ÖĞRETMENLİKTE MESLEKİ GELİŞİM

Mesleki gelişim modelleri, öğretmenlerin mesleki gelişim gereksinimlerini karşılamak
amacıyla oluşturulan belirli bir sistem içerisinde belirli amaçlara yönelik uygulama
yaklaşımları olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle mesleki
gelişim modelleri, teorinin uygulamaya dönüştürülmesinin araçları niteliğindedir.
Ayrıca, mesleki gelşlim modelleri, öğretmenlikte mesleki gelişim sistemlerinin
oluşturulmasının temel aracı niteliğindedir.
Mesleki gelişim sistemleri, öğretmenlikte mesleki gelişime daha geniş bir bakış açısı sunarken,

modeller ise mesleki gelişimin uygulanmasına ilişkin çeşitli stratejiler
sunmaktadır.

Alanyazında öğretmenlikte mesleki gelişime ilişkin çeşitli modeller bulunmaktadır. Bu modellerden yaygın olarak kullanılan mesleki gelişim modelleri şunlardır:
• Yetişkin Öğrenme Modeli
• Gereksinime Dayalı Uyum Modeli
• Dönüştürücü Öğrenme Modeli
• Programlı Model
• Okul Temelli Mesleki Gelişim Modeli
• Eylem Araştırması Modeli

Yetişkin özelliklerine ve yetişkin öğrenme sürecine bağlı olarak dört temel yetişkin
öğrenme ilkesi belirlenmiştir (Lawler, 2003). Yetişkin öğrenme modeli, bu
dört temel ilkeye dayalı bir modeldir. Bu ilkeler, şunlardır:
• Uygun öğrenme ortamı oluşturmak
• Etkin katılımı sağlamak
• İşlbirliğine dayalı araştırmalar yapmak
• Uygulamaya dönük öğrenme gerçekleştirmek

Yetişkin öğrenme modelinin ilk aşaması olan planlama öncesi aşaması, etkili
mesleki gelişim programı oluşturmanın ilk basamağıdır. Bu aşamada kurumsal hedeflere,
gereksinimlere ve kurumsal ortama önem verilir. Ayrıca, mesleki gelişim
programında görev alacak uzmanların görev tanımlarının yapılması, gereksinimlerin
belirlenmesi, mevcut olanakların gözden geçirilmesi ve amaçların belirlenmesi gibi
işlemler bu aşamada gerçekleştirilir. Programı gerçekleştirecek uzman
kişi planlama aşaması, programın gelişimini değerlendirme ve denetleme ise uygulama aşamasında yapılır

Gereksinime dayalı uyum modelinin
birinci aşamasında yer alan ilk basamakta öğretmenin mesleki gelişim gereksiniminin
farkına varması amaçlanmaktadır.

Gereksinime dayalı uyum modeli; değişim, birey, süreç ve uygulamaya dayalı
olan, öğretmenlerin değişim sürecine uyum sağlamalarını temel alan bir mesleki
gelişim modeli olarak ifade edilebilir. Bu özelliğiyle bu mesleki gelişim modeli,

öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine uyum sağlamaları ve ö¤retme-öğrenme
sürecinde kullanmalarına yönelik mesleki gelişim etkinliklerinin düzenlenmesinde
kullanılabilecek bir modeldir.

Dönüştürücü öğrenme kuramına göre dönüşüm aşamaları:

İkileme düşme
Bütünleştirme
Yeterlilik ve özgüveni oluşturma
Yeni rollerin denenmesi
Bilgi ve beceri edinimi
Eylem planı hazırlama
Keşfetme
Farkına varma
Öz-inceleme
Eleştirel değerlendirme

Okul temelli mesleki gelişim modelinin en önemli özelliği, öğretmenin mesleki
gelişiminin okulun kültürü ve gelişimi üzerinde doğrudan etkiye sahip olmasıdır.

Eylem araştırması modeli, belirli bir sorunu belirlemek ya da uygulamayı yansıtmak gibi bir amaçla başlayabilir. Eylem araştırmasının ilk aşaması olan araştırma konusunun belirlenmesi aşamasında, problemin tam olarak belirlenmesiyle, yol gösterici sorular oluşturulur ve bir plan geliştirilir.

Öğretmenliğin Gözlem ve Değerlendirilmesi Modeli iki öğretmenin takım çalışması içerisinde
sınıf ve ders süreci gözlemesi yapması, bulguları değerlendirmesidir. Yetişkin mesleki
gelişimin bazı dönüm noktalarında gözlenmesi ve değerlendirilmesine odaklanır.

Standartlaştırılmış mesleki gelişim yaklaşımı, geniş öğretmen kitlelerine bilgi ve
becerileri yaymak için kullanılan ve belirli dönemsel uygulamalara göre merkezileştirilmiş uygulamaların gerçekleştirilmesini amaçlayan modelleri kapsamaktadır.

Yetişkin öğrenme sürecine ve yetişkin öğrenme ilkelerine dayalı olan yetişkin öğrenme modeli dört aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar şunlardır (Lawler, 2003):
• Planlama öncesi aşaması
• Planlama aşaması
• Uygulama aşaması
• İzleme aşaması

Yetişkin öğrenme modelinin dayanağını oluşturan ve yetişkin öğrenme sürecini
şekillendiren öğrenme ilkeleri;
•Uygun öğrenme ortamı oluşturmak
• Etkin katılımı sağlamak
• İşbirliğine dayalı araştırmalar yapmak
• Uygulamaya dönük öğrenme gerçekleştirmek

Yetişkin Öğrenme Modeline göre Yetişkin Öğrenme Basamakları

Farkında olma

İlgilenme

Karşılaştırma

Deneme

Uygulama

Gereksinime dayalı uyum modeli, 1970’li yılların başında ortaya atılan ilk mesleki
gelişim modellerinden biridir. Bu model; değişim ve gelişim gereksinimine dayalı
olarak, öğretmenlerin değişime uyum sağlamaları temeline dayanmaktadır.

Entegrasyon
Bilgiyi öğretme-öğrenme sürecinde kullanmak için meslektaşlarıyla çalışma

Gereksinime dayalı uyum modelinin ikinci aşaması olan uygulama aşamasının
birinci basamağında öğretmenler mesleki gelişim sürecinde edindikleri bilgiyi henüz kullanmamaktadırlar. Bu nedenle öğretmenin edindiği bilgileri kullanmaya
uyum sağlaması, ikinci basamakta ise bilgiyi kullanmaya hazır olması sağlanır.
Üçüncü basamakta, edindiği bilgiye ilişkin beceriler kazanması, dördüncü basamakta ise bu bilgiyi temel düzeyde uygulamaya başlamaları beklenir. Beşinci basamakta öğretmenin edindiği mesleki gelişim becerilerini özellikle öğrenci öğrenmesini artırmak amacıyla kullanmayı geliştirmesi sağlanır. Altıncı basamakta öğretmenin mesleki gelişim bilgilerini öğretme-öğrenme sürecine entegre etmesi için meslektaşlarıyla birlikte çalışması amaçlanmaktadır. Son basamak olan yenileme basamağında ise öğretmenlerin edindikleri bilgiyi artırması hedeflenir.

Öz-inceleme aşamasında yetişkinin değişimi incelemesi ve değişime yönelik kişisel endişelerini irdelemesidir.

Mesleki gelişim modellerinden eylem araştırması modeli, altı aşamadan oluşan,
döngüsel bir süreçtir. Bu sürecin aşamaları şunlardır (Kuzu, 2006; Tallerico, 2004; Aydın, 2005; Köklü, 2004):
1. Problemin belirlenmesi
2. Veri toplama sürecinin planlanması
3. Verilerin toplanması ve analiz edilmesi
4. Verilerin analizine dayalı olarak eylem planının oluşturulması
5. Eylem planının uygulanması
6. Eylem planı uygulamasına ilişkin verilerin toplanması ve analiz edilmesi

Eylem araştırması bireysel bir mesleki gelişim modeli olabildiği gibi, küçük ya
da büyük gruplarla da yürütülebilir. 
• Bireysel eylem araştırması
• İşbirliğine dayalı eylem araştırması
• Okul genelinde eylem araştırması
Bireysel eylem araştırmasında öğretmen kendi sınıfında belirli bir sorunun çözümüne, odaklanarak, bu sorunun çözümüne yönelik uygulama çalışmaları gerçekleştirir.

Öğrencilerin öğrenme ihtiyaçları ve okul gelişimi hedefleri doğrultusunda, öğretmenlerin mesleki gelişim planlanın hazırlaması ve uygulamasıdır, ifadesi Okul Temelli Mesleki Gelişim Modeli'nin temel dayanağıdır.