı olmalıdır. Bunun için de kitaplarda özellikle geleneksel anlayışın oluşturduğu cinsel kimliklere ilişkin (erkekler ağlamaz, kızlar uslu olur vb.) yargılara yer verilmemelidir. • Kitaplarda denetimci ve otoriter tavırlar onaylanmamalı, demokratik kültürün birey ve toplum yaşamındaki önemi sezdirilmelidir. • Kitaplar, çocuğun iç denetimini geliştirmesine katkı sağlamalıdır. • Kitaplarda fiziksel ve onur kırıcı cezalar onaylanmamalı, çocuklar yapılan ya da düşülen yanlışın nedenleri üzerinde düşünmeye yöneltilmelidir. • Kitaplarda bireysel ilişkilerde ortaya çıkan her sorunun öncelikle konuşularak, iletişim kurularak çözümlenebileceği sezdirilmelidir. • Kitaplar; çocukların algısal-kavramsal gelişimini desteklemeli, onlarda benlik kavramının ve güven duygusunun oluşumuna katkı sağlamalıdır. • Kitaplar, okulöncesi dönemdeki çocukların bilişsel boyutlu öğrenmelerini desteklemek amacıyla nesneleri hem sözcüklerle adlandırmalı hem de resimleriyle görselleştirmelidir. Çünkü çocuklar, ilk kez adını duyduğu ya da gördüğü bir nesneyi, zihinlerinde o nesnenin görsel imgesi olmadığı için kısa sürede unuturlar. Bilişsel öğrenmelerine alt yapı oluşturmak amacıyla kitaplarda, çocukların çevrelerinde de gördüğü ve kolayca anlamlandırabileceği nesnelerin kavramsallaştırılmasına özen gösterilmelidir. • Kitaplar her türlü önyargıdan, siyasi ve dinî telkinlerden bütünüyle arındırılmış olmalıdır. Çocukları boş inançlara ve yazgıcılığa sürüklememelidir. • Kitaplar çocuklarda sorgulama, deneme ve araştırma isteği uyandırmalı; onları yaratıcı ve girişimci bir kişilik yapısı edinmeye özendirmelidir. • Kitaplar, çocuklarda görsel ve dilsel duyarlık geliştirme amacına yönelik olarak çocuğun doğasına ve gelişim evrelerine uygun bir yaklaşımla yaparak yaşayarak öğretme ve öğrenme anlayışını yansıtmalıdır.